نویسندە: ستانسیلاف میخائیلوویچ ایوانف[۱]
مترجم: کامران امین آوە
کردهای اتحاد شوروی که در اواخر سالهای دهه ٣٠ سدە گذشته بە اجبار بە کشورهای آسیای میانه (کازاخستان، ازبکستان و قرقیزستان) تبعید شدند، هموارە در پی اجرای عدالت بودە، مدتهای طولانی امید بازگشت به زادگاە تاریخی خود را از دست ندادند.
روشن است که کردها بطور رسمی بعنوان یکی از خلقهای بومی روسیه شناخته شدە، چندین سدە در جنوب قفقاز زندگی کردە بودند. اقلیم کردستان بە مرکزیت شهرک آبدالیار (کە دیرتر بە لاچین تغییر نام دادە شد) در سال ١٩٢٣ در چارچوب جمهوری آذربایجان اتحاد شوروی سوسیالیستی و در مرز جمهوری ارمنستان اتحاد شوروی سوسیالیستی بنیاد نهادە شد.
این منطقە بەگونەای گستردە بعنوان “کردستان سرخ” مشهور شد و نقش مهمی در اعتلاء جنبش ملی – رهایبخش کرد در ترکیه و ایران و مناطق تحت الحمایە فرانسه (سوریە) و بریتانیای کبیر (عراق) ایفا نمود. یکی از دلایل تشکیل کردستان خودمختار در این منطقه، تلاش حکومت شوروی برای کاهش میزان خشونت در مناقشات ارضی ارمنستان و آذربایجان از طریق دادن چند منطقه مورد اختلاف به طرف “سوم” و درست کردن “منطقە بی طرف” در میان ارمنستان و اقلیم خودمختار قرەباغ کوهستانی آذربایجان بود. نام کردستان از سال ١٩٢١، در واقع ٢ سال قبل از تشکیل رسمی اقلیم کردستان بکار بردە می شد. کردهای مسلمان عمدتا بطور متراکم در اقلیم کردستان زندگی می کردند. حوسی حسینعلی اوغلی حاجیف اولین رئیس کمیته اجرایی اقلیم کردستان بود. این اقلیم مناطق قرەقشلاق، کلبجار، قوتورلو، قوباتلی، کرد-حاجی و مرادخانلی را در برمی گرفت. جمعیت این اقلیم بالغ بر ۵١،٢ هزار نفر بود، کردها با جمعیت ٣٧،۴٧٩ نفری (٧٣،١%)، ترک‌ها با ١٣،۵٢٠ نفر (٢۶،٣%) و ارمنی‌ها با ٢۵۶ نفر (٠.۵%) ساکنین آنرا تشکیل میدادند. کردها در همه این مناطق بغیر از منطقه ترک زبان قوباتلی، دارای بیشترین درصد جمعیت بودند. طبق دادە‌های سال ١٩٢۵، اقلیم کردستان شامل ۶ منطقه و ٣٣٠ روستای متحدە در ۶٣ شورای دە بود. ساختار اجتماعی این مردم تا حد زیادی خصلت عشیرە‌ای خود را حفظ کردە بود، بخشی از کردها بطور نیمە کوچ‌نشین و عده زیادی هم در غارها و خیمه‌ها زندگی میکردند.
با تشکیل مدارس و تدریس به زبان کردی، همچنین ایجاد هنرستان‌های حرفە‌ای از سوی اتحاد شوروی، دە‌ها نفر از آنها امکان تحصیل در دانشگاه‌های اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی را بدست آوردند، روزنامه ها و مجلات به زبان کردی چاپ و منتشر شدە، رادیوی محلی آنان شروع بە کار نمود. در این دورە، در تمام جمهوری های شوروی از قبیل آذربایجان، ارمنستان، گرجستان و ترکمستان که جامعه کرد وجود داشت، مراکز فرهنگی و مدارس و آموزشگاه بە لهجه‌های کردی تشکیل شدند.
