سايت سياسی - خبری چپ - تريبون آزاد

واپسین دیدار – حسن حسام

با یاد عزیز داریوش کارگر، برای گیتی همسر و همراه او۱

از شکاف در اتاقی که نیمه، باز مانده بود، نگاه بی‌تابم نشست روی او. دراز به دراز خوابیده بود با چشمانی بسته و چهره‌ای ‌پُف ­کرده، بی رنگ و مات! لحظه‌ای که درنگ کردم، دیدم از داریوش ما بر آن سیمای خسته نشانی نمانده است، الا سبیل بورِ آویزان و کاکلی جلوه‌گر که از جوانی او می­آمد و من او را نخستین بار در خانۀ رفیق سالیانِ درازم در تهران دیده بودم؛ به همراه منصور یاقوتی در بیست و هشت سال پیش تر از امروز.

از ایستگاه اوبسلا که خارج شدم، همشهری­ام کریم جان ـ که داریوش تا دم آخر صدایش می زد «کریم آقا» با پسر گلش به پیشوازم آمد. دوسال پیش اما، نزدیک مجسمهٔ درخروجیِ ایستگاه دست چپ فلکه، داریوش بود که همراه «کریم آقا» آمده بود به استقبالم با کتاب «ارداویراف نامه»، کار قَدرِ پژوهشی و تصحیح شده خودش، تا دیداری تازه کنیم به قیل وقال با گشتی در اوبسالا و البته استکان­های لبالبی در خانۀ کریم آقا که مجرد شده بود!

از استکهلم با گیتی خانم حرف زده بودم. گیتی خانم گفته بود: بیشتر، بعد از ظهرها بیدار می­شود. با این مسکن­های قوی، معمولن صبح­ها خواب است و من نزدیکی‌های ظهر رسیده بودم. کریم آقا همانطورکه شانه­هایم را بغل ‌کرده بود با اندوه، اما مثل هر گیلانیِ مهمان نوازی گفت؛ بریم منزل استراحت ‌کن، چیزی بخوریم و دم غروب برویم دیدنش. استراحتگاهش ‌کمی‌ دور از شهر است. گفتم؛ نه خسته­ام، نه گرسنه کریم جان، همین حالا برویم، یک وقت دیدی بیدار است، اگر هم نشد همان دور و برها می­پلکیم. به کریم نگفتم حال و حوصلۀ مهمان بازی را ندارم و می­دانستم که او هم البته حال مرا دارد!

دمغ گفت باشد و راه افتادیم.

به آسایشگاه که رسیدیم به تشویش افتادم. نمی­دانستم چه پیش خواهد آمد. تا اتاق داریوش را پیدا کنیم ـ که کریم هم نمی­دانست ـ پرسان پرسان از راهروهای پر پیچ و خم طولانی گذشتیم و سرانجام پرستارش را پیدا کردیم. از کریم پرسیدم چند وقت است این جا خوابیده کریم جان؟ گفت دو ماهی می­شود. به چشمانش به تلخی زل زدم وکریم با همان ادب و تواضع خاصش، اندوهگین پاسخ داد: «دلش را نداشتم حسن‌ جان، دلش را نداشتم!»

خوابیده بود. داریوشِ ناآرام، خوابیده بود؛ آرام و رام! پرستار به سوئدی پرسید می‌خواهید بیدارش‌کنم؟ کریم به فارسی ‌گفت؛ می‌گوید می‌خواهید که بیدارش ‌کند؟ گفتم بپرس اشکالی ندارد؟ پرستار گفت؛ او می­داند شما می­آیید. خوشحال هم می­شود. تازه تزریق کرده­ایم، توفرم است.

یاد کمال‌ رفعت صفائی شاعر افتادم با آن دستگاهِ حاوی مرفین در گردنش با این اختیار که هرگاه لازم می­دید و نیاز داشت، می­توانست «دُزش» را کم و زیاد کند و با همین «اختیار» هم کارش را تمام کرده بود.

داریوش ما اما هنوز، یاد نگرفته بود با این دستگاه کار کند و به پرستار نیاز داشت. این را وقتی سر حالیِ او از لحظهٔ ورود ما، به مرور فروکش کرد و خستگی و درد توی صورتش نمایانتر شد، فهمیدیم.

