جمعه ۱۰ فروردین ۱۴۰۳

جمعه ۱۰ فروردین ۱۴۰۳

سراب وعده ی ظهور «رشد اقتصادی چشمگیر» برای آفریقا- ترجمه: شروین احمدی

مفهوم « رشد نوظهور» که مرتبا از آن براي تعريف از دست آورد هاي اميدوار کننده چند اقتصاد افريقائي استفاده مي شود درعين حال برچسبي است براي کشورهائي که تن به دگم هاي نئوليبرال و دستور هاي صندوق بين المللي پول و بانک جهاني ميدهند. اين برچسب به سختي مي تواند چهره ديگر رشد اقتصادي فريبنده اي را پنهان کند که فقط يک اقليت کوچک از آن سود مي برند
اتیوپی- آدیس آبابا

مفهوم « رشد نوظهور» که مرتبا از آن برای تعریف از دست آورد های امیدوار کننده چند اقتصاد افریقائی استفاده می شود درعین حال برچسبی است برای کشورهائی که تن به دگم های نئولیبرال و دستور های صندوق بین المللی پول و بانک جهانی می دهند. این برچسب به سختی می تواند چهره دیگر رشد اقتصادی فریبنده ای را پنهان کند که فقط یک اقلیت کوچک از آن سود می برند.

یک زمانی رشد نوظهور افریقا نقل مجلس بود. این مفهوم برای اولین بار در گزارش ریچارد نیکسون تحت عنوان « The emergence of Africa » (١) در سال ١٩۵٧ مطرح شد. او که درآنزمان معاون رئیس جمهور امریکا بود از سفری به یک سلسله از کشورهای افریقائی بازمی گشت که در طی آن با دهها رهبر این کشورها از جمله قوام نکرومه(گینه) و جمال عبدالناصر (مصر) ملاقات کرده بود. افریقا زیر درخشش خورشید استقلال ضد استعماری به کدام سو راهی بود ؟ این سوال اساسی این گزارش بود که به سختی این وحشت را پنهان می کرد که « تبلیغات» شوروی ها و وضعیت نگران کننده سیاهپوستان در امریکا، موجب چرخش افریقای پسا استعماری به سوی کمونیسم شود. در نتیجه بی احترامی بود اگر گفته می شد که هیچ چیز در آنجا وجود ندارد و باید بر «ظهور» چیزی تاکید می شد. دو دهه بعد وقتی محافل مالی از این لغت استفاده کردند، رودربایسی های زبانی رخت بسته بودند.

اصطلاح « جهان سوم»(٢) بدلیل تصویر فقیری که منعکس می کرد و زیاد جذاب برای معرفی امکانات سرمایه گذاری نبود با مفهوم بسیار پویاتر« بازارهای نوظهور» در دهه ١٩٨٠ جایگزین شد. روزنامه نگار سوسیالیست ، پل لافارگ،(٣) یاد آوری می کند که در زمان انقلاب کبیر فرانسه بورژوازی رو به رشد برای نابود کردن بعضی چیزها لغت ابداع می کرد. در دوران نئولیبرالیسم نیازی به ابداع لغت، امری که به کار و تخیل نیاز دارد، برای تغییر شکل دادن واقعیت نیست، سرمایه گذاری در « چند معنائی »( Polysemy) باصرفه تر است: ریسک حداقل و سود حداکثر. « رشد نوظهور» زین بعد برای کشورهائی بکار گرفته می شود که تاریخ شان به پیش بینی هائی درباره رشد اقتصادی و سود آوری مالی آنها خلاصه می شود.

