این مقاله به هر شکلی از رویارویی خشونت آمیز ، از جمله جنگ چریکی درگیری مسلحانه ، تروریسم ، و همچنین اشکال دیگر تجلی خشونت سیاسی اشاره می کند و باختصار به تجزیه و تحلیل نظامی گری به عنوان ابزاری برای دستیابی به اهداف سیاسی ـ اجتماعی می پردازد. تعبیر دیگری را هم می توان به عنوان یک عامل اصلی برای ایجاد تنش و تداوم درگیری های داخلی عمل کند ارائه داد. دنیای آکادمیک توضیحات بیشتری در باره دلایل بروز درگیری های داخلی ارائه می دهد: فساد، رانتخواری، بی عدالتی و انواع تبعیضات، عصبانیت از دولت های ورشکسته و ناتوان و شکننده و وابسته به قدرتهای خارجی.
چریک ، تروریسم ، جنگ آزادیبخش
ـ جنگ چریکی جنگی نامنظم است. این نوع جنگ های تکنیکی و تاکتیکی بسیار قدیمی هستند و هر دو در رابط تضاد بین ضعیف و قوی ، قدرت و اپوزیسیون قدرت استفاده می شوند
ـ به طور سنتی ، جنگ چریکی مبتنی بر غافلگیری ، تحرک ، آزار و اذیت دشمن است. تاکتیک و استراتزی جنگ چریکی ، جنگ نامتقارن و نامنظم در تضعیف و حتی شکست دادن یک ارتش منظم است. بر این اساس می توان گفت اقدام چریکی،اقدامی کلاسیک است و حتی در مخالفت با اشغال اسپانیا توسط ارتش ناپلئونی از این روش جنگی استفاده شده است و از این رو واژه “جنگ کوچک” را جنگ چریکی گفته می شود.
ـ جنگ چریکی به دنبال یک شورش دهقانی، قیام علیه یک نفوذ خارجی، یا دریک درگیری مذهبی و کم و بیش خود به خود بوجود می آید (مورد جنگهای هوسیت ها در بوهم، در اسلوواکی کنونی، در اوایل قرن پانزدهم بین طرفداران کلیسا و شورشیان سیاسی و اجتماعی که دارای ماهیت انقلابی بود و نظام سلطنت به نفع حاکمیت مجالس دولتی به تعلیق درآمد و سلسله مراتبی اجتماعی فروریخت. در منابع نوشتاری این حرکت را “انقلاب هوسیت*” می نامند.
*hussites en Bohême.
جنگ چریکی معادل گِرییا یا “گریلا” * واژه ای است که از زبان اسپانیایی گرفته شده و برای توصیف واحدهای مبارزان متحرک و انعطاف پذیر و نامتقارن است که جنگ ایذایی ، درکمین بودن ، ضربه زدن از طریق واحدهای نامنظم یا گروه های پارتیزانی است بدون اینکه در خط جبهه جنگ باشند. مبارزانی که درگیر جنگ نامتقارن هستند چریک* گفته می شود ، اما از کلمه چریک گاهی برای تعیین همه رزمندگان استفاده می شود: به عنوان مثال چریک های کاسترو. جنگ چریکی می تواند شهری و همچنین روستایی باشد.
واژه چریک در اصل از کلمه “چریک” کاستیلایی (به معنای واقعی “جنگ کوچک”) گرفته شده است. این نوع جنگ در ابتدا بنام تاکتیکهای مقاومت در برابر رژیم تحمیل شده توسط ناپلئون بناپارت به اسپانیا بود و توسط “خوان مارتین دیز” بکار گرفته شد تا ارتش اسپانیا را به این استراتژی هدایت کند.
از اواخر قرن نوردهم در مطبوعات فرانسه، به اشتباه واژه ” چریک” را مترادف با خود “چریک”*ها بکار می بردند که مترادف نیست. چریک ها می گویند خودشان چریک هستند. در واقع چریک “گریلا” فرانسوی است.
*Guérrilla, guerrilla, warfare
* guérilléro, guérilleros
تاکتیکهای چریکی یکی از قدیمی ترین اشکال جنگ نامتقارن با تجهیزات کم در مقابل قوای نظامی با تجهیزات قوی، با هدف گرفتن نیروهای منظم نظامی است.
برخلاف جنگ متقارن ، چریک ها غیرنظامیان را هدف قرار نمی دهند. اصلی ترین نویسندگان مدرن در باره نظریه جنگ چریکی عبدالکریم الخطابی در سال ۱۹۲۱ در مراکش علیه نیروهای نظامی فرانسه ، فیدل کاسترو، توماس ادوارد لارنس( لورانس عربی)، مائو تسه تونگ و چه گوارا هستند. با این حال نظریه جنگ چریکی بسیار قدیمی است : این نظریه به امپراتور بیزانس نیسفور(۹۶۹ـ۹۱۲، در یونان، از طریق جنگ به امپراتوری رسید) برمی گردد.
به گفته رابرت تابر*(۱۹۹۵ ـ ۱۹۱۹، روزنامه نگار و فعال سیاسی ـ او در سال ۱۹۵۰ بعنوان روزنامه نگار” سی بی اس” همراه فیدل کاسترو بود) ـ هدف سیاسی چریک ها سرنگونی نظام اقتدارگرا با استفاده از ابزارهای نظامی بسیار محدود و تأثیرات غافلگیری و پس از ضربه زدن پراکنده شدن است. تاکتیک های تکاوران انگلیسی در طول جنگ جهانی دوم نزدیک به تاکتیکهای چریک ها هساتند ،اما با دو هدف متفاوت. عملیات نظامی کماندوهای ارتش علیه ارتش دشمن رقیب است. و برای چریک ها هدف سیاسی است.
*Robert Taber : The War of the Flea
“نیروهای ویژه” در ارتش های منظم امروزه ، وارث مستقیم کماندوهای انگلیسی هستند. غالباً تفاوت هایی بین چریک ها و تکاوران وجود دارند. اما شباهت آنها در تاکتیک ها و تفاوت استراتژی نظامی است.استراتژی چریک ها نظامی و روانی برای دستیابی به هدف سرنگونی یک دولت است .
هدف سیاسی ترکیبی است از استراتژی های نظامی و استراتژی های دیپلماتیک و جهت گیری و محدود کردن تاکتیک های احتمالی است. مانند راهکارهای نظام های اقتدار گرا ترکیب “تروریسم و تبلیغات” که اغلب در مواجه با چریک ها بکار گرفته می شود .
جنگ سیاسی
جنگ چریکی اساساً جنگ سیاسی است و ماهیت مدرن آن از جنگ اسپانیا در مبارزه با حمله ناپلئونی است. بنابراین ، حوزه عملیاتی آن فراتر از مرزهای یک جنگ متعارف در فتح یک سرزمین است. حوزه فعالیت جنگ چریکی ورود به موجودیت سیاسی است: بقول ارسطو ” استراتژی سیاسی”، ” زندگی سیاسی”.
جنگ سِوِن* (۱۷۰۲-۱۷۰۴) جنگ دهقانان پروتستان در جنوب فرانسه علیه قدرت سلطنتی که هر نوع شکل مذهبی غیر کاتولیک را غیرقانونی اعلام کرده و درصدد سرکوب پروتستان بود. این را می توان نمونه ابتدایی جنگ چریکی دانست.
*cévennes
با شروع جنگ های انقلاب فرانسه و اولین امپراتوری بعد از انقلاب فرانسه(۱۷۸۹)، پدیده جنگ و گریز یک نقطه عطف مهم تاریخی را تجربه کرد. بنابراین چریک ها به استراتژی های سیاسی- نظامی واقعی تبدیل می شوند. اما از نظر ایدئولوژیکی به دلیل اهمیت انگیزه مذهبی و مخالفت آنها با جمهوری نوپای فرانسه و سپس با امپراتوری اغلب “در سمت راست” ارتجاعی شطرنج سیاسی قرار دارند.
در طول قرن نوزدهم ، این گرایش به سمت ایدئولوژیزه شدن فراروئید و به ویژه در آمریکای لاتین ادامه داشت. سپس تغییر ایدئولوژیکی به سمت “چپ” تا حدی محسوس می شود. در همان دوره بود که این ایدئولوژی سیاسی- نظامی با یک جریان هنری و ادبی روبرو شد: رمانتیسیسم. از آن پس این دو جنبش بطور مداوم بر یکدیگر تأثیرگذاشتند.
در واقع ، انسان هدف اصلی در جنگ سیاسی و نیز هدف نظامی چریک ها محسوب می شود. انسان نقطه کانونی انتقادی و روانی خود را در ذهن دارد. این در سرلوحه یونسکو آمده است: “همانطور که جنگ در ذهن مردان زاده می شود، در ذهن همین مردان است که باید باورهای صلح را سمت دهیم”. جنگ چریکی جنگ تسخیر قلب و ذهن است. وقتی قلب و ذهن تحت تأثیر قرار می گیرند ، حیوان اجتماعی بدون لزوماً دریافت حتی یک گلوله یا یک ترکش تحت تاثیر قرار می گیرد.
چریک ها در یک محیط سیاسی و از طریق یک مبارزه مداوم برای کنترل قلمرو ذهنیت سیاسی ذاتی حیوان اجتماعی که انسانی است ، متولد و رشد می کنند.
جامعه انسانی محیط و زمینه ای را تشکیل می دهد که سامانه و فعالیتهای احتمالی چریک را جهت می دهد و برای آن حدودی از منظر نظریه شرایط سیاست های اکولوژیکی در یک رویکرد اکوسیستمی تعیین می کند. در این راستاست که جمله مائو تسه تونگ در باره “چریک در میان مردم ، مانند ماهی در آب” در عرض و عمق آن روشن و قابل فهم می شود. در واقع، چریک فاتح، چریکی است که پاسخ مناسبی به متن سیاسی-اجتماعی و محیط فیزیکی داده باشد. در واقع ، جنگ و جنگ چریکی اشکال از ارتباط هستند که ذینفعان مختلف در آن غوطه ور هستند. این نوعی رابطه است که به سمت یک هدف خاص معطوف شده است.
