روند رشد تئاتر ایران که از آغاز پیدایش آن تا انقلاب ۱۳۵۷ کم و بیش بر روالی بود که می‌رفت تا یک بنیان استوار نسبی بگیرد، با انقلاب ۱۳۵۷ مانند دیگر پدیده‌های اجتماعی، جز دوره‌ی کوتاه دو سال اول پس از انقلاب، با تسلط دولت جدید ناگهان متوقف گردید. تئاترهای حرفه‌ای-تجاری را تعطیل کردند و تئاتر غیرتجاری-حرفه‌ای، اعم از دولتی و غیردولتی، که در واقع تئاتر ایران از طریق آن تشخص می‌یافت، تحت کنترل دولت قرار گرفت، و با اعمال نوعی سانسور که تا آن زمان بی‌سابقه بود، زمین‌گیر شد. اگر آبشخور اندیشه‌ی مسلط در تئاتر ایران در دوران رژیم گذشته، بخشی اندیشه‌ی یک بورژوازی بی‌ریشه و نوکیسه و بخشی دیگر خرده‌بورژوازی توامانِ مدرن و سنتی بود، رژیم تازه برآمده کوشید تا با سیاست‌های تبعیض‌گرایانه و انحصارطلب خود یک ایدئولوژی دینی-سنتی را جا بیاندازد؛ سیاستی که تا به امروز همچنان بی‌وقفه، و علیرغم سرشت و ظرفیت متفاوت این هنر و علیرغم خواست‌ها و نیازهای نیرومند اجتماعی تقویت کننده‌‌ی آن، با سرسختی و سماجت ادامه یافته است. نتیجه‌ی این سیاست چیزی به بار آورده که ما امروز با آن روبرو هستیم؛ تئاتری که در وهله‌ی اول از مسیر رشد طبیعی خود منحرف شده و در نتیجه به صورت یک تئاتر بدون برنامه، بدون استراتژی، بی‌هویت، تهی از اندیشه، تهی از نوآوری، تهی از معرفت، محافظه‌کار، سازشکار، بزدل، ترس خورده و وابسته درآمده، و بالاخره، تئاتری که با تظاهر به امروزی بودن، اما با محتوایی به شدت کهنه، ادعاهایی بزرگ دارد. و در وهله‌ی دوم، تئاتری بیگانه شده با فرهنگ ملی و منزوی شده از تئاتر جهانی.
ما، به عنوان هنرمندان دو نسل از دو دوره‌ی متفاوت تاریخی تئاتر ایران، پیش و پس از انقلاب ۱۳۵۷، اعتقاد جدی داریم که در وضعیت اضطراری و فاجعه‌بار فعلی، نقش هنرمندان راستین تئاتر در تغییر این وضعیت اسف‌بار اهمیتی به‌سزا داشته و پاسخی است بهنگام به وظیفه‌ای که تاریخ بر عهده‌ی آنها نهاده است. از این رو، ما، از آن دسته از هنرمندان تئاتر که طی سال‌های متمادی از سیاست حاکم بر هنر تئاتر آسیب دیده و خود را با ما هم‌نظر می‌دانند دعوت می‌کنیم تا با پیوستن به ما و پایبندی به اصول مانیفست «تئاتر استقلال»، این وظیفه‌ی مهم را همراه و همدوش یکدیگر به انجام برسانیم.
قضاوت آیندگان میراثی است که ما امروز برای آنها باقی می‌گذاریم.
۱. ما، مستقل می‌اندیشیم چون تجربه‌ی تاریخی به ما آموخته که تنها در اندیشه و عمل مستقل می‌توان از تأثیر عوامل سوء و جانبدارانه مصون ماند؛ تنها در اندیشه‌ی مستقل می‌توان با خود، هنر خود، و مهم‌تر از آن با مخاطب خود، وفادار و صریح بود.
۲. ما معتقدیم که ماهیت حرفه‌ی ما به عنوان هنر، بیش و پیش از هر چیز هنری است. ما از پایگاه هنر با مخاطبان خود سخن می‌گوییم. در عین حال، واقف هستیم که هنر همچون پدیده‌های دیگر اجتماعی بر کنار از تأثیرات شرایط وجودی خود، از جمله سیاست حاکم، نیست. پس، ناگزیر در برابر سیاست موجود و در کار هنری خود، مواضع سیاسی مستقل خود را داریم.
۳. ما از هیچ برنامه و پلاتفرم سیاسی سازمان‌های چپ یا راست، دولتی یا غیردولتی، پیروی نمی‌کنیم.
۴. ما، از هیچ نهاد دولتی یا خصوصی با هر ماهیتی و به هر عنوانی کمک مالی دریافت نمی‌کنیم.
۵. ما شخصیت حقوقی مستقل از هر سازمان، گروه یا نهاد سیاسی و دولتی داریم؛ زیرا اکیداً معتقدیم که هیچ ارگان سیاسی یا دولتی صلاحیت سیاستگذاری یا برنامه‌ریزی یک نهاد هنری را ندارد. سیاست و سرنوشت هنر تنها به دست و به وسیله‌ی هنرمندان باید رقم بخورد، همان‌گونه که آثار هنری به دست خلاق هنرمندان آفریده می‌شود. خالقان هنر، خالقان سرنوشت خود هستند.
۶. ما، به اعتبار و به پیروی از اصل بنیادین اندیشه و عمل مستقل، و بر پایه‌ی شناخت خود از جامعه و از وظایف هنر، سیاست و برنامه خود را تدوین می‌کنیم.
۷. ما، با تکیه و به پشتوانه‌ی تجربه‌ی پیشینیان خود، و با ابزارهای شناخت امروزی از وضعیت موجود، و درک سیاست حاکم بر هنر، روش کار خود را ابداع کرده و شکل های استتیک هنری کار خود را کشف می‌کنیم.
۸. ما اعتقاد داریم که «هنر سرچشمه‌ی شناخت است»، نه ابزار این یا آن قدرت سیاسی.
۹. ما چشمان خود را بر ناروایی ها و سیاست‌های ضدتئاتر نمی‌بندیم تا موجودیت خود را تضمین کرده باشیم.
۱۰. ما، برای برون رفت از مشکلات و معضلاتی که تئاتر ایران را به وضعیت فاجعه‌بار امروزی رسانده، و برای بازگرداندن شأن هنر و هویت هنری خود در تئاتر، به همه‌ی همکاران تئاتری خود پیشنهاد می‌کنیم که همراه با ما، با همکارانِ همدل و همفکر خود هسته‌های تعاونی خودکفا تشکیل دهند تا خود را از بند بردگی هنر رها ساخته و روش استقلال حرفه‌ای را برای اولین بار به صورت یک حرکت ملی آغاز کنیم. هنر تئاتر هویت ما، حرفه‌ی ما، شأن اجتماعی ما و آشیان ماست، از این آشیان دفاع کنیم. ما می‌توانیم دست در دست هم، هویت واقعی تئاتر را به آن بازگردانیم.
این مانیفست بر پایه‌ی حقوق حقه و طبیعی انسان و با الهام از اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر مصوب دسامبر ۱۹۴۸ تنظیم گردیده و آن را برای انتشار و اطلاع عمومی، در اینجا اعلام می‌کنیم.
پیش به سوی استقلال!
مهرماه ۱۳۹۹«انجمن تئاتر ایران» – «گروه تئاتر اگزیت»