[متاسفانه] تصویری که حکومت شوروی در سالهای آغازین برای رشد و پیشرفت کردها بمثابه یک گروە اتنیکی نشان دادە بود، در سالهای دهه ١٩٣٠ [یعنی در دورە حکومت ستالین]، کاملا تغییر پیدا کرد. مقامات جمهوری‌ها شروع به اعمال سیاست همگون سازی اجباری اقلیت‌های ملی کردند. در جمهوری آذربایجان اتحاد شوروی سوسیالیستی خط مشی ترک کردن کردها شروع شد. از این زمان به بعد، نام خانوادگی خانوادە‌های کرد پسوندهائی چون “اوغلی”، “ئیف”، “اوف”، “یان”، “شویلی”، “دزی” و غیرە را بە دنباڵ خود کشیدند. در راستای این سیاست، عمر اقلیم کردستان نیز مدت زیادی دوام نیاورد و طبق تصمیم ۶مین کنگرە سراسری شوراهای آذربایجان در ٨ اوریل ١٩٢٩ به حیات آن خاتمه دادە شد. با این همە، کردستان خودمختار در اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در سال های ١٩٢٩-١٩٢٣ وارد تاریخ نهضت ملی کرد شدە، برگ زرینی از حافظه تاریخی کرد را تشکیل داد.
در سالهای ۴٠-١٩٣٠ کردهای شوروی سرنوشت یکسانی مانند اکثر خلقهای سرکوب شدە داشتند. بیشتر آنانی کە عمدتا مسلمان بودند از محل ثابت زندگیشان به مناطق نامناسب و غیرقابل سکونت در کازاخستان، ازبکستان و قرقیزستان تبعید شدند. فقط کردهای ایزدی ارمنستان و گرجستان، همچنین جامعه کردهای ترکمنستان در محل زندگی خود ماندند. مقامات شوروی احتمال طرفداری کردها از ترکیه و ایران را در صورت شعله‌ور شدن جنگ جدید یا درگیری های مسلحانه در جنوب [شوروی] دلیل تبعید کردها به قفقاز می دانستند. استالینیست‌ها آشنایی خوبی با تاریخ نداشتند، در جنگ روس و ترک، هنگ‌های کرد تحت رهبری ژنرال کرد، علی آغا شمس الدین، قهرمانی بی نظیری را در مبارزە با ترک‌ها از خود نشان دادند. کردهای بازمانده علیرغم تبعید اجباری و سرکوب شدنشان در دورە اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی، قهرمانانه در جنگ علیه اشغالگران هیتلری در سال های جنگ کبیر میهنی شرکت کردند، به سە نفر از آنها نشان “قهرمان اتحاد شوروی” اعطاء شد و هزاران نفر با دادن پایه و مقام و مدال مورد تشویق قرار گرفتند.
پس از مرگ استالین شروع اعادە حیثیت از کردهای بی گناە و آسیب دیدە، به احیا دادگری و عدالت تاریخی منجر نشد. مقامات جمهوری های سوسیالیستی بە اکثر کردها اجازە بازگشت به خانه و کاشانه و زادگاه شان را ندادند. تاکنون نیز جامعه کردهای تبعیدی در کازاخستان، ازبکستان و قرقیزستان زندگی می کنند و تنها کردهای ایزدی توانستند در ارمنستان و گرجستان بمانند. بیش از صد هزار کرد اعادە حیثیت شدە به روسیە نقل مکان کردە، تبدیل به شهروندان کامل حقوق فدراسیون روسیە گشتند.
مقامات آذربایجان شوروی از راه های مختلف، با بازگشت کردها به لاچین و مناطق نزدیک به قرەباغ کوهستانی مخالفت ورزیدند. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی، ناسیونالیسم بخشی از سیاست‌های حکومتی دولت جدید آذربایجان را تشکیل داد. در این برش تاریخی کردهای باقی ماندە در آذربایجان کاملا آسیمیله شدە بودند و باکو اجازە بازگشت به کردهای اخراج شدە کردستان سرخ بە قرەباغ کوهستانی را نداد.