مدل و طرح جنگ چریکی یک مبارزه سیاسی است و هدف آن ارتقاء عملیات روانی به عنوان یکی از عوامل تعیین کننده در دستیابی به نتایج مطلوب. بنابراین هدف قابل دستیابی چریک ها، قلب و ذهن مردم، کل مردم، نیروهای خودی و نیروهای مخالف و به ویژه جمعیت غیرنظامی است. پیوستن یا فرار این نیروها از مبارزات سیاسی ـ نظامی چریک ها را باید بین پیروزی یا شکست چریک ها دید. از جنگ جهانی دوم تا به امروز نمونه های بسیاری وجود دارد.
تاریخ ارتش خلق ویتنام تصویری نمادین از این مدل و طرح جنگ چریکی به عنوان یک جنگ سیاسی است. از بدو تولد با “تیپ تبلیغات ارتش” تا لشکرهای مجهز به سلاح های سنگین با پشتیبانی شبه نظامیان دهقانان محلی اساس نیروهای منطقه ای را تشکیل می دادند.
چریک و تبلیغات ( پروپاگاند)
طبیعت و محیط جنگ چریکی اجازه انجام عملیات روانی از طریق رسانه های جمعی با فناوری بالا و متوسط مانند فیلم ، رادیو و تلویزیون را نمی دهد. با تسخیر قلب و ذهن، چریک ها بیشتر به تماس انسان و گام به گام بر روی زمین عملیات اقدام می کنند. مانند یک بیماری مسری برای بیدار کردن ذهن و نه برای از بین بردن آن از یک مرکز با رسانه های جمعی بین افرادی که یکدیگر را نمی شناسند. مانند ضرب المثل فرانسوی “کسی، کسی را دیده است که خرس را دیده باشد”. باین معناست که “حقیقت” واقعی تر از “حقیقت واقعی” است. ادگار مورن، فیلسوف و جامعه شناس فرانسوی به یک موضوعی در باره حوادث شایع در مطبوعات در سال ۱۹۶۸ می پردازد. در ” گزارشها آمده است تعدادی زن جوان برای تجارت از” زنان سفید پوست” ربوده شدند. اگرچه گزارش ناپدید شدن در پلیس گزارش نشده است، اما به دلیل شایع بودن این شایعه، پلیس در قاچاق شریک است. این حقیقت واقعی شایعه با متهم ساختن همدست، در برابر هر گونه اعتبار علمی مقاومت می کند”.
وجدان سیاسی فردی چریک و دلایل مبارزه به اندازه رفتار جنگ مهم است. این “وظیفه” و “اراده” جنگ روانی در مقابل “قدرت” و” سخت افزار نظامی” و تجربیات نظامی نیروهای منظم است . این آگاهی و انگیزه سیاسی بواسطه دلایل زیر ممکن شدند:
ـ توسعه توان جنگی چریکها در عین حال دلیل شروع این جنگ و انگیزه جنگیدن.
ـ به رسمیت شناختن پیوند حیاتی خود چریکها در ارتباط با جمعیتی که از آنها برای بقاء ، توسعه و باز تولید هر دو طرف ضروری است. به نظر می رسید که شکست چه گوارا در بولیوی را بتوان دلیل این قطع ارتباط با جمعیت دانست.
ـ توسعه این پیوند شامل اعتماد مردم به چریک ها به عنوان یک عامل مهم در تحولات قیام است که اساس روانشناختی سیاست های اعمال شده پس از پیروزی های کوچک است. بنابراین مناطق “آزاد شده” به یک مدل کوچک زندگی آینده در جامعه موعود تبدیل می شوند.
ـ توسعه گام به گام پیوند اعتماد به چریک ها در بازسازی کشور، از سطح محلی تا سطح ملی و ادامه پیروزی های کوچک از مناطق “آزاد شده” به مناطق “آزاد شده” دیگردر جریان جنگ آزادیبخش. در جنگ های هندوچین، این “سلسله مراتب موازی” مخفی بودند که باعث شکست فرانسه شدند. به گفته “برنارد بی. فال” ،فرانسویان ویتنام را به آمریکایی ها واگذار کردند.در طول جنگ جهانی دوم، دولت ژنرال دو گل توانست این سلسله مراتب اداری موازی را در رقابت با دولت “ویشی” فرانسه ایجاد کند. دولت “ویشی” پیمان متارکه جنگ را با هیتلر امضاء کرد و”اجازه” حضور ارتش نازی را دربخشی از فرانسه به آلمانها داد.
ـ ترویج و تقویت مشارکت چریک ها و مردم در امور مدنی از برنامه های بازسازی ملی هستند. توسعه ، ارتقا و ارزش گذاری بر اساس توانایی چریک ها در اقناع مردم در جلسات رودر رو از پویایی گروه ها در سطح محلی واحدهای کوچک برای گسترش گام به گام به منظور به دست آوردن حمایت فعال مردم ، برای موفقیت چریک ضروری و حیاتی است . برای اقناع به وعده شرایط بهتر، روش خشونت آمیز از جمله اعدام در بازدارنگی “خائنان”، “همکاری با دشمنان” است. این روشها توسط پارتیزانهای مقاومت فرانسه در زمان اشغال نازی ها نیز بکار گرفته می شد.
ـ اغلب مواقع، تصورات ما از چریک فقط به جنبه جنگ تاکتیکی است. این یک اشتباه مهلک و فوق العاده خطرناک برای دولتهایی است که در این جنگ چریکی می خواهند از “نیروهای ویژه” کماندویی استفاده کنند. همه این دولت ها در نبرد خود با چریک ها شکست خوردند زیرا این دولتها یا نمی خواستند یا تمایل نداشتند به اهداف چریک ها که یک جنگ سیاسی است و مبارزه مسلحانه وسیله ای برای هدف سیاسی است توجه کنند.
ـ مبارزه مسلحانه یکی از شش ستون (رجوع شود به توماس ادوارد لارنس) دستیابی به مقام و قدرتی است که چریک برای حمایت از خود در بین مردم بکار می گیرد. هیچ اولویت و اهمیت خاصی در هر یک از این شش ارکان در کل نظام اکوسیستم در چارچوب زمینه سیاسی ـ اجتماعی و محیط فیزیکی وجود ندارد.
ـ رها کردن جنگ مسلحانه به سود پرهیز خشونت فعال در فلسفه هند، جنگ سیاسی استقلال هند واقعاً یک جنگ چریکی به روش گاندی بود. گاندی در دستیابی به هدف سیاسی، استراتژی های احتمالی تقابل، مذاکره و احقاق حقوق از تاکتیک های برجسته سازی استثمار و ستم محلی ، منطقه ای، ملی و بین المللی را به کارمی گرفت و این سیاست را طرح و هدایت کرد.
ـ در اکثریت قریب به اتفاق جنگ چریکی، چریک ها از روش مسلحانه برای نشان دادن توانایی یک جنبش برای حمله به دشمن حتی در پادگانهای آن ( رجوع شود به کتاب س. گوشا در باره جنگ ویتنام در جنوب ویتنام از ۱۹۴۵ تا ۱۹۵۱ ،جنگ جهانی و جنگهای معاصر) بکار می بردند و یا از روشهای دیگر مانند تصمیم در باره حذف نمایندگان دولت یا ” کسانی که با قدرت همکاری می کنند”.
در آمریکای لاتین ، “جنگ چریکی شهری” (به عبارتی دیگر در گیری نظامی در شهرها علیه نمادهای قدرت) پس از یک سری شکست در جنگ چریکی روستایی مورد استقبال قرار گرفت. این امر به طور کلی از ” چه گواوریست” (برای شروع مبارزه مسلحانه بدون آمادگی سیاسی برای جمعیتی است که قصد بسیج آنها را دارد) به عنوان الگویی استفاده شد که با ناکامی خود چه گوارا در بولیوی (۱۹۶۷) پایان یافت.
ـ ما می توانیم این دو ماتریس را از هم تفکیک کنیم: از یک طرف آمریکای جنوبی ، از سوی دیگر خاورمیانه.
کارلوس ماریگلا در برزیل ، توپامارو ها در اروگوئه ای ، آرژانتین، السالوادور، شیلی، نیکاراگوئه، بولیوی،مکزیک،… به جنگ چریکی روی آوردند. اهداف اکثر گروه های چریکی مقابله با تسلط قدرت های نظامی هستند که در کودتاهای نظامی با کمک ایالات متحده به روی کار آمدند. می توان گفت یکی از علل کودتاهای پی در پی در کشورهای آمریکای جنوبی و مرکزی بستن فضای سیاسی و تشدید شکاف طبقاتی و اجازه ندادن به خطر رشد “کمونیسم” و نکشاندن پای اتحاد جماهیر شوروی سابق به حیات خلوت آمریکا بود. این گروه ها جنگ چریکی شهری را به عنوان تاکتیک و استراتژی انتخاب می کردند.
در آمریکای لاتین گروه توپامارو ها در اروگوئه ، در ابتداء می خواستند با استفاده از خشونت چریکی و اتهام به شخصیت های سرکوبگرانه دولت غیرنظامی، حمایت توده های مردمی را بدست آورد. این نظریه انحرافی اما به شکست منجر شد. اگر در مراحلی برخی از این سازمان ها توانستند جریانات خاصی را در افکار عمومی جذب کنند اما توپاماروها که در روزهای ابتدایی خود خیالپردازانی خوش بین بودند، باعث به قدرت رسیدن ارتش در راس حکومت شدند که برای مدت دوازده سال دیکتاتوری خود را اعمال کرد.
