نامه‌ای به ویرجینیا وولف – اکرم پدرام‌نیا

ویرجی عزیز،

نامه‌ات به دستم رسید. این‌جا سرما هنوز با آخرین زورش بر ما حاکم است. اما برعکسِ هوای خاکستری و مرطوب شما، آفتابش می‌درخشد و زمینِ یخ‌زده‌ی زیر پرتوهایش، یکپارچه آبگینه شده است؛  این یعنی تا رویش جوانه‌ها، روزهای بسیار مانده. در هر حال، برای تو خوشحالم که هر صبح چشم به جوانه‌ی سبز قاصدک‌های دشت پشت خانه‌ات می‌گشایی، و این‌که به‌زودی، زمین و زمانتان از گل‌هایشان طلایی خواهد شد.

ویرجی عزیز، نامه‌ات غمگینم کرد. نوشته بودی که برای نوشتن چند خط به منابعی نیاز داشته‌ای و حق دسترسی به آن‌ها را از تو گرفته‌اند؛ حتا به تو اجازه ندادند چند دقیقه روی چمن دانشگاه آکسفورد بنشینی. خیلی باید توهین‌آمیز و سخت باشد و اگر بگویی همین باعث بازگشت خُلق افسرده‌ات شده باور می‌کنم. راستش، من بر چمن آکسفورد نه، ولی بر چمن دانشگاه‌هایی مشابه، در شهرهای مختلف پا گذاشتم و مأمور، نگهبان، یا حتا رئیس دانشگاه نیامد بگوید، «این فضا مال دانش‌پژوهان و اعضای دانشگاه است و تو حق نداری بر آن پا بگذاری.» هیچ‌کس رنجیده نشد و نگفت، چمن دانشگاه پای زنانه‌ی تو را از پای مردانه‌ی اعضا تشخیص می‌دهد و آزرده می‌شود. به کتابخانه‌ی دانشگاه نیویورک و ده‌ها دانشگاه دیگر هم رفتم و مسئول کتابخانه هم جلوی من را نگرفت. نخواست به همراه یکی از اعضای دانشگاه یا با یک معرفی‌نامه از جامعه‌ی مردان برگردم. می‌دانی چرا؟ حالا من عضوی از آن دانشگاه بودم. وارد شدم و در میان راهروهایش قدم زدم و ده‌ها کتابی را ورق زدم که نویسنده‌هایشان، نه‌فقط مردان، بلکه زنان هم بودند. یادداشت برداشتم، این را هم بلد بودم – شیوه‌ی دانشگاهی‌اش را، که از قضا مردانه هم بود، نه مثل تو که گفتی بلد نبودی چطور از میان این‌همه کتاب فیش‌برداری کنی و پس از چند ساعت وررفتن با کتاب‌ها، با چند صفحه یادداشت نامرتبی که نمی‌دانستی با آن‌ها چه‌کار کنی به خانه برگردی، و بدتر از آن، از دیدن مرد جوانی که روی میزش، کتاب‌های بسیار چیده و از لابه‌لای صفحات آن‌ها با سرعت فیش‌برداری می‌کند، گیج و ملول شوی.

ویرجی جان، شاید باور نکنی، برخی از ما را برای سخنرانی و تدریس هم دعوت می‌کنند و می‌گذارند به‌اصطلاح هر چه می‌خواهیم بگوییم. مثلاً همین دیروز، سر کلاسی بودم که در آن دانشجویان نقدهای تو را می‌خواندند و می‌خواستند بدانند که چرا گفته‌ای، «نامأنوس و نامتعارف بودن، و همزمان، کامل بودنِ زن را دوست داری.»