له شده زیر فشار تعدیل ساختاری تحمیلی صندوق بین المللی پول و بانک جهانی بین سالهای ١٩٨٠ تا ٢٠٠٠ ، افریقا پیش از این دوران جزو « بازار های نوظهور» به حساب نمی آمد. روایت مسلط حول این اسطوره تعریف می شد که جز آفریقای جنوبی عضو Brics و تا حدی مغرب و مصر، باقی افریقا از قطار پر سرعت جهانی سازی جا مانده است. بررسی دلایل این « در حاشیه ماندن» موضوع تحقیقات دانشگاهی و نشریات حاکم بود(۴). مزاح تاریخ آنکه همان کسانی که با تکیه بر گفتمان « در حاشیه ماندن» افریقا از لیبرالیزاسیون اقتصادی، تجاری و مالی دفاع می کردند، از امروز به فردا بدون آنکه تغییری در ویژگی های اقتصادی این قاره بوجود آمده باشد، زبان به بزرگداشت « افریقای نوظهور» ( Africa rising ) گشودند. هفته نامه اکونومیست که در سال ٢٠٠٠ افریقا را « قاره بی آینده» ارزیابی می کرد(۵)، یازده سال بعد تاوان اینکار را با قراردادن عنوان « قاره ای با آینده ای روشن: افریقای نوظهور» که انعکاس حال و هوای زمانه بود(۶)، پس داد. شرکت های مشاوره نیز در همان ساز دمیدند: McKinsey Global Institute چنین پیش بینی کرد :« شیر ها به حرکت درآمده اند»(٧). اما واقعا چه اتفاقی افتاده بود ؟

مخزنی از منابع بکر

پس از دو دهه ریاضت اقتصادی تحمیلی در پایان سالهای ٢٠٠٠، بر زمینه ثبات وسیع سیاسی و افزایش چشمگیر بهای مواد خام صادراتی ، رشد اقتصادی ای در قاره پدید آمد. بسط سریع روابط تجاری و مالی میان کشورهای افریقائی و چین باعث ارائه تصویری مثبت از این قاره شد. افریقا زین پس قاره ای با مخازن بکر و یک بازار وسیع و نوید دهنده برای شرکت های خارجی ای به حساب می آمد که در رویای ارائه کالا ، خدمات و زیر بنا به جمعیت جوانی بودند که هر ٢۵ تا ٣٠ سال تعدادشان دوبرابر می شد. تصور « افریقای نوظهور» از جمله بدلیل افزایش ثروتمندان محلی تقویت می شد : بین سالهای ٢٠٠٨ تا ٢٠١٢ تعداد افریقائی هائی که می توانستند یک میلیون دلار سرمایه گذاری کنند از ٩۵ هزار به ١۴٠ هزار نفر افزایش یافت(٨). در سطح جهانی به دنبال بحران مالی ٢٠٠٧-٢٠٠٨ و پیشنهاد نرخ بهره صفر درصد از سوی بانک های کشورهای شمال، موجی از سرمایه گذاری به سوی « بازارهای نوظهور» که بدلیل نرخ بالای بازده سرمایه ، جذاب شده بودند ، روانه شد. بسیاری از کشورهای افریقائی از طریق «یوروبوند»، اوراق قرضه برحسب پولی خارجی، در دام افتادند.

Sudan: Interview with Rawan Ibrahim – “The Oppressed Cries out ...
زنان در صف مقدم اعتراضات سودان

بدین ترتیب در یک گزارش مجلس سنای فرانسه با عنوان « افریقا آینده ماست»(٩) می خوانیم:« امروز ما می باید با افریقائی که کاملا در جهانی سازی ادغام شده همکاری کنیم». کشورهای فرانسه زبان افریقا با شنیدن این پیام تشویق کننده تلاش کردند تا خود را جذاب تر کنند. از میان ١۴ کشوری که از فرانک سی اف ای استفاده می کردند، تنها جمهوری آفریقای مرکزی بدلیل بحران سیاسی مزمن، برنامه اقتصادی ویژه ای را به این مناسبت تصویب نکرد. نمونه مشخص سنگال به روشنی نشاندهنده بن بست های این «رشد نوظهور» است.

