خبر درگذشت فریبرز رئیس دانا در ساعات ابتدایی بامدادِ آخرین دوشنبه ی سال ۱۳۹۸، به سرعت در بینِ دوستانش و در فضای مجازی منتشر شد. بسیاری از افراد درباره ی فریبرز رئیس دانا سخن گفتند و مطلب نوشتند و پس از این هم اظهارنظرهای بیشتری را درباره ی ایشان می شنویم و میخوانیم. من اما مایلم به چند نکته درباره ی وی اشاره کنم:
فریبرز رئیس دانا همواره صدای رسای فرودستان و نابرخورداران این جامعه بود. رئیس دانا همواره با شجاعت اخلاقی و شهامت مثال زدنی، از آرمان های برابری طلبانه و آزادی خواهانه ی خود دفاع کرد و صدای بی صدایان این جامعه بود. او متخصصی بود که در یکی از بهترین دانشگاه های جهان تحصیل کرده بود و این امکان را داشت تا زندگی مادی به مراتب آسوده تری را برای خود فراهم کند اما ترجیح داد تا با ایستادن در سمت درست تاریخ، در کنار زحمتکشان و نابرخورداران و طبقه ی کارگر- که همواره خود را متعلق به آنها می دانست – هزینه ی این انتخاب خود را بدهد و داد.
رئیس دانا برخلاف بسیاری از آکادمیسین های دیگر، شخصیتی تک بعدی نبود؛ او نه تنها در حوزه ی اقتصاد، بلکه در جامعه شناسی، ادبیات، هنر، سیاست و … نیز صاحب نظر بود؛ این چندوجهی بودن، از وی انسانی توسعه یافته ساخته بود که با توجه به رویکردِ رادیکال، انسانی و برابریخواهانه اش میتوان از وی به عنوان نمونه ای از انسانِ ترازِ نوین نام برد. اما این همه ی آن چیزی نیست که باید درباره ی وی گفته شود.
شاید نکته ی مهمتر، دیدگاه های وی نسبت به جهان و انسان و نیز رویکردهای وی درباره ی مبارزه و مفاهیم عدالت و آزادی است؛ فرببرز رئیس دانا یک ضدامپریالیست پیگیر بود؛ آن هم در زمانی که علاوه بر راستگرایان، «سوپرانقلابی ها»یی که به کمتر از «کمونیسم همین حالا» راضی نیستند هم، خواستار مداخلات «بشردوستانه» هستند؛ در چنین دورانی او سویه ی ضد امپریالیستی مبارزه را پیگیرانه در نظر داشت.
فریبرز رئیس دانا همواره مدافع آرمان رهایی خلق فلسطین بود؛ موضعی که امروزه در بین بسیاری از نوخاستگان سیاسی که فریاد «انقلابی گری» شان گوش فلک را کر کرده نشانه ی ارتجاعی بودن تلقی میشود در مقابل دولت صهیونیستی با صفت «دموکرات» مورد تمجید قرار می گیرد!
فریبرز رئیس دانا موفق شده بود تا در کنشِ پیکارجویانه اش ، سه سویه ی ضد ارتجاع، ضد سرمایه داری و ضد امپریالیستی را به خوبی تلفیق کرده و به پیش ببرد. این نگاه، در بین بسیاری از نیروهای مدعی حمایت از محرومان حکم کیمیا را دارد و فقدان این رویکردِ دقیق و اصولی در نزد بسیاری از نیروهای منتقد وضع موجود، به شدت محسوس است.
سیاست ورزی فریبرز رئیس دانا، بر خلاف بسیاری که بهبود زندگی روزمره ی طبقه ی کارگر و فرودستان را به فردای پس از انقلاب سوسیالیستی احاله می دهند، پای بر زمینِ سختِ واقعیت داشت؛ او در همان حالی که آرمان خواهی پیگیر و پُرشور بود، از کوچک ترین امکانات و روزنه های ممکن نیز برای کاستن از آلامِ نابرخورداران سود می جست ؛ تفاوتِ «رئال پولیتیک لنینی» امثال رئیس دانا با اصلاح طلبی بی رمق و کم مایه ی کسانی که با فروگذاردنِ مفهوم انقلابِ اجتماعی، به پشت مرزهای کمرنگ سوسیال دموکراسی خزیده اند: در مقابل نیز، هرگز تسلیم دیدگاه های دترمینیستی و تقدیرگرایانه از مفهوم انقلاب نشد و همچنین مرزبندی مشخصی نیز با نیروهای منزهطلبی داشت، که هرگونه فعالیت در عرصه ی واقعیت موجود را به سازش و اصلاح طلبی تفسیر کرده و بی عملی خود را به نامِ انقلابی گری معرفی می کردند.
در زمانه ای که بسیاری از نیروهای به ظاهر مترقی و انقلابی، بی وطنی و وطن فروشی را به جای انترناسیونالیسم پرولتری جا می زنند، او درک صحیحی از مفاهیم انترناسیونالیسم و میهن دوستی داشت؛ او همواره مواضع شفاف و درخشانی در دفاع از محرومان و طبقه ی کارگر در تمام جهان، از کوبا و ونزوئلا تا فرانسه و یونان داشت؛ در دورانی که مواضع نیروهای پروناتو که پرچم دروغینِ دفاع از کارگران را بر افراشته اند، در حمایت از مداخلات امپریالیستی، به طور روزافزونی گسترش می یابد، رئیس دانا با صراحت لهجه ی ویژه ی خود و با بانگ رسا به مخالفت با آن نواهای شوم برخاست.
میهن دوستیِ مترقی، نیز از دیگر خصوصیات بارز اندیشه ی وی است؛ منافع ملی به عنوان مفهومی که همواره دستخوش سواستفاده ها و سوء برداشت های بسیاری بوده و همیشه هیئت های حاکمه در سراسر جهان کوشیده اند تا منافع خود را به جای آن به توده ها معرفی کنند، در نزد وی مفهومی روشن و صحیح داشت؛ او منافع ملی را به عنوان منافع مشترک تمامی زحمتکشان و نابرخورداران و فرودستانی می فهمید که در جغرافیای سیاسی که ایران خوانده میشود، ساکنند؛ او همواره از این درک از منافع ملی دفاع کرد و به این معنی میهن دوستی پرشور و مترقی بود.
امید دارم که نام و یاد وی در قلبِ دوستدارانش و فرودستانی که همواره خود را روشنفکر ارگانیک آنان میدانست، ماندگار باشد!
شبگیر حسنی
سه شنبه بیست و هفتم اسفند ۱۳۹۸