ـ اما سازمان های فلسطینی ثابت کردند که قادر به جنگ چریکی در کرانه باختری علیه اشغالگران اسرائیلی نبودند. به همین دلیل جبهه مردمی آزادیبخش فلسطین به رهبری ژرژ حبش ابتکار ربودن هواپیمای شرکت ال آل اسرائیلی را در دست گرفت. و به گروگان گرفتن هیات ورزشی اسرائیل در جریان بازی های المپیک در مونیخ این یک حرکت تبلیغات بود و هدف آن جلب توجه جهانیان به درگیری اعراب و اسرائیل و نشان دادن معضل آوارگان فلسطینی بود. این حرکت در آن زمان تداعی کننده ضرب المثل چینی است که می گفت، “بهتر است یکی را بکشیم و توسط هزار نفر دیده شویم تا هزار نفر را بکشیم و فقط یک نفر ما را ببیند”.
اما جمله محمد عبدالکریم الخطاب متولد،(۱۹۶۳ـ ۱۸۸۲) در اقادیر مراکش، رهبر مبارزان علیه استعمارگران اسپانیا و فرانسه در سال ۱۹۲۱ قابل تامل است. او در سال ۱۹۲۶ توسط نیروهای استعماری فرانسه دستگیر و سرانجام همراه با ۵۲ تن از یاران و خانوده اش به مصر تبعید شد و ریاست کمیته ” آزادیبخش مراکش” را هدایت می کرد. یک روز “عظام پاشا، دبیر کل اتحادیه عرب به دیدار الخطاب رفت و او را از اهداف “صهیونیست ها” در آستانه خلق اسرائیل و عزم کشورهای عربی برای آزادسازی فلسطین خبر داد.امیر پاسخ داد: ” اصلا این کار را نکنید. ما نمی توانیم در این جنگ پیروز شویم ، زیرا دو احتمال وجود دارد، یا ما از دولت کوچک یهودی شکست می خوریم و مسخره جهان خواهیم شد. یا پیروز می شویم و همه جهان را در برابر خود خواهیم داشت. خوب چه کار کنیم؟ بگذارید یهودیان فلسطینی ها را استعمار کنند. در این حالت ما با یک وضعیت استعماری کلاسیک مواجه هستیم و فلسطینی ها خود را آزاد خواهند کرد. همانطوری که مراکشی ها، تونسی ها و الجزایری ها خود را آزاد خواهند کرد”.
نمونه های دیگر در برآمد چریکها در منطقه خاورمیانه و خاورنزدیک را می توان حداقل به ایران و ترکیه اشاره کرد. در این نمونه می توان به اختصار و بویژه از شکلگیری چریک های فدایی خلق اشاره کرد.مهمترین ضعف چریکها بروز کوچکترین اختلاف نطر و رهبری طلبی،تصفیه حسابهای سیاسی ـ تشکیلاتی بود و با کم حوصلگی از هم جدا می شوند. دارای پایگاه قوی در خارج از مرزهای خود نبودند واز کمک های خارجی.
چریک های فدایی خلق در ایران
در پنجاهمین سال شکلگیری جریان سیاسی با رویکرد نظامی بنام چریک های فدایی خلق هستیم. این جریان سیاسی با گرایش به ایدئولوژی چپ مارکسیسم ـ لنینیسم ، در پی جمع بندیهای اجتماعی و سیاسی در درازای دهه ۱۳۴۰ خورشیدی باین نتیجه رسید که برای شکستن فضای سیاسی بیش از پیش اقتدارگرای سیستم سلطنت محمد رضا شاه پهلوی راهی جز مبارزه مسلحانه نیست. باین مناسبت هر ساله هر گروه و فردی به فراخور دانش و مطالعه و به میزان دور یا نزدیک بودن به رویکرد مبارزه مسلحانه و نتایج آن، از ظن خود در حمایت بی چون و چرا و یا به مذمت و اتهام به جریان سیاسی مورد بحث برانگیز از سکوی امروزی به “تحلیل” می نشیند. این در حالیست که اسناد مربوط باین جریان نه در زمان رژیم سلطنت و نه در رژیم ارتجاعی فقاهت بآسانی در دسترس همگان نبوده و نیست تا مورخین نا مغرضانه باین جنبش بمثابه بخشی از تاریخ ایران بپردازند. اظهارات و بیانیه های تاکنونی بعضا بر پایه اعلامیه ها و یا منابع تائید نشده وهمچنان مورد بحث صادر می شوندو یا بر پایه نقل و قول شفاهی متکی هستند.
ایران آن روزدر جزیره ثبات فرا منطقه ای قرار نداشت و متاثر از جنبش اعتراضی علیه نظام های مستقر در اروپا، قاره آمریکا و آسیا بود. بعد از برکناری رضا شاه از سلطنت در سال ۱۳۲۰ در شرایط عامل خارجی و قبول محمد رضا شاه پهلوی به ادامه نظام سلطنتی خاندان پهلوی، اندک فضای سیاسی برای جریانات سیاسی موافقان و مخالفان سلطنت باز شد. این شرایط سیاسی اما بر اساس به رسمیت شناختن “پوزیسیون “و “اپوزیسیون” برخوردار از اساسنامه مورد پذیرش و عضویت آزاد نبود. بلکه بر پایه توازن قوای نانوشته در کشمکشاهای خیابانی و متاثر از پس از جنگ دوم جهانی بود. تنشهای اجتماعی،اقتصادی ـ سیاسی و تنظیم روابط بین المللی در درازای دهه سی و چهل ادامه داشتند. شاهنشاه در پی فرصت برای دور زدن قانون اساسی و تحکیم قدرت سلطنت مطلقه بود. از نظر اقتصادی جامعه عمدتا تحت تاثیر اقتصاد کشاورزی فئودالی و نیمه فئودالی بود. شاه وارث هزاران هکتار زمین های مرغوب کناره های خزر شد که با جلوس سردار میر پنج به سلطنت به غارت برده شده بود. اگر فقط به فقط باین بخش از اقتصاد بپردازیم، و سهوا صنعت نفت و کارگران این بخش را کنار بگذاریم، ناامیدی و فقراقتصادی و فقرفرهنگی در کمین نظام بودند. و رفتار شاه در حل معضلات تردید آمیز بود. او بجای اتکاء و تغییر روش در امر حکومت داری،به سمت متمم قانون اساسی و اقتدارگرایی فکر می کرد. مثلا با سقوط رضا شاه در شهریور ۱۳۲۰ و تفویض قدرت به محمد رضا شاه پهلوی، امید میرفت تا احقاق حقوق شود و حق به حقدار برسد .این انتظاراما براحتی و میل ” خاندان” انجام نشد و سر انجام مردم با اعتراضات خواستار رفع اموال غصب شده خود نه تنها در مازندران بلکه در دیگر استانها شدند. محمد رضا شاه هم زیر فشار اعتراضات، بجای برگرداندن املاک به صاحبان اصلی خود، اراضی رابه دولت واگذار کرد تا عواید حاصله در امور “خیریه و عمران “خرج شود.محمد رضا پهلوی با کمک دستیاران توانستند با اینکار اعتراضات را بهطور موقت خاموش کنند. آنها میدانستند با این شگرد میتوانند دوباره تملک “خاندان” را براحتی دستیابند. اما مجلس در سال ۱۳۲۸ با کمک نمایندگان نزدیک به دربار به شگرد جدیدی دست زد و آن هم با تصویب لایحه ای اموال واگذار شده به دولت را نه بنام خاندان پهلوی بلکه با نام ” موقوفه خاندان پهلوی” صادر شد تا در آمدهای حاصله از املاک در امور ” خیریه” هزینه شوند.
محمد رضا شاه پهلوی هم بعد از کودتای ۱۳۳۲ با حکم ملوکانه خود تاسیس ” سازمان املاک و مستغلات پهلوی”را صادر و در سال ۱۳۳۷ یعنی ۵ سال بعد از کودتا و سرکوب و خفقان، دستور تاسیس ” بنیاد پهلوی” را بجای سازمان فوق جهت اداره اموال و در آمدها صادر نمود. اینبار اما میزان دارائیهای بنیاد پهلوی فقط به زمینهای مازندران محدود نمیشد بلکه در اقصا ء نقاط کشور مهمانخانه ها،سهام بانکها،شرکتها و کارخانه ها در ایران و سپس در خارج از کشور را هم در بر میگرفت. تکبر و ماهیت استبدادی شاه بقدری بود که علی امینی نخست وزیر و طراح اصلاحات ارضی را هم تحمل نکرد و با برکناری او،”انقلاب سفید شاه و ملت” را اعلام و اجرای ” اصلاحات ارضی” را به عهده اسدالله علم، نخست وزیر گذاشت. آیا این اصلاحات ارضی شامل زمین های بنیاد پهلوی در مناطق شمالی ایران هم می شد؟ چنین چیزی رخ نداد و زمین های غصب شده توسط رضا شاه در بخش کناره های دریای خزر همچنان در مالکیت بنیاد قرار داشت. سرنوشت بخش بزرگی از مالکین به صورت دیگر رقم خورد. بزرگ مالکان زمین، در ازای “خسارت” از اصلاحات ارضی، در “قالب سهام” صاحب کارخانه های ملی شدند. این درست است که صنعت کارخانه های مونتاژ و صنایع نو بنیاد رو به رشد نهاد و خیل روستائیان بی زمین جذب کارخانه ها شدند و بخشی هم در آجرپزی ها مشغول و سکونت در حاشیه شهری را به اجبار انتخاب کردند. با اوجگیری انقلاب و نامیدن آ قای شاهپور بختیار به نخست وزیری، دولت او لایحه ای را دایر بر برگرداندن اموال بنیاد پهلوی به دولت به مجلس ارائه نمود و استدلالش به درستی این بود که این بنیاد خود منبع فساد است. بعد از “انقلاب” ۵۷ و روی کار آمدن حاکمیت اسلامی حامی سیستم فئودالی جدید و اوقاف،با تاسیس بنیاد چپاولگر علوی و مستضعفین، به ثروتهای بنیاد پهلوی، در واقع مردم دست گذاشت و اینک در آمد حاصل از فروش زمین های تصرف شده از خرده مالکین زمان رضاه شاه، به شکم مرتجعین در لبنان،سوریه .. واختصاص حقوق های کلان به مدیران این نهاد مستکبر زیر نظارت سید لی خامنه ای خرج می شوند. این یک نمونه از رفتار واعمال شاه تحصیل کرده در خارج و آشنا به چند زبان خارجی و شاهد زنده دموکراسی در اروپا بود.
