ایران یکی از چهار مملکت طبیعی شامل، مصر، یونان، و چین در جهان است، که توانسته اند از دوران باستان تا کنون به حیات خود ادامه بدهند. البته در سرزمین های مختلف ممالک بسیاری تاسیس و ظاهر شدند، اما نتوانستند، حضور خود در جهان را حفظ و به بقای خود تا دوران کنونی ادامه بدهند.
نگاهی به تاریخ یادآور امپراتوری و قدرت های بزرگی از دوران باستان از جمله آشوریان، رم، مغول ها، تمدن های آمریکای لاتین، تمدن های آسیای جنوب شرقی و غیره هستند که در زمانه خود از وسعت و قدرت تاثیرگذار بسیاری برخوردار بوده اند، که بعلل مختلفی از صفحه روزگار محو شدند.
بررسی تاریخ چهار مملکت طبیعی نشان می دهد در دوره هائی حکومت سرزمین ممالک موصوف در دست بیگانگان قرار داشته، محدوده سرزمینی آنها وسیع و کوچک شده ، و مورد تاخت و تاز اقوام دیگر بوده، اما نتوانسته مملکت مربوطه را نابود کند.
حتی در میان چهار مملکت مورد نظر تنها مصر بوده که در اثر حمله اعراب زبان باستانی خود را در برابر زبان عربی از دست داده ولی سه کشور دیگر، زبان باستانی خود را پس از چند هزار سال حفظ کرده اند.
رمز گشائی از بقای چهار مملکت باستانی ، کمک بزرگی برای ما ایرانیان است تا بتوانیم با شناخت و اتکاء به عامل حفظ تداوم حضور در چند هزار سال گذشته، آینده خود را با شرایط بهتری رقم بزنیم.
پیش از تاسیس ملت- دولت در اروپا در قرن هفدهم، و تعریف مفهوم جدیدی بنام کشور، با سه عنصر، محدوده سرزمینی، مردم، و فرهنگ مشترک، در مناطق مختلف جهان، حاکمیت هائی بوجود آمده بود که اداره محدوده سرزمینی سیالی را در اختیار داشته اند که با مردم ساکن سرزمین های تحت سلطه ، با مجموعه مملکتی همراه بوده که تحت نام قومیت حاکمان نام گذاری و خوانده می شده ، و با تغییر قوم حاکم، نام حکومت و مملکت هم عوض می شده است. در حالیکه در چهار مملکت طبیعی جهان، ایران از ابتدا سرزمین پارس بوده و تا حال حاضر هم بنام پارس یا پرشیا خوانده می شود، و این امر برای سه کشور دیگر هم صدق می کند.
بررسی تاریخ و وقایعی که در دو هزار و پانصد ساله گذشته بر ایران گذشته نشان می دهد، مردم ساکن سرزمین ایران در یک عنصر مشترک بوده اند و آن “ایرانی” بودن است، و این ویژگی در نماد، همبستگی با ایرانیان دیگر، و دشمنی با بیگانگان خود را به نمایش گذاشته است.
از دوران صفویه که پای بیگانگان غربی به ایران باز شد، تمامی سعی آنان ترویج بی اعتمادی میان مردم ایران ، عدم اعتقاد به قدرت و توانائی خود و تبلیغ این نظریه که خارجیان از هر جهت بر ایرانیان برتری دارند، این ارجحیت تنها در حوزه دانش، و فن آوری نبوده ، بلکه اخلاقیات و روابط اجتماعی را هم در بر می گرفته است.
شروع نفوذ بیگانگان در حکومت صفویه با تفهیم این نظریه از طرف انگلستان شروع شد که دولت ایران بمنظور ایستادگی در برابر گسترش نفوذ عثمانی به شرق و بلعیدن ایران همچون سایر کشورهای اسلامی خاورمیانه و آفریقا، باید یک نظام مذهبی متفاوت با عثمانی را مستقر کند، و آن مذهب شیعه بود، و این در حالی انجام شد که خانواده صفوی سنی بودند و ایران فاقد مراجع شیعه بود و شاهان صفوی مجبور شدند، روحانی و مرجع شیعه از لبنان وارد کنند و کلا در ایران تا آن زمان تسامح و تساهل مذهبی میان مردم شایع بود. پیشنهاد دیگر انگلستان تامین سلاح گرم برای ارتش ایران جهت مقابله با عثمانی بود، البته هدف انگلستان از ساختن سد ایران در برابر عثمانی نه از سر خیرخواهی که بمنظور ایجاد مانع میان امپراتوری عثمانی و هندوستان مستعمره محبوب آنها بود.
اکنون ما نمی توانیم در ارتباط با صحت استراتژی صفویه در انتخاب مذهبی متفاوت با عثمانی قضاوت کنیم، ولی می دانیم که بهرحال ایران به دامن عثمانی نیفتاد و توانست استقلال خود را حفظ کند.
انگلستان بخوبی می دانست ، داشتن ارتباط نزدیک با حکومت ایران به تنهائی نمی تواند، پایه های نفوذ آن کشور را در ایران محکم کند، لذا به سراغ برقراری ارتباط با رهبران گروه های مرجع از قبیل، گروه های مذهبی، قومی، قبیله ای، زبانی، و اجتماعی رفت، و توانست با استفاده از اختلافات میان گروه های مختلف و نشان دادن همراهی با آنها، و حتی تامین مالی و تجهیزات نظامی نظر آنان را جلب کند، و بنام کمک، اغراض توسه طلبانه خود را به پیش ببرد.
ورود انگلستان به جامعه ایران، برعکس موارد قبلی بیگانگان، که بصورت حمله نظامی و اشغال بود، سیاست نرم و موذیانه ای مبتنی بر سازش با حاکمان و همراهی با گروه های مرجع داخلی بود. و بقول مثل ایرانی، بین حاکمان و سران گروه های مرجع داخلی اختلاف و نفاق انداخته و از آب گل آلود ماهی می گرفت، و اینکه مردم ایران تا بدان حد از انگلستان تنفر داشتند که معتقد بودند، سرمنشاء هر خباثت و خیانتی در کشور، انگلستان است، از سر تجربه و مشاهدات عینی بود.
در بخش های بعدی این یادداشت به عملکرد بیگانگان در فرآیند سرنگونی صفویه و اقدامات بعدی آنها تا زمان حال خواهیم پرداخت.