در سال ٢٠١۴، برنامه «رشد نوظهور سنگال»( PSE) پیاده شدن نهائی آنرا در افق سال ٢٠٣۵ پیش بینی میکند. جهت گیری نئولیبرال این برنامه از جمله با هدف قرار دادن کشور از سال ٢٠٢٠ در بین ۵٠ کشور اول « Doing Business » بانک جهانی مشخص می شود(١٠)، شاخصی که حقانیت اقتصادی آن زیر سوال است(١١). شاخص رسای « رشد اقتصادی» در سنگال مثل کشورهای دیگر قاره بی شک رشد سالیانه تولید ناخالص داخلی (PIB) واقعی است( که برحسب شاخص های ثابت محاسبه می شود). با آنکه مرحله اول برنامه «رشد نوظهور سنگال»( PSE) متهم به تاخیر شد، شرائط مناسب اقتصادی- کاهش بهای نفت، نرخ بهره « باصرفه» نسبت به نرخ متوسط افریقا، بارش مساعد باران- اجازه داد که این کشور از سال ٢٠١٢ به نرخ رشد اقتصادی ۶ درصد در سال دست یابد. این نرخ رشد که برای کشورهای توسعه یافته غیر قابل تصور است با اینهمه باید با احتیاط در نظر گرفته شود. در سال ٢٠١۵ ، میزان تولید ناخالص داخلی بر حسب جمعیت در همان سطح سال ١٩۶٠ بود، چرا که جمعیت این کشور از ٣ میلیون و دویست هزار نفر به ١۴ میلیون و نیم افزایش داشته است(١٢). به دیگر سخن، بخش اصلی رشد اقتصادی در پویائی بازیابی « دهه های از دست رفته» بود. از سوی دیگر این رشد اقتصادی همراه با کاهش مشاغل در بخش رسمی بود که از ٣٩٠ هزار و ۴٢٠ نفر در سال ٢٠١٢ به ٣٠٠ هزار ٢٨۴ نفر در سال ٢٠١٨ کاهش یافت(١٣). در واقع این رشد اقتصادی ای بدون ایجاد کار بود. بدلیل نقش اساسی سرمایه خارجی ، وزن پرداخت درآمد های اولیه ( بهره بدهی خارجی ، انتقال سود سهامداران، دستمزد متخصصین خارجی) افزایش یافت و براساس برآورد بانک جهانی از ٢.٢ درصد در سال ٢٠١٠ به ۴.۴ درصد تولید ناخالص داخلی در سال ٢٠١٧ رسید. بخش بزرگی از منابع ارزی کشور در واقع قربانی تامین مالی پیشرفت شد.

بدهی خارجی کشور، نماد این انباشت افسار گسیختگی است. این بدهی که در اوایل سالهای ٢٠٠٠ در چارچوب ابتکارهای «کشورهای فقیر به شدت بدهکار»( HIPC) و « لغو بدهی بین المللی» (MDRI) صفر شده بود به سرعت از ٢ میلیارد و ٨٠٠ میلیون دلار در سال ٢٠٠٨ به ١٢ و نیم میلیارد دلار در سال ٢٠١٨ رسید. ٧ میلیارد دلار این بدهی بین سال های ٢٠١۴ تا ٢٠١٨ بوجود آمد که همزمان با اجرای مرحله اول «رشد نوظهور سنگال»( PSE) است(١۴).

اسطوره رشد اقتصادی که « همه » ازآن منتفع می شوند

اگرچه خانواده های فقیر و معلولین شامل کمک های دولتی شده اند اما وعده پوشش بیمه درمانی علی رغم تصویب آن درسال ٢٠١٣ (١۵) برای اکثریت سنگالی ها عملی نشده است. سنگال هنوز جزو گروه « کشورهای توسعه نیافته»( LDC) است و «شاخص توسعه انسانی» آن در «برنامه عمران ملل متحد» رتبه ١۶۶ از ١٨٩ را درسال ٢٠١٩ داشت. امری که سنگال را در گروه « کشورهای با شاخص انسانی پائین » قرار می دهد.

مانند بیشتر کشورهای افریقائی، سنگال نسبتا از صدمات بهداشتی کورونا ویروس دور مانده است. از لحاظ اقتصادی اما این همه گیری محدودیت های پروژه « رشد نوظهور» را عیان کرد.

داشتن ماسک در خدمات دولتی ، فروشگاه ها و وسائل حمل و نقل اجباری شد و بازار های داکار در روزهای شنبه و یکشنبه تعطیل شدند. اجرای قرنطینه کامل عملی نبود و از لحاظ مالی خارج از امکانات دولتی است که بر همبستگی اجتماعی برای جبران حمایت محدودش از فقرا(کمک غذائی، یارانه پرداخت صورتحساب برق و … )، حساب می کند.

همه گیری این حسن را داشت که نشان دهد سنگال زیر سلطه برنامه ریزی مالی است. این کشور که امکان جبران کسر بودجه اش را توسط پول خود ندارد ، بیش از همیشه وابسته به حمایت خارجی است. حال برای عقب انداختن تاریخ پرداخت بدهی ها باشد و یا تقاضای وام های جدید. وام های اخیری که از صندوق بین المللی پول گرفته شده اند، کشور را از سال آینده مجبور به اطاعت از ارتدوکسی بودجه ای می کند(١٧) که می تواند بر بازگشت رشد اقتصادی تاثیر جدی بگذارد.

