دریاچه ای که یک ساله شد؛ پدیده ای شگفت انگیز در دل کویر لوت

اولن مبارک باد چیل زدن جوجه ی دریاچه ای در دل کویر!۱

و نکاتی چند خطاب به آقای وزیر و نویسنده ی مطلب. این شادمانی دیر می پاید به شرط اینکه به کمک طبیعت بشتابیم. همانطور که گفته اند: «هنر یعنی انسان + طبیعت»، حضور اینگونه پدیده های شگرف نیز بی انسان، می تواند ادامه دار نگردد.

پس چه باید کرد؟

باید کانال های ویژه ای در جوانب مختلف از پیش آماده کرد تا سیلاب ها و آب های سرریز شده به آنسو رهنمون شوند؛ وگرنه در چند سال خشکسالی پی در پی، دیگر دریاچه ای دیده نخواهد شد. مباد چنان!

در سریلانکا، از همین دست تعدادی دریاچه وجود دارد که بعد خشکسالی های سالانه که گاه چندین ماه طول می کشد، به داد جانوران، پرندگان و … می رسد. جانوران از جمله فیل های از بی آبی به جان آمده هر ساله شتابان بدان سامان روانه می شوند. دانشمندان عقیده دارند که آن دریاچه ها سد ها و یا شاید هزاران سال پیش بدست بشر ایجاد شده تا سیلاب ها و آب های سرریز شده را در خود جای دهند برای روز های دشوار خشکسالی.

بر گردیم به اصل سخن: اگر آب دریاچه ادامه دار بمانَد، دیرتر نیزار می گردد و همین به دوام و زیبایی دریاچه بیشتر کمک می کند. این پدیده براستی شادی آور است؛ پس باید به کمک طبیعت شتافت تا بمانَد دیر، یا حتی جاوید.

و سخنی دوستانه خطاب به نویسنده ی این مطلب بسیار نیک و شادی آور. به این موضوع بار ها پرداخته ام؛ ولی چون اهمیت دارد، یکبار دیگر تکرار می کنم: واژه ی من در آوردی “فرایند” مانند “شهر آوَرد”(جنگ شهر) و بعضی واژه های دیگر ساخته شده از سوی فرهنگستان، بیجا و در اینجا غلط است. هیچ واژه ای در زبان فارسی و دیگر زبان های ایرانی نمی تواند مانند رَوَند زیبا(واژه ای که هَزار داستان با خود دارد)، مترادف پروسه گردد. نه فقط معنی کلی روند با پروسه همخوان است، بلکه هم بخاطر همخوان بودن با رفتن و رَوَنده بودن، مناسب ترین می باشد. حیف است که ما بخاطر بی توجهی و یا خود خواهی، زیبایی چون رَوَند را به کناری نهیم و بیهوده ای(در اینجا بیهوده) چون فرایند را بر گزینیم. ما حق نداریم بخاطر سلیقه های شخصی در امور اجتماعی و فرهنگی جامعه ی بشری خرابکاری نماییم. این “کار” شایسته ی اندیشمندان نیست؛ بیشتر شبیه رقابت های پیش پا افتاده ی زرد، ارزان و بیهُوده است. ولی کار دانشمند واقعی و دوستدار فرهنگ بشری، برجسته کردن هُودگی ست. آن مرکب(بیهوده) هوایی درست نشده؛ بُن مایه با خود دارد تاریخی.

پیش از این در وبگاه خود به چرایی غلط بودن “فرایند” با ریشه یابی و مفصل پرداخته ام که اینجا تکرار نمی کنم. حتی اگر واژه ای جدید و بجا درست می کردند، باز هیچ واژه ای جای «رَوَندّ» زیبا را نمی توانست بگیرد. این روان، این رونده برای رسیدن به آخر کار(پایان پروسه) از هر جهت زیبا و بجاست.
در ضمن این واژه از ساخته های این خدمتگزار کوچک فرهنگی نیست؛ چون درست و هم زیباست، از حق آن دفاع می کنم. واژه ها نیز حقوق دارند. البته سازندگان “فرایند” در «فرهنگستان …» نیز عملن نادرستی آن را پذیرفته اند، و حالا به ندرت در داخل میهن بکار می رود. ولی کو شهامت اعتراف؟! به این(اعتراف) رسیدن، یک پیروزی بزرگ است در هستی آدمی.

کوتاه: در آیینه ی رَوَند بینم بسیار چون و چند، باور کنید کینجا ناید بکار هیچ فرایند.

زیر نویس ۱ – چیل زدن، یعنی تخم شکستن جوجه برای بدنیا آمدن. و هم شامل جوجه ی خورشید می شود در شبِ چِلِه. من مخالف یلدای زیبا سریانی و خوش معنی نیستم؛ ولی بکار بردن آن می تواند چله ی بسیار کهن ایرانی و پر از معنی، پر از ژرفا را حاشیه نشین ساخته، بعد منسوخ نماید. مباد چنان!
چیل = پوست تخم مرغ، و هر پوسته ی دیگری مثل پوست دانه ی شالی، گردو و …

پیروز و شاد باشید؛ و چله ی پیش رو(دوباره زادن جوجه ی خورشید بعد از شکستن چیل تخم افق، مبارک باد!
و جالب است که خود خورشید نیز گِرد است تخم را مانَد.

حیف است بی توضیح در باب تُخم(فارسی) = توخم(پهلوی)، مطلب را پایان دهم. توخم(پهلوی) یا تخم(به سکون ت) هر دو کهن و دارای تاریخ غریب خود هستند. تغ یا تخ(تالشی، تاتی) = جوانه. و توخم یا تخم(به سکون اول) = آنچه توان جوانه زدن و آفریده شدن را در خود نهان دارد. تخم، واژه ای ست مثل یوشیج، کوروش، تهرانش، ماسالج، رَف، خورنغ، میرزانغ(روستایی تالش نشین در استان اردبیل) و …
این واژه ی پر از زیبایی با بندارِ توخشیتَنِ پهلوی هم خون است؛ گرچه معانی آن ها کمی در طول تاریخ دیگر شده؛ ولی چو نیک بنگریم، یکی ست. دوخشیتَن(پهلوی) = تخشیدن(فارسی، کمی دِگر شده) = کوشیدن، سعی کردن( نشانه های زنده بودن).
گاه پیش می آمد برگ سبزی را در آتش می انداختیم؛ با اینکه ماشه ی فلزی در کنار مادر بزرگ بود، دست می کرد و برگ سبز را از دل آتش در می آورد و می گفت: زندگی با خود دارد. بعد ها بسیار بار دیدم، مردم برگی را در استکانی از آب می گذارند، ریشه می زند، می کارند و بوته ای زیبا می کردد. هر بار که آن شگرفی دیدم، مادر بزرگ دانشگرای خود را به یاد می آوردم.