قرار بود روز سه شنبه گروه تماس مذاکره‌کنندگان دولت افغانستان و طالبان برای بحث روی “اجندای” مذاکرات دیدار کنند، اما این دیدار انجام نشده و گفته شده که فردا صورت خواهد گرفت. هدف طالبان از انجام گفتگوی صلح، بازگشت به قدرت در افغانستان است. با این که از آغاز گفتگوی دوحه چند ماه می گذرد، طالبان همچنان از پذیرش آتش بس و توقف حمله مستقیم و غیر مستقیم به نیروهای نظامی و غیر نظامی امتناع می کند. نمایندگان دولت و طالبان در گفتگوی صلح هنوز به مسائل اساسی نپرداخته اند و همچنان بر سرمبنا و چارچوب مذاکرات در حال چانه زنی هستند. در اولویت دستور کار تیم مذاکره‌کننده دولت افغانستان آتش‌بس و حفظ “نظام جمهوری” قرار دارد، اما طرف طالبان ضمن ادامه رعب و وحشت آفرینی، بر آنچه “ساختن نظام اسلامی” می‌خوانند، تاکید دارند. در رسانه های افغانستان نگرانی مردم از چشم انداز گفتگو و احتمال بازگشت طالبان به قدرت بازتاب دارد. در حالی که همه خواهان پایان دادن به چند دهه جنگ و بازگشت صلح و آرامش هستند اما کسی نمی خواهد به عقب بازگردد. به دوران حکومت پنج ساله طالبان بر افغانستان. “بازگشت به آینده؛ تصویری از زندگی در سایه رژیم طالبان” نوشته ی عبدالمتین فرهمند نمونه ای از واکنش های فعالان رسانه ای به گفتگوی جاری است. این مقاله را به نقل از “خبرگزاری جمهور” افغانستان می خوانید:
****
هدف این است که فرای از جدال جمهوریت و امارت، نگاه دقیق تری به آنچه احتمالا در انتظار ماست بیاندازیم و در نهایت به این جمع بندی برسیم که زندگی زیر سایه سلطه رژیم طالبان، چگونه خواهد بود.
این نیازمند نوعی بازگشت به آینده است؛ تعبیر پارادوکسیکالی که غریب و نامأموس و در نگاه نخست، مهمل به نظر می آید؛ اما چیزی که قرار است رخ دهد، متضمن نوعی بازگشت و عقبگرد است و از آن حیث که در آینده رخ می دهد، می توان از آن به عنوان «بازگشت به آینده» تعبیر کرد.
پرسش این است که چرا قرار است به گذشته برگردیم؟ پاسخ های متفاوتی می توان به این پرسش داد که مهم ترین آن، نفس طالبان و تفکر طالبانی است؛ تفکری بازگشت گرا یا به نوعی سلفی‌گری سیاسی- ایدئولوژیک. فهم آن دشوار نیست. طالبان هیچ برنامه ای برای آینده ندارند. آنها اصولا به آینده فکر نمی‌کنند. آینده طالبان، معطوف به بازگشت به گذشته است. آنها محصول تحولات دنیای پیرامون خویش نیستند تا مانند انسان های امروز، نیازها، فاصله ها، واقعیت ها و عناصر سازنده عصر ما را درک کنند؛ بلکه جنگجویان چشم و گوش بسته‌ای هستند که در مدارس قرون وسطایی پاکستان مانند مدرسه حقانی و… فرآوری، پرورده و گوارده شده اند. حتی آن دسته از رهبران ارشد طالبان که در کشور توسعه یافته ای مانند قطر هم به سر می برند، با نمایندگان امریکا و دولت افغانستان درباره اصولی چانه می زنند که شالوده تفکر طالبانی را تشکیل می دهد؛ اصولی معطوف به گذشته و عمیقا تحت تأثیر رویکردهای بازگشت گرایانه.
چنین نیرویی وقتی به حکومت می رسد، مدرنیسم و واقعیت های جدید جهان امروز را نه تنها هضم و درک نمی کند؛ بلکه در برابر آن مقاومت می ورزد، آن را دشمن می دارد و برای انهدام آن، انتحار می کند.