اما می توان به موردی از اصلاحات ترقیخواهانه اشاره کرد و آن هم حق رای به زنان بود. در مقابل این اقدام مثبت اما دادن حق ازدواج و طلاق در محضرخانه های روحانیون و حق وراثت نابرابر بین زن و مرد بر گرفته از شرع اسلام( بخوان شرّ) پاشنه آشیل رهایی زنان بود.
و انگیزه اصلی برخی از روشنفکران در بازه زمانی دهه چهل و پنجاه شکستن فضای تنگ تنفس و اندیشیدن مستقل و نگران از آینده ایران بود. با شروع اعتراضات عمومی به اوضاع اقتصادی، وبن بست اجتماعی و فرهنگی، دو نیروی کارگران و حاشیه نشینان شهری کوچ کرده از روستائیان در اتحاد نانوشته با موتور کوچک تحصیل کرده و روشنفکران مخالف، شاه را از خواب ۳۶ سال، بیدار و در سال ۱۳۵۶اعتراف می کند که دیگر نمی شود به سیاق گذشته حکومت کرد.او در حضور سران کشوری و لشکری می گوید : “با وقایع شهریور ۱۳۲۰ و رسیدن به قدرت،دچار ناراحتی و گرفتاری های زیاد شدم”. شاه با امید به تکرار تاریخ و ادامه شهریور ۲۰ زمینه واگذاری تاج و تخت به ولیعهد می گوید: با تحولات دنیا دیگر نمی شود با این رویه (دیکتاتوری) ادامه داد….. مردم عادت کردند در أمور کشور دخالت کنند. تصمیم گرفتیم( بخوان گرفتم) به مردم آزادی ! داده شود. درک شاه این بود که حالا باید آزادی بدهد یعنی ۲۷ سال بعد از کودتای ۱۳۳۲.! در حالیکه مردم در پی گرفتن آزادی بودند. شاه تاکید می کند که این ” تغییرات در وضع کشور به دستور خودماست ! که ضروری تشخیص داده بودیم”. یعنی از خارج دستور نمی گیریم.همه شواهد و اسناد حاکی از آنند که دستگاه رهبری ایالات متحده آمریکا بخوبی تشخیص داده بود که سلطنت شاه متزلزل و ادامه آن ناممکن است. افزون براین نقش نهادهای بین المللی حقوق بشر و نیز برآمد اعتراضات نیروهای “اپوزیسیون”، پایه های قدرت سلطنت را بیش از پیش متزلزل کرده بود. تضاد ملت ـ قدرت، شک و تردید به صف طیفی وسیعی از اُمرا و رده های پائین ترارتش رخنه کردند.
با توجه به اقرار شاه در آستانه بحران سیاسی، به آسانی می توان درک کرد که چگونه سازمان دهندگان مبارزات چریکی شرایط آن زمان ر اذه درستی تشخیص و مبارزه مسلحانه را نه برای ماجراجویی و آتش بازی بلکه شکستن فضای دیکتاتوری را انتخاب کردند. این طیف از روشنفکران به درستی دریافتند همه درها برای افق دور بسته است و کلید در در دست کسی است که نمی خواهد نور و گرما برای رشد آزاد جوانه های آینده ساز باز شود. شاه ترجیح می دهد تاریکی چشم ها را نابینا و کم سو کند و خود حکومت. جوانان پیشتاز اما باین نتیجه رسیدند که باید کاری کرد و با تبعیت از جنبش های جهانی آزادیبخش راه جنگ چریکی را به قیمت گذشتن از بقاء خود برگزیدند. به باور من نخستین گروهی که به ژاندارمری شهرک سیاهکل حمله کرد، خود بیش از هر کس آگاه بود که راه برگشت به سوی تاریکی عقلانی نیست و باید به هر قیمت به سوی چشم انداز دور فکر کرد. همانطور که در بالا آورده ام : وجدان سیاسی فردی چریک و دلایل مبارزه به اندازه رفتار جنگ مهم است. این “وظیفه” و “اراده” جنگ روانی در مقابل “قدرت” و” سخت افزار نظامی” و تجربیات نظامی نیروهای منظم است. .. ـ به رسمیت شناختن پیوند حیاتی خود چریکها در ارتباط با جمعیتی که از آنها برای بقاء ، توسعه و باز تولید هر دو طرف ضروری است. توسعه این پیوند شامل اعتماد مردم به چریک ها به عنوان یک عامل مهم در تحولات قیام است که اساس روانشناختی سیاست های اعمال شده پس از پیروزی های کوچک است. ما بعد از انقلاب شاهد این پیروزی کوچک بنام چریک های فدایی خلق در پهنای ایران بزرگ بودیم. گرچه بخاطر بحث های ناتمام در زندان و بیرون زندان در فاصله سالهای ۵۰، در تائید و یا رد مبارزه چریکی به بعد از انقلاب رسید و در فضای فوق العاده متشنج دو سال اول انقلاب،تصمیم به سیاستی شد که همه جریانات چریکی در دوران جنگ سرد با فاصله گیری از احزاب برادر هزینه پرداخته بودند. اینک جهتگیری سیاستهای بغایت انحرافی در رد یا تائید و پذیرش شرایط نوین و زیر فشار سیاستهای انحرافی شعار ضد “امپریالیستی” ارتجاع سیاه همنواه شد. بدینسان جنبش فدائیان که روزی می خواست بعنوان موتور کوچک موتور بزرگ تحول و پیشرفت سیاسی ـ اقتصادی و فرهنگی را به حرکت درآورد،خود زیر چرخ های موتور بزرگ ارتجاع سیاه متحمل ضربه ای جبران ناپذیری شد. همرزمان پیش از انقلاب را به چالش برد و راه بیراهه را هم برای خود و هم برای نسل دوم و سوم به ارمغان آورد. نسل کنونی اما با درس آموزی از تاریخ راه دیگری را انتخاب کرده است. اگر طیفی از روشنفکران دهه چهل اسلحه را برای اعلام موجودیت و عملیات را برای تبلیغ سیاسی و دست یافتن به قدرت انتخاب کرده بودند و پس از هر عملیات با فاصله چند هفته اعلامیه ای با هزاران مشقت بدست بخشی از دانشجویان و علاقمندانش توضیح می کردند، امروز اما انقلاب انفورماتیک و دیجیتال و تلفن همراه جای اسلحه را گرفت.هر روزه صدها خبر در فاصله چند دقیقه در سراسر کشور و جهان پخش می شوند. معضل امروز نظام های اقتدار گرا اسلحه گرم نیست بلکه ترس از اخبار گرم در دست میلیونها کاربر شبکه های اجتماعی است. همانطوری که در سال ۱۹۹۸ در سخنرانی خود در پارلمان فرانسه ایراد کردم، آینده ایران را زنان و جوانان شجاع با سلاح دیجیتال رقم خواهند زد. ناقوس پایان نظام جهل و جنایات اسلامی ایران برای سال آینده در راستای جامعه ای آزاد،سکولار،عدالتخواه و زیست محیط و محیط زیست به صدا خواهد آمد. در این چشم انداز وظیفه جمهوریخواهان دموکرات دو چندان است. بهترین روش جلب اعتماد میلیونها معترض ارسال اخبار دقیق است نه فتوشاپ. زیرا رژیم خود از این فتوشاپ ها برای بی اعتبار کردن معترضین بهره می برد.
چریک و تروریسم
گرچه این دو جریان از هم متمایز هستند ، اما غیرمعمول هم نیست که برای تأثیر سیاسی بیشتر به یک شورش مسلحانه این دو با هم ترکیب شوند. چریک ها نیروهای نظامی، شبه نظامیان دولتی، پلیس و ژاندارمری را هدف قرار می دهند.
جنبه “مثبت” اعدامهای هدفمند مدیران اجرایی- سیاسی غیرقابل انکار است. اول از همه این مدیران به قدرت نزدیک هستند و توانایی زیادی برای تأثیرگذاری بر تصمیمات دولت دارند. تأثیر روانی اعدام مدیران نزدیک به قدرت بر روی جمعیت دو برابر است: طرفداران یا هواداران چریک ها بیش از پیش اعتماد به نفس در مبارزات خود بدست می آورند و افراد بلاتکلیف می توانند به اردوگاه قیام بپیوندند. “تام باری”* ، یکی از رهبران تاریخی جنگ ایرلند علیه نیروهای اشغالگر انگلیس، تلاش کرده بود که یک قاضی دادگاه ویژه را که انعطاف ناپذیر بود به قتل رساند. به گفته خودش مرگ این قاضی سودآورتر از مرگ ۵۰ سیاه و سفید است.
* TOM(THOMAS) BARRY تاکتیک ها
تاکتیکهای چریکی براساس اطلاعات ،در کمین نشتن ، فریب دادن دشمن می باشند. هدف آنها بی ثبات کردن اقتدار ایجاد شده توسط درگیری های طولانی مدت است. از این رو می توان نام مدرن جنگ چریکی را “جنگ کم شدت” نامید. در مورد یک اشغالگر خارجی ناخوانده ، توسل به جنگ چریکی می تواند هزینه های حفظ حضور نیروهای استعماری را بالا برده و منجر به عقب نشینی آنها شوند.
جنگ چریکی علیه قدرت های اشغالگر باید تا آنجا که ممکن است به غیرنظامیان صدمه نزند. این تاکتیک می تواند پشتیبانی مردم را تأمین کند. غیرنظامیانی که متهم به همکاری با دشمن هستند از اولین قربانیان انتقام جویی خواهند بود. چنین جنایاتی باید توسط رهبران چریکی ها محکوم شوند.