تحمیل های مرتبط با کمک خارجی مشکل بسیاری از کشورهای افریقائی مانند غنا، کنیا، زامبیا، اتیوپی، آنگولا و..، است که بین سالهای ٢٠٠٨ تا ٢٠١٨ بدهی خارجی شان چهار برابر شده است(١٨). امروز با نگاه به گذشته می توان گفت که خوشنودی از «رشد نوظهور» می توانست تا زمانیکه کشورهای افریقائی قیمت خوبی برای صادرات شان دریافت می کردند و یا مورد اعتماد « طلبکارانشان» بودند، ادامه یابد.

همه گیری کوید-١٩ با غرشی وحشتناک «رشد نوظهور» را از صحنه بیرون راند. امروز، افریقائی ها روشن تر عوارض نبود یک پول مستقل ، خطر بدهی خارجی ، تله تجارت آزاد، ضرورت خودکفائی غذائی و.. را مشاهده می کنند. و به اهمیت اتحاد افریقا در مقابل جهان چند قطبی پی می برند که در حال از هم شکافتن اشت.

١- Richard Nixon, « The emergence of Africa : Report to president Eisenhower by vice president Nixon », The Department of State Bulletin, vol. 36, n° ۹۳۰, Washington, DC, avril 1957.

٢- Lire Immanuel Wallerstein, « “C’était quoi, le tiers-monde ?” », Le Monde diplomatique, août 2000.

٣- Cf. Paul Lafargue, « La langue française avant et après la Révolution. Études sur l’origine de la bourgeoisie moderne », ۱۸۹۴.

۴- Cf., par exemple, Alexander J. Yeats, Azita Amjadi, Ulrich Reincke et Francis Ng, « What caused sub-Saharan Africa’s marginalization in world trade ? » (PDF), Finance and Development, vol. 33, n° ۴, Fonds monétaire international, Washington, DC, décembre 1996.

۵- The Economist, Londres, 11 mai 2000.

۶- The Economist, 3 décembre 2011.

٧- McKinsey Global Institute, « Lions on the move : The progress and potential of African economies », McKinsey & Company, New York, juin 2010.

٨- « World wealth report 2013 » (PDF), Capgemini and RBC Wealth Management.

٩- Jany Lorgeoux et Jean-Marie Bockel, « L’Afrique est notre avenir », rapport d’information n° ۱۰۴ (۲۰۱۳-۲۰۱۴), Sénat, Paris, 29 octobre 2013.

١٠- Plan Sénégal émergent, consultable sur le site du gouvernement du Sénégal.

١١- Cf. Justin Sandefur, « Is CGD marxist ? Responding to red-baiting from the World Bank », Center for Global Development, Washington, DC, 13 novembre 2019, www.cgdev.org

١٢- Selon les indicateurs de développement de la Banque mondiale.

١٣- « Analyse diagnostique de l’emploi au Sénégal » (PDF), Centre d’études de politiques pour le développement, Dakar, 2020 ; « Rapport de l’enquête sur l’emploi, les rémunérations et les heures de travail au Sénégal » (PDF), Agence nationale de la statistique et de la démographie, Dakar, 2019.

١۴- « Statistiques internationales sur la dette » (PDF), Banque mondiale, Washington, DC, 2020.

١۵- Lire Anne Frintz, « Au Sénégal, les femmes en première ligne », Le Monde diplomatique, janvier 2014.

١۶- « Enquête démographique et de santé continue » (PDF), Agence nationale de la statistique et de la démographie, Dakar, 2017.

١٧- Communiqué du FMI, 13 avril 2020.

١٨- Banque mondiale, op. cit.

* این مقاله در لوموند دیپلوماتیک با عنوان “در افریقا، وعده ظهور «رشد اقتصادی چشمگیر» سرابی بیش نیست”، منتشر شده است.

https://akhbar-rooz.com/?p=38241 لينک کوتاه

0 0 رای ها
امتیازدهی به مقاله
اشتراک در
اطلاع از
guest

0 نظرات
بازخورد (Feedback) های اینلاین
مشاهده همه دیدگاه ها

خبر اول سايت

آخرين مطالب سايت

مطالب پربيننده روز


0
افکار شما را دوست داریم، لطفا نظر دهید.x