در بازی پوکر اهریمنی و دروغگویانه ای که بین دونالد ترامپ، ولادیمیر پوتین و محمد بن سلمان ادامه دارد، کدام یک اول تسلیم خواهد شد؟ هریک از آنها فکر می کند که دیگری را به کاهش تولید و بالارفتن قیمت نفت وادار می کند. قیمتی که از ٣۵ دلار (٣٢ یورو) دوشنبه ٩ مارس، به ٢۵ دلار (٢٣ یورو) در ١۶ مارس رسیده، درحالی که در آغاز ماه ژانویه، پیش از نشست منحوس «سازمان کشورهای تولید کننده نفت» (اوپک) و متحدان روس آن (اوپک+) (١) در ۵ مارس ٧٠ دلار (۶۴ یورو) بود.
اولین کسی که جا می زند کیست؟
سعودی ها پیشنهاد کرده اند که ١.۵ میلیون بشکه دیگر از تولید روزانه کاسته شود، روس ها به نعل و به میخ زده و توصیه کرده اند که برای دیدن نتایج ویروس کورونا یک ماه صبر شود. ویروسی که پس از شیوع در چین، به اروپا و سپس آمریکا راه یافت . چه کسی اقدام به قطع مذاکره کرد؟ سعودی ها روسیه را متهم می کنند. ولادیمیر پوتین مستقیما محمد بن سلمان را متهم می کند که خواسته نفت میان سنگی (شیست) آمریکا، که تعادل بازار را بهم زده بود، را از میدان به در کند. تصمیم او درمورد افزایش تولید کشور (۴.٧۵ درصد در ماه مارس) موجب سقوط تاریخی قیمت ها در دوشنبه ٩ مارس شد.
وزیران امور خارجه و نیروی عربستان سعودی با ناروا شمردن، اتهام روسیه را رد می کنند و به این سوء ظن دارند که کرملن می خواهد روابط از پیش تنش آمیز بین عربستان سعودی و حامی نیرومند آمریکایی آن را تخریب کند. در واشنگتن، دو سناتور جمهوری خواه کنگره آمریکا؛ وجود این تنش بین دو کشور را بازتاب می دهند. دان سولیوان و کِوین کرامر تهدید کرده اند که درخواست کنند سربازان آمریکایی مستقر در عربستان سعودی ازاین کشور خارج شوند. درنتیجه مغشوش بودن روابط دو رهبر «اوپک+»، نشست «همه» اعضای کشورهای تولید کننده نفت به مدت ٣ روز به تعویق افتاد و قیمت باز ۵ درصد دیگر کاهش یافت.
نجات سهم بازار
درواقع، ضربه نخست ناشی از کاهش تقاضای نفت بود که از نیمه ماه مارس آغاز شد. بانک بزرگ و معتبر انگلیسی استاندارد چارترد، میزان کاهش مصرف را ٢٠ میلیون بشکه در روز برآورد کرده که معادل یک پنجم تولید جهانی در ماه های آوریل و مه است. توقف حمل و نقل، به ویژه هوایی، که ٨٠ درصد مصرف ناشی از آن است، همه تولیدکنندگان را وادار به کاهش قیمت کرده تا بتوانند سهم خود در بازاری که باقی مانده را حفظ کنند. ریاض و مسکو، با حمایت ٢۴ کشور تولیدکننده دیگر از جمله برزیل، کانادا و مکزیک، آماده اند که تولید خود را کاهش دهند. در راهروهای اوپک از کاهش ١٠ میلیون بشکه در روز صحبت می شود و کارشناسان دیگر از کاهش ۶ تا ١۵ میلیون بشکه سخن می گویند.
و آمریکا به عنوان نخستین تولید کننده جهان؟ از نظر قضایی، دولت فدرال آمریکا قدرت وادار ساختن صدها شرکتی که درعرصه نفت کار می کنند به کاهش تولید را ندارد. تنها در یک ایالت یعنی تکزاس، مقررات (کمیسیون راه آهن تکزاس) قادر است دست به چنین اقدامی بزند. حتی در همین ایالت هم، از ٣ کمیسری که در رأس این نهاد هستند، تنها یکی از کاهش تولید دفاع می کند و دو تای دیگر مخالف آن هستند. به همین ترتیب، «انستیتو نفت آمریکا» (API)، که لابی اصلی نفت است، با هرگونه دخالت واشنگتن در بازار نفت مخالف است. دان پرویت، وزیر نیرو هم با این کار مخالف است.