از آنجا که تعداد چریک ها کم هستند،می توانند در میان مردم پنهان شوند. چریک ها توسط نظام های خودکامه به تروریست نامیده می شوند نه به عنوان نیروهای مبارز برای آزادی و علیه خشونت دولتی. اولین پروتکل الحاقی سال ۱۹۷۷ کنوانسیون ژنو (که ناطر بر مخالفت با هر دو طرف درگیر نظامی است ، چه یک قدرت خارجی یا استعماری ، رژیم های استبدادی یا جنگ بین دولت ها است) کسانی را مبارز جنگی می شناسد که به دلیل ماهیت جنگ، لباس نطامی ندارند اما به دلیل شریط جنگ بطور آشکار اسلحه حمل می کنند.
جنگ چریکی به دو دسته اصلی تقسیم می شوند: چریک شهری و روستایی. در هر دو مورد، آنها متکی به تامین مواد غذایی و اطلاعات سمپات های خود هستند. چریک های روستایی در مناطقی که برای پوشاندن و پنهان کاری مناسب هستند ، به ویژه در مناطق جنگلی و کوهستانی فعالیت می کنند. چریک های شهری با جمعیت درمی آمیزند اما به کمک اهالی شهر وابسته هستند. دخالت خارجی و حمایت از جنگ چریکی می تواند توسط مقامات در قدرت وسیله ای برای ایجاد احساسات ملی گرایانه در مردم و بی اعتبار کردن چریک ها قرار گیرد.
نقطه عطف بزرگ در تاریخچه چریک ها، مربوط به مائو تسه تونگ است. او درطی سالهای ۱۹۳۶-۱۹۳۸، ضمن استفاده از تکنیکهای چریکی، از شرایط جنگ جهانی دوم استفاده و آن را به یک جنگ انقلابی تبدیل کرد. “مشکلات استراتژیک جنگ انقلابی در چین” نوشته مائو تسه تونگ، انتشارات زبانهای خارجی ۱۹۶۴ پکن. حالا بحث در مورد برهم زدن ارتش منظم یا مهار آن نیست بلکه بحث گرفتن قدرت مطرح است. این امر با بسیج و سازماندهی مردم توسط کادرها همراه بود که مردم را از طریق تفهیم و نیز اجبار بسیج می کردند. هدف از این تاکتیک ایجاد سلسله مراتبی به موازات دولت و در نهایت تسلط اداری بر کشور بود.
ـ از قرار معلوم طالبان امروز در افغانستان، حداقل در منطقه پشتون برای تحقق اهداف خود در پی ایجاد ساختارهای سیاسی زیرزمینی هستند و دروس مائوئیسم را بکار می بندد.
زنان در جنبش های چریکی
تبلیغ خشونت زنان: تبلیغی فریبنده برای ادامه خشونت علیه زنان است. از افسانه یونانی مدوزا تا افسانه بیوه سیاه ، مردان در تعجب بودند که چه چیزی می تواند همراهان شایان ستایش آنها را به چنین موجوداتی خشن تبدیل کند : جنسیت انحرافی ، غیر منطقی یا حتی عاطفی؟ توضیحات بسیار و عجیبی وجود دارند که در تلاش برای توضیح پدیده “خشونت زنان ” ارائه شند:
تفاوت در رفتار بین زن و مرد به دور از ماهیت طبیعی خود، ناشی از شکل مکرر اجتماعی شدن است. به این معنی که خصوصیاتی که عموماً “مردانه” تلقی می شوند (مانند پرخاشگری و روحیه رقابتی) ناظر بر عادی سازی جمعی در مجموعه ای از رفتارهای خاص هستند. روش ابراز احساسات و شخصیت از شرایط “مذکر” ناشی نمی شود ، بلکه از ارتباط مردان با مقوله “مذکر” ناشی می شود که این نقش ها و امتیازات را به مردان می دهند.
مدت زمانی نیست که زنان به عنوان شهروندان برخوردار از حقوق و حقوق مساوی پذیرفته شده اند. از نظر تاریخی، زنان خود را در مناطق خصوصی جامعه مدنی محدود می کردند و محدود می شدند. در نتیجه ، خشونت انجام شده توسط زنان پدیده ای است که از نظر تاریخی، غیرعادی تلقی می شود و از نظر سیاسی غیرقابل قبول!. مردان اما می توانند به طور مشروع فعالیت خشونت آمیز داشته باشند. به طور سنتی پذیرفته شده است که فقط مردان حق عضوگیری در ارتش را دارند ودر تصورات عام پذیرفته شده است که هنجارهای رفتاری در مردان به طور “طبیعی” پرخاشگری هستند و غیره.
این نوع ساختارهای جنسیتی اجتماعی ساختارهای قدرتمندی هستند که جوامع ما و دولت را شکل داده اند. بنابراین ، سازمانهای نظامی ارتباط تنگاتنگی با توسعه مردانگی دارند (در مقابل ارزشهای منتسب به زنانگی). سینتیا انلو* در کتابش بنام “مانورها” می نویسد:” سیاست بین المللی برای مسلح کردن زندگی زنان”، ارزش های جاری شده توسط نهادهای نظامی در جامعه در طی فرایند نظامی گری باین شکل تبلیغ می شوند: «گروه اجتماعی نظامی شده »تحت کنترل ارتش قرار می گیرد، وابسته به آن است یا ارزش خود را از ارتش به عنوان یک عنصر یا ملاک نظامی گری می گیرد. نظامی گری زمانی اتفاق می افتد که درگیری مسلحانه در یک چشم اندازی دیده شود و این باین معناست که برای مقابله با خشونت باید آمادگی لجستیکی و فرهنگی داشته باشیم”.
* Cynthia Enloe :« Manœuvres»
فرایند نظامی گری، برگرفته از مفهوم اخیر، نقش های غیر معمول جنسیتی را در مقایسه با عملکرد معمول این گروه اجتماعی تحمیل می کند. در درگیری های مسلحانه ، نقش های جنسیتی به طرق مختلف تقویت می شوند که می توانند برای زنان بسیار زیان آور باشند.
بنابراین درک مان از پدیده مشارکت زنان در خشونت سیاسی استفاده از “خشونت سیاسی” ارسطویی است.
می توان به تجربه زنان شرکت کننده در جنگ های چریکی (نیروهای مسلح انقلابی کلمبیا-ارتش خلق) و پ.ک.ک (حزب کارگران کردستان) / (حزب اتحاد دموکراتیک) / (واحدهای حمایت از زنان) اشاره کرد.
درگیری کردها در حوزه جغرافیا سیاسی بین چهار کشور ایران،عراق،ترکیه و سوریه و نیز در کلمبیا نمونه های از درگیری در بستری از دموکراسی های شکننده و آسیب پذیری اقتصادی شکننده و تبعیض فرهنگی و هویتی صورت گرفته و باعث شدند جنبش های چریکی به عنوان گزینه هایی برای جوامع محروم ظاهر شوند. با در نظرگرفتن این واقعیت که زنان در مقیاس بیشتری از محرومیت اقتصادی و سنت مردسالاری سنتی قرار دارند. بدیهی است در یک چنین وضعیت اقتصادی ـ سیاسی، زنان به ویژه با انگیزه رهایی از ستم مضاعف جذب انگیزه های ایدئولوژیک ناخوانده شده بعضا مارکسیست-لنینیست و به ویژه در معرض کمپین های استخدام توسط گروه های چریکی قرار دارند.
آسیب پذیری اقتصادی – اجتماعی و تعهد ایدئولوژیک توضیحات خوبی برای مشارکت زنان در جنبش های چریکی است. اما این پدیده همه گیر نیست: وضعیت زنان در مناطق کرد نشین و کلمبیا نیز موتور قدرتمندی برای عضویت زنان در این گروه ها است. این هم فقط به دلیل کمبود فرصتها برای زنان این مناطق بیشتر از جاهای دیگر نیست. این امر را اما می توان با ناامنی ای که زنان به دلیل اعتقادات و اعمال جنسیتی تجربه می کنند،دید. نقش سنتی جنسیتی در رابطه با ازدواج و خانواده، سرکوب جنسی، خشونت مبتنی بر جنسیت، عدم آموزش و غیره را می توان در ناامنی زنان توضیح داد.
جنگهای آزادیبخش، از جنگ چریکی به جنگ انقلابی
ـ جنگ پارتیزانی یا جنگ “احزاب” یک جنگ با دستجات نظامی کوچک است. بنابر نوشته ” موریس دوساکس” شکلگیری این دستجات به قرن هجدهم برمی گردد.( جنگهای کوچک در قرن هجدهم، انتشارات اکونومیکا،پاریس ۲۰۱۰. موریس دو ساکس ). اگر پارتیزان ها از روشها و فنون جنگ چریکی استفاده می کنند ،اما تفاوت آن با جنگ چریکی در این است که این نوع جنگ به ندرت و هرگز خود به خودی انجام نمی شود. و اساساً با آزار و اذیت دشمن همراه است، شبیه عملیات نظامی یک ارتش منظم علیه نیروهای نظامی منظم خارجی. نمونه جنگ پارتیزانهای فرانسوی علیه ارتش نازی در خاک فرانسه. اما مورد کلاسیک این نوع عملیات نظامی پارتیزانی را می توان به جنگ پارتیزانی ۱۸۱۲ اشاره کرد که توسط داویدوف و قزاق ها علیه ارتش بزرگ ناپلئون بسیج شده بودند. این شیوه اقدامات از سال ۱۹۴۱ به دعوت استالین در زمان حمله آلمان به اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی سابق تکرار شد.
ـ نوشته هایی هم به پدیده جنگ چریکی اختصاص داده شدند، و به ویژه در اواخر قرن ۱۸ و آغاز قرن ۱۹ در اروپا پا به حیات گذاشتند.( رجوع شود به دبلیو. لاکر ،” مطالعه تاریخی و انتقادی” لندن،۱۹۷۷). پدیده جنگهای چریکی در اروپا بویژه پس از پایان قرن هجدهم و اوایل قرن قرن نوزدهم و پس از پایانه سوم قرن نوزدهم با گرایش به جنگ های کوچک تحت عنوان “آرام سازی” ، چه در صحنه های برخورد نظامی در آسیا و چه در آفریقا ، توسط استعمارگران شکل گرفتند.