مقامات جمهوری خودخواندە قرەباغ (آرساخ) و حکومت ارمنستان در رابطه با کردهای اعادە حیثیت شدە لاچین تا حد زیادی همان موضع را گرفتند. آن ها بر این باورند، کردها بخاطر اعتقادات اسلامی‌شان در اختلافات میان ارمنستان و آذربایجان ممکن است بە ستون پنجم [آذری‌ها] تبدیل شوند.
تلاش جدید حکومت آذربایجان برای برگرداندن کنترل خود بر ناگورنی قرەباغ، هیچ امیدی برای بازگشت کردهای وارث کردستان سرخ به نزد گور پیشینیان و زادگاهشان به جا نمی‌گذارد. با بدتر شدن وضعیت این منطقه و مداخلات ترکیه، شانس کردهای لاچین برای احیاء عدالت تاریخی در این موقعیت به صفر می رسد.
منبع
Иванов Станислав Михайлович، Война за Нагорный Карабах не оставляет шансов курдам восстановить историческую справедливость
[۱] نویسندە این مقاله نامزد علوم تاریخ در روسیه می باشد.
سلام دوست عزیز و خسته مباشید. «ناگورنی قره باغ»، چنین فرازی ناقص است. نیمی از این، نیمی از آن! چرا؟!
«نَگُرنی کَرَباخ» یا ناگورنی کَرَ باخ(روسی) = «قره باغ کوهستانی». هیچ دلیلی ندارد که ما فرازی را نیمی روسی و نیمی ایرانی، ترکی بنویسیم. پس یا باید نوشت، «قره باغ کوهستانی»، یا باید نوشت «نَگُرنی کَرَباخ(روسی).
از آنجایی که اصل آن نام ایرانی است، و روسی آن در واقع ترجمه ی آن می باشد، پس بهترین بیان برای ایرانیان از جمله کورد های ایرانی، «قره باغ کوهستنانی» است.
چون در روسی صدای حروف غ و ق نیست، قَرَه(ترکی) = سیاه، را کَرَه می نویسند. و باغ ایرانی را باخ. ولی ما که در نوشته های خود هم حرف غ ایرانی، عربی و هم حرف ق عربی را بکار می بریم؛ می توانیم نام اصلی(قره باغ کوهستانی) را بکار گیریم که بیانی دقیق و مفهوم است. اگر خیلی لازم باشد که فرازی خارجی را بکار ببریم، کامل آن را می توان نوشت. روسی «قره باغ کوهستانی» – «نَگُرنی کَرَباخ» Нагорный Карабах است. البته می توان اوی کوتاهِ خارجی را در زبان های ایرانی با اوی بلند نوشت، همانطور که مترجم محترم نوشته. ولی بخشی روسی و بخشی را ایرانی، ترکی نوشتن، جا انداختن نامی نامناسب است و نا آشنا و بی مفهوم برای ایرانیان. حتی ایرانیانی که روسی بلدند آن فراز برایشان غریب به نظر می آید – روسی، ترکی، ایرانی!
جناب کامران امین آوه، توجه داشته باشند که هدف من اِشکال گیری از کار ایشان نیست. این رسم غلط را ایرانیان خارج از کشور پیش از ایشان و بی دلیل به راه انداختند! و حالا فرصتی یافته ام تا نظر خود را بیان دارم. یعنی همین منگفت(کامنت) را می توانستم پای مطلب هر فرد دیگری هم بنویسم؛ زیرا بخش بزرگی از ایرانیان خارج از کشور حالا آن نامناسب را بکار می برند. اول بار فقط یک سایت فارسی زبان در خارج از کشور آن را بکار برد. چون بخش نطرات شان فعال نیست، نتوانستم آنجا تذکر دهم. کمی بعد، آن بیانِ کاملن نامناسب در بین ایرانیان خارج کشور همگانی گشت!
یا امروز دیدم زوراب یا سوراب ایرانی، قفقازی(قفقاز شمالی) را ظهراب نوشته اند که غلط است. در باب آن نظری نوشتم که عین آن را در نظرگاهِ وبگاهِ خود(«روشن سخن») نهاده ام که دوستان می توانند آنجا ببینند.
برای دیدن آن نظر می توانید روی نام من کلیک کنید.
پیروز و شاد باشید