بهای استفاده از امتیازات مردسالاری، تحکیم سلطه مردانه است
(نکاتی درباره رضایت شوهر برای تحصیل در دوره تخصص دندانپزشکی)
اگر آن طور که یکی از مدیران وزارت بهداشت گفته، ۱۵ سال است که فرم «تعهدنامه ی همسران خانم های متأهل قبول شده در دوره های تخصصی دندانپزشکی» در دفترچه آزمون پذیرش دستیار گنجانده شده، سؤالی که ذهن را می آزارد این است که در این ۱۵ سال از این جمعیت بزرگ متقاضی تخصص دندانپزشکی چرا کسی حرفی، سخنی یا کلمه ای در این مورد نگفته است؟ پاسخ شاید این است که علت این سکوت پانزده ساله، عادی بودن مناسبات مردسالاری و پذیرش کنترل مردان بر زنان است و البته این عادی بودن و تسلیم محض نیز محصول فقدان آگاهی فمینیستی و نداشتن نگرش انتقادی به موضوعات جنسیتی است که تحصیلکردگان در سطوح عالی از آن بی بهره اند، که خود جای تأمل دارد.
واقعیت دیگری که نباید در پرداختن به این موضوع مسکوت بماند، استفاده برخی زنان تحصیلکرده پزشکی و دندانپزشکی از مناسبات مردسالاری به مثابه امتیاز است. اگر به گذشته رجوع کنیم در سالهای دهه هفتاد، زمانی که قانون انطباق پزشکی با شرع تصویب می شد، مشکل اصلی طراحان این قانون، کمبود پزشکان زن در رشته های تخصصی پزشکی بود که برای رفع آن، سهمیه ای به اسم «سهمیه خانم ها» به سهمیه های آزمون دستیاری اضافه شد که قبول شدن زنان را تسهیل می کرد. ولی در ازای چنین سهمیه ای، تعهد ۱۲ وبعداً ۸ ساله خدمت در مناطقی که وزارت بهداشت تعیین می کرد، اجباری بود. به این ترتیب یکی از معدود تبعیض های مثبت بعد از انقلاب به نفع زنان شکل گرفت.
بعد ها که موقع ادای تعهد فرا رسید، برخی از زنانی که از این سهمیه استفاده کرده بودند، رفتن به مناطق محروم را دشوار و در تضاد با نقش های خانوادگی شان می دانستند، به انتخاب خودشان یا تحت فشار شوهران شان (که حاضر به پذیرش زندگی در مناطق محروم نبودند)، با اتکا به همان قوانین مردسالارانه که تبعیت زن از شوهر را تجویز می کند، سعی کردند به جای رفتن به مناطق محروم، در شهرهای بزرگ و با امکانات بیشتر، زیر سایه شوهران شان کار کنند. البته این امتناع از رفتن به مناطق محروم، فقط منحصر به زنان متأهل نبود که برخی زنان مجرد نیز با اتکاء به فرودستی جنسیتی و تأکید بر ناتوانی های شان سعی بر گریز از خدمت در مناطق محروم داشته و دارند. نتیجه این وضعیت آن شد که «سهمیه خانم ها» در آزمون پذیرش دستیار تخصصی حذف شد و بعد از آن هم طرح متعادل سازی نسبت جنسیتی اجرا شد که ورود زنان به رشته‌های علوم پزشکی را محدود می کرد، و یکی از استدلال های طراحان همین امتناع و محدودیت های زنان برای رفتن به مناطق محروم بود.
در مورد فعلی یعنی دندانپزشکان هم متن تعهدنامه نشان می دهد، آنچه به اجباری شدن این تعهدنامه انجامیده همین استنکاف زنان از رفتن به مناطق محروم با اتکاء به متأهل بودن و ضرورت تبعیت از شوهر است. این تعهد در واقع تلاشی است از سوی وزارت بهداشت برای به دست آوردن رضایت شوهران، که فردای فارغ التحصیلی مانع کار زنان دندانپزشک در مناطق محروم نشوند و زنان دندانپزشک نیز به اصل تبعیت از شوهر متوسل نشوند.
اولویت داشتن نقش های همسری و مادری که زنان را از مشارکت اجتماعی و اقتصادی و از جمله ایفای نقش پزشکی در مناطق محروم بازمی دارد، در وهله ی اول برآمده از ساختار مردسالارانه ای است که اولویت ها را تعیین و به جامعه تحمیل می کند و در وهله ی بعد مسوولیت آن با کنشگرانی است که با پذیرش بی چون وچرای چنین اولویت هایی در تقویت و بازتولید آنها سهیم اند.
در دهه های گذشته و در حال حاضر خیل عظیمی از پزشکان زن بدون متوسل شدن به بهانه های جنسیت زده در مناطق محروم مشغول خدمت و ادای تعهدشان بوده اند ولی اکنون به جای پاسداشت این استقلال و توانمندی و خدمتگزاری، آنچه برجسته و ثبت شده و مبنای عمل قرار گرفته، تصویر زن وابسته و بی اختیاری است که با وجود طی کردن مدارج علمی، وزارت بهداشت اختیار او را از شوهر طلب می کند. چرا؟ چون فرهنگ مردسالاری و کنشگران سرسپرده به آن در اتحادی شرم آور چنین وضعیتی را رقم زده اند.
فرهنگ مردسالاری کلیتی است که نمی توان آن را به خوب و بد تفکیک کرد و بر اساس موقعیت برخی از عناصر آن را به عنوان امتیاز پذیرفت و استفاده کرد و از بخش دیگری بدگویی کرد، باید همیشه به یاد داشت که کارکرد اصلی و دائمی چنین فرهنگی مسلط کردن مردان بر زنان و در نهایت محروم شدن زنان است و تمام اجزای آن، در نهایت چنین کارکردی دارند. تنها آگاهی فمینیستی است که می تواند زنان را از تسلیم شدن به چنین فرهنگی با امتیازات ذلت آورش بازدارد. آگاهی ای که کمیاب و صعب الحصول به نظر می رسد حتی در سطوح عالی علمی و تحصیلی.
منبع: تلگرام دکتر سیمین کاظمی