ـ اگر بخواهیم به اساس این پدیده بپردازیم ، متوجه خواهیم شد که نیروهای کوچک اروپایی تقریباً همیشه بر نیروهای مقاومت با توجه به تعداد پرشمارشان پیروز می شدند. نیروهای اروپایی به ندرت شکست می خوردند.( ژان فرِمو ، امپراتوری از چه ساخته شده است. “جنگ های استعماری در قرن نوزدهم” پاریس ۲۰۱۰.. ). انگلیسی ها در سال ۱۸۴۲ در افغانستان شکست خوردند، اما اختراع اسلحه “گاتلینگ” به آنها اجازه داد تا در سال ۱۸۷۹ به پیروزی برسند و سیاست خارجی دولت افغانستان را تا سال ۱۹۱۹ دیکته کنند. انگلیسی ها مجدداً توسط قبایل” زولو”ها در ایساندولوانا (۱۸۷۹) در آفریقای جنوبی شکست خوردند. فرانسویان در “تونکن” در شمال ویتنام، “منطقه ای بین شمال چین و غرب لائوس” درلانگسون (۱۸۸۵) متحمل شکست شدند.
ـ ژنرال آمریکایی جورج آرمسترانگ کو ستر در” لیتل بیگ هورن” در سال (۱۸۷۶) شکست خورد.نیروهای اروپایی در مناطق ماورای دریا(کارائیب) یا روس ها در تداوم توسعه اراضی خود(علیرغم مقاومت طولانی مدت شیخ چمیل در داغستان) در جنگهای استعماری به موفقیت هایی دست می یابند. تنها استثناء مربوط به نیروهای ایتالیایی است که در یک برخورد نظامی منظم در سال ۱۸۹۶ در آدوآ (اتیوپی) متحمل شکست فاحش شدند. موسولینی اما با حمله به اتیوپی درسال ۱۹۳۵ ، انتقام این شکست را گرفت.
ـ اعزام نیروهای استعماری نه تنها به دلیل تسلیحات برتر خود پیروز می شدند بلکه این برتری همچنان بعلت حفظ و پیشرفت تسلیحات در ارتش های کشورهای غربی برقرار بود اما با موفقیت کمتر.آنچه تغییر کرده را باید در جای دیگری جستجو کرد.
ـ زمان به سود نیروهای استعماری که هدف آنها ماندن در کشورهای مستعمره برای مدت نامعلوم بود، نیست:
ـ سه نسل طول کشید تا مستعمره شدگان (تقریباً به درازای دوره استعمار که از اواسط قرن ۱۹ تا اواسط قرن ۲۰ ادامه داشت) اهمیت مفهوم ملی مبارزه را کشف کنند. این همان چیزی است که اکنون سازمانهای سیاسی و نظامی را در مخالفت با نظم مستقر می کشاند: جنبشهای آزادیبخش ملی. اینها اوج یک تکامل طولانی هستند. پاسخ نسل اول در چالش با امپراتوری اروپا فقط از طریق ایدئولوژی مقاومت نامتقارن غیر نظامی، با بارهای مذهبی در میان مسلمانان یا اخلاقی در میان کنفوسیوس ها یافت می شد. نسل دوم به دنبال راه دیگری است: این بار این نخبگان شهر نشین هستند که به زبان استعمارگران صحبت می کنند و از اصول لیبرالی آنها علیه استعمارگران استفاده می کنند. بدون شک این نسل فکر می کند که برتری اروپایی ها از نهادهای قدرت آنها نشأت گرفته است. ایجاد حزب کنگره در هند ، انقلاب جوانان ترکیه ، اعلام جمهوری ناپایدار چین در سال ۱۹۱۱، تلاش هایی برای مدرنیزاسیون در تصویر جهان”متمدن” آن زمان. از مبارزه نسل اول به مبارزه سیاسی نسل دوم می رسیم. نسل سوم سنتز و جمع بست روشهای مبارزاتی این دو نسل است. مهمتر از همه،این نسل به موضوع ملی برای جذب نیرودرچالش با نیروهای خارجی اهمیت می داد و باین صورت سلاح استعمارگران را علیه خود استعمارگران بکار گرفت.
ـ جنگ جهانی دوم زنگ پایان دوران استعمار را به صدا درآورد و “سفیدپوستان” در آسیا در سال ۱۹۴۱-۱۹۴۲ توسط ژاپنی ها شکست خوردند : آمریکایی ها در فیلیپین ، هلندی ها در اندونزی ، انگلیسی ها در مالزی (سقوط سنگاپور) ،و هندوچین فرانسه تحت کنترل ژاپن قرار گرفت.
ـ با پایان یافتن جنگ و پیروزی متفقین، دیگر جایی در مورد برتری نژادی پس از مبارزه علیه نازیسم و ایدئولوژی آن دردموکراسی وجود نداشت. در سال ۱۹۴۸ ، مجمع عمومی سازمان ملل متحد حقوق بشر جهانی و به موجب آن حق تعیین سرنوشت مردم را تصویب کرد.
ـ استعمار زدایی گاهی اوقات با صلح و اغلب با خشونت آغاز شد. روح زمانه در حال تغییر است. جنگ هندوچین اثربخشی جنگ انقلابی را نشان می دهد. به ویژه پس از موفقیت کمونیست های چین (۱۹۴۹). نیروهای ویت مین می توانند به منطقه آرام چین رفته و با اتکا به این پایگاه حرکت مبارزاتی خود را آغاز کنند و به پیروزی “دیان بین فو” منجر شد. در سال بعد در باندونگ(اندونزی) ، با حضور سوکارنو ،چوئن لای ، نهرو و جمال ناصر،کشورهای غیر متعهد “در راستای تحقق استعمارزدایی و “مستقل” از دو اردوگاه متضاد شکل گرفت. این قطب جدید قصد داشت به عنوان یک بازیگر، تاریخ سازی کند. جنگ الجزایر (۱۹۵۴-۱۹۶۲) تا حد زیادی پیشگام صحنه بین المللی را حداقل در جهان آفریقایی-آسیایی به خود اختصاص داد. انقلاب کوبا (۱۹۵۹)، آمریکای لاتین دهه ۱۹۶۰ را به یک جریان انقلابی آن زمان رویاند، جایی که مبارزه مسلحانه مقدس است. در طول دهه ۱۹۶۰ ، توانایی ویتنامی ها در شکست دادن آمریکای قدرتمند، سهم تعیین کننده ای داشت (تهاجم تت ۱۹۶۸).
ـ این امر اما مانع از شکست چریک ها در فردای جنگ جهانی دوم نشد: در فیلیپین (هاکس) ، در یونان (کمونیست ها) ، در کنیا (مائو مائو) ، در مالزی (کمونیست های چینی).
ظهور مجدد تروریسم یا تبلیغات از طریق عمل
تروریسم
ـ اگر تا سال ۱۹۶۸ پدیده تروریست در قالب جنگ چریکی درجه دوم اهمیت قرار داشت، اینک دوباره ظاهر شد. این مسئله عمدتاً یک مسئله تبلیغ برای اقدامات تروریسم بود و این تبلیغات کم و بیش همان “تبلیغات با عمل” بود که مورد علاقه فوق العاده آنارشیست ها بود. در حقیقت جایگزین جنگ چریکی شد و توسط سازمانهایی استفاده می شود که یا قادر به هدایت گروه خود نبودند یا به دلیل نداشتن پایگاه اجتماعی یا به دلیل قدرت بیش از حد دشمن در حاکمیت، عمل می کردند.
ـ اولین مشاهدات در مورد پدیده تروریستی این است که برخی از سازمان ها به دلیل اینکه قادر به انجام کار بهتری نیستند از آن استفاده می کنند. اگر جنگ چریکی سلاح ضعیفان است، تروریسم اما با استفاده انحصاری از آن، سلاح ضعیف ترین افراد است. مهمترین تعریف غیر ایدئولوژیک تروریسم تعریف” ریموند آرون” جامعه شناس فرانسوی است: “یک عمل خشونت آمیز وقتی تروریستی نامیده می شود که تأثیرات روانی آن با نتایج کاملاً فیزیکی آن متناسب نباشد ( ریموند آرون “صلح و جنگ بین ملت ها ، پاریس،انتشارات کالمن لوی ۱۹۶۲ “).
ـ به عنوان اقدام عمل ، تروریسم شهری توسط “جبهه آزادیبخش کبک” در کانادا ، فراکسیون ارتش سرخ ، معروف به بریگارد سرخ در آلمان ، بریگاردهای سرخ در ایتالیا یا سازمان های بسیار کوچک مانند سلول های مبارزان کمونیست ها (بلژیک) و “اقدام مستقیم” (فرانسه) شکل می گیرند. شکلگیری بریگاردهای سرخ در اروپا را باید در چارچوب مبارزات اجتماعی در پایان دهه ۱۹۶۰ توضیح داد.
اعتصابات کارگران کارخانه ها در آلمان را (به ویژه پیرلی و زیمنس) فلج کردند و سپس بخشی از جنبش کارگری را به سمت “تبلیغات مسلحانه” به مثابه یک روش مبارزه سوق داد. اولین اقدامات، تخریب وسایل نقلیه مسئول بخش کارگری کارخانه یا به گروکان گرفتن مدیران بود. در میان هزار و سیصد و سی و هفت نفری که به جرم عضویت درفراکسیون بریگاردهای سرخ محکوم شده اند، ۷۰ درصد کارگران ، کارمندان بخش عالی یا دانشجو بودند. در ژوئیه ۱۹۷۰ ، ” کلکتیو سیاسی متروپولیتن” به “چپ پرولتری” تبدیل شد. اندکی بعد بریگاردهای سرخ در ۱۷ سپتامبر ۱۹۷۰ ، با به آتش کشاندن ماشین مدیر اجرایی زیمنس ظاهر شدند. در آغاز کار،بریگاردهای سرخ خود را از سایر گروه های سیاسی چپ افراطی (یا حتی چپ دارای نماینده در پارلمان) متمایز می دانستند. این گروهها ،خود را گروه عملگرا معرفی می کردند. این گروهها به نوبه خود الهام بخش شکلگیری “جنبش خودگردان” در فرانسه شدند.