بله، ویرجی عزیزم، در نامه‌ات نوشته بودی که می‌خواستید برای تشکیل انجمن زنان مبلغی پول جمع کنید، ولی هیچ زنی نتوانسته بود به شما کمک کند، چون هیچ‌کدام‌شان کار و درآمدی نداشت که کمک کند. از خواندن این خبر دلم به درد آمد، آخر، این‌جا بسیاری از زنان کار دارند و کم‌وبیش درآمدی. اما گوشَت را بیاور جلو تا یک رازی به تو بگویم و قول بده که بین خودمان بماند. همه‌ی این چیزهایی که گفتم واقعیت است، ولی هنوز در خیلی از جاهای جهان، احتمال این‌که زنی به دبیرستان برود کم‌تر از آن است که مورد تجاوز قرار بگیرد. هنوز خیلی از کارها «مردانه» است و اگر دست به کاری بزنی که «مردانه» حساب می‌شود مادرت را به عزایت می‌نشانند و این کارهای مردانه بی‌شمارند، مثلاً دخترانی هستند که سرنوشت لولیتا را دارند؛ هنوز به سن رأی نرسیده‌اند ولی قانونِ مردنوشته مجاب‌شان می‌کند به ازدواج اجباری. بله، انتخاب زمان ازدواج کاری مردانه است؛ اصلاً ساده‌تر از آن، ترجمه‌ی یولسیز. همان کتابی که عاشقش شدی و برای فصل ششم آن گفتی، «این خود زندگی است.» یادت که هست؟ هنوز هم، در جهان، این اثر را هیچ زنی به‌تنهایی و برای اولین بار ترجمه نکرده. وقتی کار ترجمه‌اش را شروع کردم از این واقعیت خبر نداشتم؛ این را همین چندی پیش، فریتز سن، رئیس بنیاد جیمز جویس در زوریخ، به من گفت. ولی ویرجی عزیزم، این کار هزینه‌های سنگین داشته است و با آن‌که خودم را برایش آماده کرده بودم بارها شگفت‌زده و آزرده شده‌ام، آن‌قدر که تحمل نهیب دریا آسان‌تر بوده است، نه آن‌که بگویی به فکر جمع کردن سنگ افتادم و پوشیدن پیراهنی با جیب‌های گشاد و دل خوش کردن به امواج. نه، راه‌های بسیار دیگر آزموده‌ام. مثلاً چندی پیش، از پشتِ پنجره، کرگدنی دیدم که سرش را پایین انداخته بود و علف‌های کنار جاده را می‌جوید، غرق در افکار خود. رفتم و به او نزدیک شدم. خیلی محتاط و آهسته ماجرا را برایش گفتم. با چشم‌های غم‌زده‌اش به من خیره شد، و بعد دست کرد که آرام‌آرام پوستش را از تنش درآورَد. چپ‌چپ نگاهش کردم؛ او هم کلفتی پوستش را به‌رخ می‌کشید. شاید به مغز او هم فرو کرده‌اند که نازکی پوست با کامل بودن منافات دارد. کارش من را به یاد خواهران برونته انداخت که مجبورشان کرده بودند کتاب‌هایشان را با نام مردانه چاپ کنند، البته صدوهفتاد سال پیش. پشتم را کردم و زیر نگاه متعجب او برگشتم به‌سمت میزم و ادامه‌ی ترجمه‌ام. در راه برگشت، آفتاب غروب کرده بود و باد بی‌رحمانه‌تر می‌وزید و پوستم را سوزن‌سوزن می‌کرد. شال‌گردنم را روی صورتم کشیدم. هوای نفسم عینکم را مه‌آلود می‌کرد و دیدم را تار. دهانم را بستم و در دل با خود تکرار کردم که باید کار کرد، سخت، خیلی سخت.

راستی، این‌جا روزی به زن اختصاص داده‌اند و خیلی‌ها هم این روز را جشن می‌گیرند. چه عرض کنم…؟ در هرحال، روز زن بر تو مبارک!

دوستدارت،

اکرم

پ.ن. یادم رفت بگویم که سوال دانشجویان را با یک سوال جواب دادم و گفتم، اصلاً این «نامأنوس و نامتعارف بودن و کامل بودن» را چه کسی و مبتنی بر چه قاعده‌ای تعریف می‌کند؟

چاپ کن