با تکان­های آرام و مهربانِ شانه­هایش توسط پرستار، چشمش را باز کرد با نگاهی پرشور و پر مهر به ما. با خودم گفتم نه، این که این جا روی تخت لمیده، هنوز داریوش خودمان است با همان چشمان شوخ و پرسنده و تیز و پز همیشگی‌اش، گیرم که چهرۀ خندانش پف کرده و از بناگوشِ سمت راست تا انتهای گردن نازنین‌اش انگار «غمبادی» استوانه­ای خودش را تا سینه پایین کشانیده و نویسنده خوش اندامِ ترکه­ای ما باد کرده و لخت ـ انگار که چاق شده باشد ـ دراز کشیده است روی تخت، با جعبه­ای بر گردن آویزان که حاوی مرفین است و چند معجون دیگر، تا اگر درد بالا بگیرد، پرستارها بیایند با لبخند پریده رنگ‌ و محترمانه­ای که می­کوشند مادرانه بنماید و نوازشی نچسب، آن لعنتی را تنظیم کنند تا درد فروکش کند، تا چهره آرام شود، تا داریوش از ملالِ حال، کنده شود و چون گذشته با شوخی­ها و فحش‌های من بیامیزد و انگار نه انگار که درکجاست  و دو برابرش را جواب دهد و کریم آقا را با آن سیمای محجوبش مات و حیران بگذارد.

در حالی که گرمای دست­ها و دو گونه­اش با لبان لرزانم داغ تر می­شود، دفتر شعر «گوزن و صخره»ام را که تازه درآمده، می­گذارم روی سینه­اش، و او با مهربانیِ همیشگی­اش، همانطور که گوزن و صخره را ورق می­زند، حالِ تک تکِ دوستان پاریسی را می­پرسد: از باقر جان مؤمنی و خاموشی همسرش اکرم خانم، از محسن یلفانی و نمایشنامه جدید و سینۀ داغدارش، از حسین دولت آبادی و رمان دو جلدی تازه­اش، از ناصر پاک دامن، از برادرم محسن و مجموعۀ داستان تازه­اش «کوچه شامپیونه» که «باران» منتشر کرده و خوشحال از این که محسن به لطف، کتابش را امضا کرده و برایش پست کرده است، از بتول عزیز پور و از تک تک یاران قلم زنِ دور و نزدیک و بیشتر از همه، از مهدی جان استعدادی شاد که پیوسته از طریق گیتی خانم پیگیر احوالش بوده و این همه، لا به لای  شوخی­ها وخنده­ها و متلک­ها و لودگی­ها! در دیداری که توأمان شادمانه و غمگنانه است و هیچ یک از ما سه تن به روی خودمان نمی‌آوریم که در چه حالیم و در کجا ایستاده­ایم. گیتی خانم که از راه رسید، من و داریوش ناگهان با ادب شدیم و سخن کشیده شد به بازسازی کانون نویسندگان «در تبعید» که ویرانه گشته است و گفتم طرحی ‌است با همکاری حسین‌دولت آبادی و مهدی استعدادی شاد و تنی ‌چند از یاران برای نشستی دوستانه و غیر رسمی که با علاقه گفت؛ امضای مرا هم بگذارید و بعد رفت روی روایتی از روندِ شکل گیری و درمان این تومور بی پیری که جان عزیزش را به لبش رسانیده بود.

در میانۀ روایت، ناگهان داریوش تکانی غیر عادی خورد و چهره­اش درهم پیچید. درد دوباره باز گشته بود و مقاومت داریوش برای مهارش کارساز نمی­شد و آرامش اتاق گرفته شد…

پرستاران، ما را تا بیمار سرپا شود، به بیرون هدایت کردند. از لای در، اما دیدم با سرنگی بزرگ نقطه نقطه بر پهنۀ سینه و بازوان وگردنش تزریق می‌کردند و او خویشتن­دار، بلند بلند صدایمان می­زد بیایید تو بابا چیزی نیست و ما ـ هر سۀ ما ـ  اندوه­مان را پشت در پنهان کردیم و با لبخند برگشتیم داخل اتاق. داریوش با لبخندی که دوباره بر لبانش باز گشته بود، به طنز از ما پرسید؛ می­دانید این جا کجاست؟ ببینید، روی صندلی­ها کنده­اند، برای پسرم ترجمه کرده­ام: «آرامشکده»! گویا کریم آقا بود که گفت منظورت استراحتگاه است؟ گفت نه، آرامشکده یعنی خروجی ندارد! البته این­ها ـ یعنی پرستاران ـ می‌گویند در شیمی درمانی آنانی که مدام لاغر می­شوند، مقاومتشان کمتر است و چون تو چاق­تر می­شوی شانس داری. ازشان پرسیدم چه مدت؟ دو هفته، سه هفته؟ گفتند صحبت از ماه­ها و سال­ها هست. مکثی کرد و بعد به خنده روکرد به ما، یعنی چنین چیزی حقیقت دارد؟!