در ایتالیا، بریگاردهای سرخ هژمونی حزب کمونیست ایتالیا را بر سر جنبش کارگری به چالش کشیدند و ادعا می کردند که باید از آن گذار کرد. مدعی بدست گرفتن از سرگیری جنگ ” شورشی” که در پایان جنگ جهانی دوم کنار گذاشته شده بود، بودند. در واقع مقاومت مسلحانه ضد فاشیست در شمال ایتالیا، علیه ارتش آلمان و فاشیستهای ایتالیایی جمهوری “سالو” تا زمان “تسلیم نازی ها” در ماه مه ۱۹۴۵ ادامه داشت. از نظر بریگاردها، این جنگ “متوقف” شده و باید از سر گرفته شود. وضعیت سیاسی ایتالیا در سالهای ۱۹۶۰-۱۹۷۰ فرصتی برای ازسرگیری جنگ “متوقف” شده و ایجاد “حزب کمونیست مبارز” بود. از این نظر بریگاردها خود را از ایدئولوژی گروههایی که به “عملگرایی” معروف بودند فاصله گرفتند.
موارد متعددی هم در “استراتژی تنش” احزاب راست وجود داشتند که منشا ورود بریگاردهای سرخ به جنگ مسلحانه شدند.این حرکت مسلحانه همچنین در یک شرایط ژئوپلیتیک جهانی اتفاق افتد. قابل توجه اینست که احزاب کمونیست “معروف به احزاب برادر و زیر نفوذ اتحاد شوروی سابق رابطه خوبی با نیروهای جوان و “مستقل” از دو اردوگاه نداشته و مخالف عملیات چریکی بودند. اما جوانان دهه شصت میلادی در پی تغییر بی حرکتی نانوشته دو بلوک و تغییر فرهنگ متروک بودند. از جمله و به ویژه ظهور جنبش دانشجویی در بسیاری از کشورها (مه ۶۸ در فرانسه،آلمان، مکزیک ،آرژانتین، ایالات متحده و غیره) در ارتباط با اعتراضات علیه جنگ ویتنام و غیره . حمله به ” پی آتزا فونتا” در ایتالیا در ۱۲ دسامبر ۱۹۶۹ با (۱۶ کشته و ۹۸ زخمی) آغازگر بریگاردهای سرخ درایتالیا بود. مقامات وقت ایتالیا، یک کارگر راه آهن با گرایش آنارشیستی، بنام “جوزپه پینلی” را مسئول حمله دانستند. اما، سرانجام شبه نظامیان نئو فاشیست،در سال ۱۹۹۷ ، متهم به این حمله شدند. این شبه نظامیان پس از صدور حکمی بسیار جنجالی در مارس ۲۰۰۴ توسط دادگاه تجدیدنظر میلان آزاد شدند. ترس از کودتا توسط راستهای افراطی در ایتالیا، مانند دیکتاتوری سرهنگها در یونان، تا حدی توضیح می دهد که چرا تروریسم چپ افراطی در ایتالیا بیش از هر کشور دیگر در اروپا توسعه یافته است. سرجیو سجیو،یکی از چهره های سالهای رهبری بریگارد می گوید “من با این ایده بزرگ شدم که راست های افراطی مانند یونان یا شیلی قصد کودتا داشتند و ما را خواهند کشت. افزون بر این در واقع بین سالهای ۱۹۶۹ و ۱۹۷۵ ، حملات و خشونتهای سیاسی عمدتاً مربوط به گروههای راست افراطی بود:۹۵ ٪ از ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۳، ۸۵٪ در ۱۹۷۴ و ۷۸٪ در ۱۹۷۵.
در مواجهه با شکست “اقدامات تبلیغاتی” انجام شده در بین طبقه کارگر، بریگاردهای ایتالیا تصمیم گرفتند اقدامات خود را بر روی “تبلیغات مسلحانه” یا “مبارزه مسلحانه” و اقدامات خشونت آمیز (آدم ربایی ، زخمی کردن پاها) علیه “کارگزاران ” دولتی افسران پلیس ، قاضی ها ، سیاستمداران و روزنامه نگاران نزدیک به دستگاه دولتی متمرکز کنند. این گروه در سال ۱۹۷۰ دارای ۱۲۰۰ عضو بود، در مجموع ۸۴ نفر را کشت. تسلیحات آنها عمدتا از ذخیره های پارتیزانهای جنگ جهانی دوم بود.
در سال ۱۹۷۴، آلبرتو فرانسیسچینی و رناتو کورچیو، از بنیانگذاران اصلی این گروه دستگیر و به هجده سال زندان محکوم شدند.
برآمد اسلام گرایی رادیکال به عنوان یک ایدئولوژی مبارزه
ـ با گذشت زمان و ظهور سازش ناپذیری ایدئولوژی های دینی، ایده بر این بود که” باید چنان ضربه ای بزنیم که نه اینکه خود را به مردم بشناسانیم بلکه باید خود را به عنوان یک تهدید برجامعه تحمیل کنیم”.
ـدر پایان دهه ۱۹۷۰ ، به ویژه در جهان اسلام ، شاهد فرسودگی رژیم های ناسیونالیستی یا سوسیالیستی هستیم.
ـ از سال ۱۹۷۹، با انقلاب ایران و سپس مداخله شوروی در افغانستان ،اسلام گرایی رادیکال (که عمدتاً از منابع مالی عربستان سعودی تامین می شد) خود را به عنوان ایدئولوژی پویای بخش بزرگی از جهان اسلام تحمیل کرد.
ـ مقاومت افغانستان در حال بازسازی جنگ چریکی بود و تروریسم در قیاس بین المللی آن در حال از بین رفتن. اما دخالت اتحاد شوروی سابق در افغانستان از یک سو و حمایت کشورهای غربی وعربستان در چارچوب جنگ سرد دو اردوگاه به جهادگرایی سنی حیات دوباره بخشید. از این ماتریس،القاعده پیدا می شود و مورد تشویق و حمایت پاکستان،عربستان سعودی و سرویس های امنیتی آمریکا قرارمی گیرد.
ـ موج جدید جهادی ها با اولین حمله به مرکز تجارت جهانی در سال ۱۹۹۳ و سپس دو حمله به عربستان سعودی (۱۹۹۵-۱۹۹۶) منجر به کشته شدن ۲۴ سرباز آمریکایی آغاز شد. به دنبال آنها حملات نایروبی و دارالسلام (۱۹۹۸) سپس حمله ناو آمریکایی در خلیج عدن (۲۰۰۰) منجر به کشته شدن ۱۷ آمریکایی می شود. رجوع شود به “برآمد قدرتمند القاعده تا حملات یازده سپتامبر ۲۰۱۱ در نیویورک”. ال. رایت. انتشارات کنوپف ۲۰۰۶ نیویورک.
ـ حمله ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ اوج تروریسم کلاسیک بود. نگاه کنید به مقاله ( ژرار شالیان، ” این جنگ نیست بلکه یک مرحله نهایی تروریسم است” روزنامه لومند،۱۸ سپتامبر ۲۰۰۱ ). هدف از این کار تولید بیشترین تأثیر چشمگیر و بیشترین تلفات ممکن بود. می توان این عملیات را یک تروریسم کلاسیک نامید، زیرا از هیچ عامل جدیدی در آنجا استفاده نشد. در حقیقت ،گرچه این اقدام تروریستی به شکل هوایی بود اما شبیه به دو حمله توسط دو کامیون انتحاری است که منجر به کشته شدن ۲۴۱ تفنگدار دریایی و ۵۸ چترباز فرانسوی در لبنان در سال ۱۹۸۳ و باعث عقب نشینی نیروهای غربی از آن کشور شد.
ـ در سال ۲۰۰۱ ، ظاهراً به طور پارادوکس ، ایالات متحده خود را در شرایطی می بیند که در دهه ۱۹۹۰ در افغانستان علیه شوروی از مجاهدین افغان حمایت کرده بود.
ـ برای اولین بار از سال ۱۸۱۲ (هنگامی که سربازان انگلیس واشنگتن را تصرف کردند) تاکنون،قاره ایالات متحده آمریکا مورتجاوز قرار نگرفته بود و باعث شگفتی افکار عمومی چه آمریکایی و چه بین المللی شد. ماهیت استثنایی تماشایی این حملات و تعداد بسیار زیاد قربانیان باعث ایجاد عواقب آسیب زا در ایالات متحده و موج شوک این حملات بی سابقه بود. آیا لازم است اضافه کنیم که اگر حمله مشابهی بر برجهای پتروبراس در کوالالامپور مالزی صورت می گرفت همان تأثیر روانی و تبلیغاتی را همراه می داشت یا اینکه احتمالاً بیش از چند روز خبرساز نمی شد؟
ـ پیامدهای سیاسی این حملات، متعدد و غیرمنتظره بودند. آنها به نومحافظه کاران و متحدان آنها در پنتاگون و معاون رئیس جمهور آمریکا،دیگ چینی، اجازه دادند دیدگاه های استراتژیک خود را در مورد بازسازی “خاورمیانه بزرگ” تحمیل کنند و تقریباً علیه هر کشوری که تحریک کننده آن بوده،جواب کشنده بدهند.
ـ القاعده با حمله بسیار تماشایی و گسترده به سرزمینی که خود را خدشه ناپذیر می دانست، در واقع به خودکشی سازمانی خود کمک می کرد و خود را به از دست دادن پناهگاه افغانستان، جایی که هزاران جهادگر آزادانه در آن شکل می گرفتند محکوم کرد. در طی سالهای بعد (۲۰۰۲-۲۰۰۵) ، با کمک اقدامات پلیسی و نظامی همه کشورهای درگیر با تروریسم ، سرکوب کادرهای جنبش القاعذه به استثنای اسامه بن لادن و ایمن الظواهری در دستور کار قرار گرفت. و گروه القاعده بتدریج از خظر بالقوه خارج شد. امیدهائیکه بر روی برخاستن توده های شهری پاکستان در برابر مداخله ائتلاف در افغانستان بسته شده بود از بین رفت.