ریک پری، یکی از وزیران اسبق نیرو، از این هم فراتر رفته و خواستار این است که واردات نفت از عربستان سعودی ممنوع شود تا بازار برای تولیدکنندگان محلی حفظ گردد. در قاره آمریکا، مخالفت بین پالایشگاه ها و تولیدکنندگان یک سنت است. پالایشگاه ها می خواهند به بازار ارزان قیمت منابع دسترسی داشته باشند و تولیدکنندگان، به ویژه نفت میان سنگی (شیست) برای ادامه کارشان به قیمت بالای نفت نیاز دارند. به علاوه، افراطی تر ها توصیه می کنند که اقدامات «شدید»ی، از جمله توسل به زور، علیه روس ها انجام شود.
یک توییت ترامپ باعث بالارفتن قیمت ها شد
دونالد ترامپ، که درگیر این تناقض ها است، به شیوه خاص خود واکنش نشان می دهد. او در ٣٠ مارس با ولادیمیر پوتین تلفنی گفتگو کرد. دو روز بعد، در توئیتی اعلام کرد که ریاض و مسکو برای کاهش تولید به میزان ١٠ تا ١۵ میلیون بشکه در روز توافق کرده اند. در نتیجه، بازار دستخوش هیجان شد و به رغم انکار مسکو، قیمت نفت که خیلی پائین آمده بود، ٣٠ درصد افزایش یافت. در پایان هفته، رئیس جمهوری به عادت همیشگی اوپک را سرزنش کرد و با تغییر لحن تهدید کرد که با وضع حقوق گمرکی روی واردات نفت خام، که شگرد مطلوب مستاجر کاخ سفید است و شرکای آن در چین و اتحادیه اروپا تجربه آن را دارند، با آن مقابله کند.
بازگشت ایالات متحده به رده نخست تولیدکنندگان نفت، ناشی از رشد صنعت تولید نفت غیرمتعارف است. نفت میان سنگی (شیست) دو سوم از تولید نفت آمریکا (٧.٧ میلیون بشکه در روز در سال ٢٠١٩) را تشکیل می دهد. این صنعت در گذشته سود فراوان از قیمت های ١٠٠ دلار (٩١ یورو) و بیشتر در سال های ٢٠٠۵ و ٢٠١۴ برده است. امروز که قیمت نفت یک سوم آن زمان است، تولید نفت غیرمتعارف دچار خفقان شده است. به عنوان نمونه، کمترین هزینه تولید این نوع نفت در ایالت داکوتای جنوبی، حدود ٢۵ دلار (٢٣ یورو) در هر بشکه است که تقریبا معادل قیمت جاری نفت در کشورهای نیمکره غربی (٢٣.۶٣ دلار بهای نفت واسط غرب تکزاس «TWI») است. درحال حاضر قراردادهای تحویل مدت دار برای ماه های آوریل و مه، به صورت نقدی، حدود ١٠ دلار (٩ یورو) و کمتر است و شرکت های نفتی در قراردادهای بیمه خود تجدیدنظر می کنند تا شرط «صفر شدن»قیمت، در حالتی که قیمت ها حتی منفی شود را در آنها بگنجانند! تولیدکنندگان دیگر، مانند الجزایر، تخفیف هایی بین ٢ تا ۴ دلار درهر بشکه به مشتریان خود می دهند.