این اما یک وجه بازگشت است. وجه دیگر آن، تجربه زیسته همه ما از زندگی در سایه سلطه رژیم طالبان است؛ رژیمی که ۵ سال بر ما حکم راند و نظم و نورم خود را بر ما تحمیل کرد. هنوز هم بخش های وسیعی از خاک افغانستان، آن روزگار را تجربه می کند و زیر سلطه آن، رنج می کشد.
پس برخلاف همه شعارها، خوش بینی ها و ارزیابی هایی که به صورت اغراق آمیزی مثبت اندیشانه است، با آمدن طالبان، تفکر طالبانی هم می آید و نمی توان انتظار داشت که تجربه ۲۰ سال گذشته، ارزش ها و واقعیت های جدید، نظام فکری طالبان را تغییر داده و آنها با یک رویکرد تازه به سیاست و قدرت بازخواهند گشت.
با این وصف، چیزی که در آینده رخ می دهد، تفاوت زیادی با گذشته نخواهد داشت. تجربه زیسته و خاطره جمعی ما از دوران سلطه رژیم طالبان نشان می دهد که در آن دوره، خبری از آزادی نبود. یک جامعه، بسته، سرکوب‌شده و تک‌صدایی که در آن هیچ‌کس برخلاف سیستم حاکم، حق نفس‌کشیدن نداشت. درون‌گرایی، تنهایی، سکوت و انزوا بخشی از واقعیت‌های انکارناپذیر زندگی در سایه رژیم طالبان بود؛ همان چیزی که هانا آرنت؛ فیلسوف سیاسی از آن به عنوان شاخصه حیات، زیر سلطه رژیم های توتالیتر یاد می کند و می‌گوید: آنچه انسان‌ها را برای پذیرش سلطۀ توتالیتاریسم در جهانی غیر توتالیتر آماده می‌سازد، تبدیل شدن «تنهایی» به تجربه‌ای روزمره است؛ تجربه‌ای مرزی که پیش از این به شرایط اجتماعی خاصی در حاشیه جامعه، مانند کهنسالی، محدود بود [و اینک] به تجربه‌ای عمومی بدل شده است.
وضعیت ما در آن دوران اما با آنچه خانم آرنت مطرح کرده، یک تفاوت مهم داشت و آن اینکه این ما نبودیم که با خزیدن به پیله تنهایی و انزوا، زمینه‌ساز سیطره توتالیتاریسم طالبانی شده بودیم؛ بلکه رژیم طالبان با سرکوب و ارعاب و سلب آزادی و حاکمیت و تحمیل ایدئولوژی و نظام فکری و سیاسی خود، به تنهایی دامن زد و مردم را از حضور و مشارکت جمعی در روندهای سیاسی و اجتماعی و فرهنگی بازداشت و آنان را ناگزیر کرد تا به درون خویش پناهنده شود و تنهایی را برگزینند.
من به عنوان نماینده نسل نگون‌بختی که آن دوران سیاه و تاریک را تجربه کرده، شاهد بودم که چگونه حتی دل‌‌زنده‌ترین افراد که به لحاظ شخصیتی و روانشناختی، به شدت اجتماعی و بی قرار و درون‌گریز و برون‌گرا بودند به لاک تنهایی و انزوا خزیده بودند و در حالی که هرگز در گذشته، میانه مساعدی با معنا و مذهب نداشتند، عمیقا معنویت گرا و مذهبی شده بودند. این یک تحول فکری و اندیشه ای در جان و روان آنان نبود؛ بلکه حاصل یک جبر اجتماعی و حاکمیت سرکوبگر و توتالیتری بود که حضور و حیات پرشور انسان ها به مثابه موجودات اجتماعی را برنمی تافت و بدیهی ترین حقوق و آزادی های انسانی و فردی را سلب کرده بود.
در آینده هم به احتمال قوی، وضعیت مشابهی در انتظار ما خواهد بود. در عصر دیجیتال، فراگیری شبکه های اجتماعی، اینترنت، و ظهور غول های قدرتمند رسانه ای، ما شاید از معدود ملت هایی باشیم که مجبور خواهیم شد از جامعه بشری در دهکده جهانی، طرد شده و به قرن ها قبل از امروز به عصر نوسنگی پرتاب شویم.
عبدالمتین فرهمند- خبرگزاری جمهور