پاسخ نومحافظه کاران و پروژه “خاورمیانه بزرگ”
ـ دولت جورج دبلیو بوش خیلی سریع از تهدید تروریستی ابزار ساخت و “جنگ همه جانبه علیه تروریسم” را اعلام کرد و کشورهایی را در “محور شررات” قرار داد و یک دکترین جدبد به نام استراتژی ” پیشگیری” را تصویب کرد. [ لازم به تذکر است که در دکترین دفاعی دو تئوری وجود دارد: یکی برحذر داشتن دشمن از هر گونه سلاح قدرتمند از جمله سلاح اتمی* و دیگر پیشدستی علیه هر اقدام دشمن*]. این هم برای آماده سازی افکار عمومی برای مداخله در عراق بود که” پُل ولفوویتز ، شماره دو در پنتاگون، از ۱۵ سپتامبر ۲۰۰۱ ،عراق را به عنوان دشمن شماره یک تعیین کرد. ( م. دابز ، “برای ولفوویتز این چشم انداز جنگ ممکن است محقق شود. واشنگتن پُست.۷ آوریل ۲۰۰۳
* Préventive. *préemptive préemption
ـ نقشه نئو محافظه کاران تغییر شکل “خاورمیانه بزرگ” بود. این شامل خاتمه دادن به “جنگ ناتمام” با مداخله درعراق به نام دموکراسی و سپس مجبور کردن سوریه به عقب نشینی از لبنان و توقف حمایت از حزب الله و حماس بود( این امر در راستای آسوده خاطر کردن اسرائیل،متحد امریکا). شعارهای پیش از این زمان : “جاده اورشلیم از بغداد”؟ را قطع کردند.
ـ سرانجام ، این امر در مورد مشارکت فعال در تغییر رژیم ایران هم بود (ب . وودوارد، “برنامه حمله”، سایمون و شوستر ۲۰۰۴ نیویورک). این برنامه یک فاجعه بود. ایالات متحده که در سالهای ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۳ خود را قدر قدرت مطلق می دانست، اما در سالهای بعد به محدودیتهای قدرت خود پی برد.در حالیکه عراق و افغانستان را زیر پای خود گذاشت. ترس از حملات تروریستی توسط دولت جورج دبلیو بوش دامن زده می شد و باعث انتخاب مجدد او در در سال ۲۰۰۴ شد.
ـ در طول دو دوره ریاست جمهوری جی. دبلیو. بوش ، سطح اعلام خطر در حد بالا و بسیار بالا در نوسان بود. وزارت امور خارجه آمریکا در آوریل ۲۰۰۷ گزارشی در مورد تروریسم در جهان منتشر کرد. برای سال قبل از این ، بیش از ۱۴۵۰۰ حمله تخمین زده شده بود! شاید این توضیح دهند این باشد که چرا قدرتمندترین کشور جهان نیز کشوری است که مردم آن بیشترین حساسیت را نسبت به ترس از تروریسم دارند.
ـ چرا به یک چنین وضعیتی رسیدیم؟ به سادگی با یک جمع بست، جنگ ها در عراق ، افغانستان ، چچن، لشکر کشی اسرائیل در لبنان ، عملیات در کشمیر و سریلانکا و.. حملات منزوی انجام شده در اینجا و آنجا توسط جهادگرایان اسلامی و غیره. با این حال نمی توان پذیرفت که هر سازمانی که علیه واشنگتن و متحدانش اقدام می کند را “تروریست” بنامیم . ز نظر فنی مفهومی ندارد که یک جنبش شورشی را تروریست بنامیم که دهها هزار سرباز یا حتی بیشتر را قادر به بسیج کردن در منطقه خود هستند. به همین ترتیب ، اعلام “جنگ جهانی علیه تروریسم” پوچ است زیرا طبیعتاً اینگونه فعالیتها مخفیانه هستند. این مداخله آمریکایی ها در عراق بود که باعث شکل گیری القاعده “در دوطرف رودخانه فرات” شد.
ـ در مجموع ، حملاتی که توسط جهادگراهان وابسته یا مدعی وابسته به القاعده انجام شدند در مقیاس جهانی و طی ده سال گذشته به کمتر از شصت حمله مهم محدود می شوند. همه این حملات به استثنای فیلیپین (جایی که تروریسم ابوسیاف در یک قسمت عمدتاً مسلمان نشین در قسمت جنوبی مجمع الجزایر حضور دارد) در کشورهای مسلمان صورت گرفتند و بسیاری ازکشورها در آسیا و آفریقا را تحت تأثیر قرار داده است. تقریبا همه قربانیان تروریسم از مسلمانان این کشورها هستند. گرچه دیگر اقلیتهای دینی و قومی در معرض قربانی جانبی حملات و انتقامجویی هستند.
ـ در اروپا ،طی ده سال حملات قابل توجه محدود به مادرید (۲۰۰۴) و لندن (۲۰۰۵)، و فرانسه در سال ۲۰۱۵ بودند. از بعد از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ ، القاعده نتوانسته است یک حمله مرگباردر خاک آمریکا انجام دهد. سازمانی که تهدیدهای آخرالزمانی در هنگام اعزام نیروهای آمریکایی به افغانستان در پاییز ۲۰۰۱ صادر کرده بود. القاعده و کادرهای آن به شدت مورد ضربات کشنده قرار گرفتند و ضعیف شدند. اگر تفکر “القاعده” هنوز جنبش خود را از دست نداده است ،اما جنگ عراق باعث تحرک آن و پیدایش داعش شد.
ـ اثربخشی سازمانهای مسلحانه را در واقع نباید با بیانات آنها بلکه باید با نتایج آنها سنجید. بدون تردید جریان ایدئولوژیکی که توسط اسامه بن لادن و ایمن الظواهری زایش شد اما اشاع ایده های آنها از طریق شبکه های اجتماعی اینترنت از بین نخواهند رفت. مبارزه علیه آنها طولانی و تا خاموش شدن مدت زیادی طول می کشد و ممکن است در آینده شگفتی ناخوشایندی همراه داشته باشد. اما هیچ اقدام تروریستی با هر مقیاسی قادر به تعدیل توازن قدرت جهانی نخواهد بود. یادآوری مکرر خطر تروریسم با “سلاح های کشتار جمعی” از طریق ارتباطات توشتاری و گفتاری و شبکه های جهانی درجه اول به دلیل دستکاری سیاسی در افزایش تشویش و نگرانی از “غیرخودی” است. این دستکاری هرچند روز یکبار تکرار و در نهایت می تواند با یک جهش موجب رعب و وحشت جمعی در یک جامعه شود.
ـ چشم انداز جهانی که ما در آن زندگی می کنیم فاجعه بار تر از دوران جنگ سرد نیست. این واقعیت که غرب فقط از طریق اقدام تروریستی می تواند مورد حمله قرار گیرد،تائیدی بر قدرت ابزارهای تعدیل خشونت برگرفته از دموکراسی ا ست. گرچه جنگ سرد از سال ۲۰۱۴ باینسو با آهنگ موزون به پیش می رود.
ـ قدر مسلم ، همه کشورها نباید خطر جهادگرایی و ظرفیت مخرب آنها را دست کم بگیرند . برای خنثی سازی آن بسیج مداوم و پرهزینه پلیس لازمست. اما لازم به یادآوری است که پدیده تروریستی که یک تکنیک خشونت آمیز از جنگ روانی است و بیش از هر چیز در ذهن و اراده عمل می کند و به هیچ وجه تهدید بزرگی برای قدرتها دولتی محسوب نمی شود.
ـ این واقعیت که گروه های تروریستی فراملی می توانند به ارتباطات محلی دست یابند، حاکی از آنست که باید بُعد بین المللی مبارزه با این پدیده را در نظر گرفت و هر کشور باید برای هماهنگی ، تبادل اطلاعات و نظارت قوانینی را به منظور خشکاندن انگیزهای تروریستی در سراسر کشور نظر بگیرد.
ـ اهداف نهایی که جهادگرایان اسلامی برای آن می جنگند، احیای خلافت و وضع قوانین شریعت در سرتاسر جهان اسلام است. و این هم مثل همیشه آرمان شهری است که در بازه زمانی کنونی پس از لشکرکشی وسیع کشورهای ناتو به خاورمیانه و عقب نشینی تدریجی نیروهای سکولار همراه بود. از سوی دیگر اقدامات تروریستی و به قتل رساندن اقشار مردم، مطمئناً به افزایش عقب ماندگی اقتصادی اکثر کشورهای اسلامی کمک کرده است.
ـ تروریسم پدیده ای است که عمدتا بیش از حد، توانایی اش ارزیابی می شود. شکی نیست که پاکستان کانون تروریسم و تا حد زیادی مرکز درگیری افغانستان است. شورشیان افغانستان به مشکلات قابل توجه ای که غرب برای آنها ایجاد کرده است اقدام می کنند. جنگ های فرسایشی در زمان اشغال افغانستان توسط اتحاد شوروی سابق زمانی به نفع شورشیان عمل می کرد که پایگاه اجتماعی مستحکم داشته اند و از حمایت همه جانبه کشورهای غربی برخوردار بودند. اینک اما از پشتیبانی افکار عمومی غرب برخوردار نیستند. افزون بر این، امروزه بیش از هر زمان دیگری افکار عمومی در غرب نسبت به خسارات انسانی در کشورهای خود و به درجه ای کمتر در کشورهایی که میدان اصلی درگیریهای نظامی و تروریستی هستند، حساس هستند. مداخله نظامی به نام دموکراسی،یک فاجعه بوده و خواهد بود.
ـ در مورد مبارزه با تروریسم، قبل از هر چیز باید تغییرات وسیع در جالش های اجتماعی را در نظر گرفت و در عین حال باید توجه داشت که در جهانِ جهانی شده تغییر توازن اساسی ژئوپولیتیکی در حال وقوع است که هریک می توانند در فراگشت جهانی اثر گذار باشند.