اکراه بانک ها در تجدید اعتبار
در جاهای دیگر آمریکا، به ویژه در پرمیان، منطقه اصلی تولید نفت در تکزاس و نیومکزیکو، هزینه تمام شده هربشکه نفت بین ۴٠ تا ۵٠ دلار در نوسان است. موسسات یکباره هزاران کارگر را اخراج نموده، چاه های نفت را می بندند وسرمایه گذاری را متوقف می کنند. این تصمیم در صنعتی که دوره بهره برداری از چاه نفت کوتاه (بین ١ تا ٢ سال) است سرنوشت ساز است زیرا برای حفظ سطح تولید می بایست به طور مداوم سرمایه گذاری کرد. این موسسات، که به خاطر پائین بودن قیمت نمی توانند سرمایه گذاری ها را از منابع مالی خود انجام دهند، راهی جز بدهکار شدن نمی یابند.
اما در اینجا نیز بانک ها در تجدید خطوط اعتباری آنها اکراه نشان می دهند. بخش نفت می باید درسال جاری ٣۴ میلیارد دلار (٣١ میلیارد یورو) بابت بازپرداخت بدهی خود بپردازد و وال استریت حاضر نیست به آن ، با آن که یک بخش راهبردی است، اعتبار بیشتری بدهد. فصل ١١ قانون ورشکستگی آمریکا چندان به نفع بستانکاران نیست: «هنگامی که یک موسسه از عهده پرداخت بدهی هایش برنیاید، خود موسسه یا بستانکارانش می توانند درخواست کنند که موسسه تحت حفاظت فصل ١١ قانون ورشکستگی، زیر نظر یک دادگاه فدرال درآید» و موسسه می تواند تحت کنترل قاضی به عملیات خود ادامه دهد.
به رغم همه اینها، با پائین آمدن قیمت، احتمال کاهش تولید بیشتر می شود. روز دوشنبه ۶ آوریل، دونالد ترامپ به روزنامه نگاران حاضر در کاخ سفید گفت: «تولید هم اکنون به طور جدی کاهش یافته است، این کار خودبه خود انجام می شود، قانون عرضه و تقاضا است». او به این شکل اعتراف کرد که آمریکایی ها، بدون آن که درباره اش زیاد حرف بزنند، در کوشش های عربستان سعودی، روسیه و ١٠ کشوری که سرانجام به کنفرانس ویدیویی روز پنجشنبه ٩ آوریل درباره کاهش تولید نفت دعوت شده بودند، مشارکت می کند.
آیا این تعهد «حداقلی» می تواند کشورهای تولیدکننده را متقاعد کند؟ ال استنتون از «آربی سی کاپیتال مارکت ال ال سی»، که یک تحلیلگر مالی معتبر است، می گوید: «روس ها و سعودی ها در صورتی با کاهش تولید نفت موافقت می کنند که آمریکایی ها در این کار مشارکت کنند». در ماه مارس، چیزی رخ نداد و تولید نفت آمریکا همچنان در سطح رکورد ١٣ میلیون بشکه در روز باقی ماند. بنابر گفته وزارت نیرو، درسال ٢٠٢٠ کاهش به میزان ٢.٧ میلیون بشکه در روز خواهد بود. آیا این کاهش برای اثرگذاری در تصمیم دیگر کشورهای تولیدکننده کافی خواهد بود؟ بی تردید نه، زیرا مسکو مخالف این است که کاهش خودبخود تولید و کاهش ناشی از تصمیم یک چیز باشد، اما باید روی مانع دیگری نیز حساب کرد و آن اشباع ظرفیت ذخیره سازی زمینی و دریایی است.
مخازن و تانکرها تا گلو پر شده است، هزینه نگهداری و حمل بزرگ ترین تولیدکنندگان در یک ماه ۴ برابر شده است. به زودی در ٣ ماهه دوم جا برای ذخیره سازی دهها میلیون بشکه نفت وجود نخواهد داشت. با توجه به بزرگی مشکل – که تاکنون در تاریخ نفت دیده نشده – اقدامات مسئولان سیاسی، حتی با آن که توافق محدود پنجشنبه ٩ آوریل خیلی کمتر از میزان کاهش تقاضا است، (درحال حاضر) اوپک و روسیه را به رعایت توافق انجام شده وامی دارد، اما آیا این می تواند اثر درازمدت روی بازار داشته باشد؟ دراین مورد می توان تردید کرد…
لوموند دیپلماتیک: ژان پیر سرتی – شهباز نخعی