ما ـ من و کریم آقا ـ قصه­هایی ساختیم و من از آشنایانی که چندین ماه همین شرایط را گذرانیده بودند و سر حال خارج شده بودند مثال­هایی آورده بودم که واقعیت نداشت! و داریوش کارگر، آن داستان نویس رند و تیزی که تبعید و آوارگی و غدۀ مغزی و بیماری قلبی را به پشیزی گرفته بود و رفته بود زبان سوئدی یاد گرفته بود و در امر پژوهش تا دکترا پیش رفته بود و به عنوان استاد در دانشگاه اوپسالا درس می‌داد و رمان زیبای «پایان یک عمر» را نوشته بود، با خونسردی به این داستان­ها گوش می‌داد! میان داستان سرایی من به نرمی و مهربانی با لبخندی تیره بر لب، موضوع را عوض کرد: برویم نهار بخوریم. این جا یک خانم ارمنی هست که رستوران دارد و فارسی هم بلد است. گیتی به شما گفته یا نه؟ این جا هر چی بخواهی هست، ویسکی، کنیاک، شراب، خودشان می­آورند و «سرو» می­کنند. گیتی خانم ادامه داد: خصوصاً شب­ها اگر زوج یا حتی همۀ حاضران بخواهند، با میز چرخدارِ مزین به شمع­های روشن، می­آیند و مشروب سرو می­کنند با مخلّفات آن!

پیشتر هم که از اتاق بیرون رفته بودیم تا پرستاران داریوش را روبراه کنند، گشت کوتاهی زده بودیم در اتاق­ها و سالن پذیرایی و بار مملو از مشروب­ها را دیده بودیم. آن جا بود که گیتی خانم گفته بود؛ داریوش را که آوردیم این جا، این اتاق­ها پر بود از مریض، حالا در همین دو ماهه بیشترش خالی شده. وقتی این را می‌گفت، چشمانش نمناک شده بود، اما با همان آرامش و وقار احترام برانگیزِ همیشگی، خودش را مهار کرده بود و از سر موضوع گذشته بود.

تا راهرو طولانی از اتاق به بوفۀ دم در خروجی را طی کنیم، داریوش با دست چپش به عصا تکیه داشت و با دست راستش بازویم را بغل کرده بود. دو روز پیش گویا از اتاق تا دستشویی‌که بهم چسبیده­اند، زمین خورده بود و لگن خاصره­اش آسیب دیده بود و باید در راه رفتن دقت می‌کرد. کریم جان‌ گفت؛ چرا از این ‌چهار چرخه‌ها استفاده نمی‌کنی؟ در راه رفتن ‌کاملن ترا محافظت می­کند. گیتی خانم گفت؛ خودش قبول نمی‌کند کریم آقا، پرستارها هم همین را بهش  پیشنهاد کرده­اند، اما داریوش حاضر نیست قبول کند. دایوش گفت؛ آن طوری آدم احساس می­کند معلول است، آخر من که دست و پایم چلاق نیست بابا. بعد ما گفتیم این چه حرفی است که  می­زنی، تا سر پا بشوی و رو به راه، چه اشکال دارد یک مدتی از این چهار چرخ­ها استفاده کنی. این طوری که بدتر است، دست و پایت را می­شکنی و کار درازا پیدا می­کند. دو سه ماه استفاده کن، بعد بگذار کنار. سرانجام او کوتاه آمد و ظاهراً تسلیم شد. اما هر چهار نفرمان پنهان از هم، حقیقت سوزان را می‌دانستیم و برای همین بقیه راهرو طولانی را در خاموشی، و بدون اشتها گذرانیدیم تا به بوفه لعنتی برسیم. زن میانسالِ چاق و چله­ای، مانند همهٔ ارمنی­های جا افتادۀ مهربان سلامی به ما داد و رو کرد به داریوش: پدر جان حالتان چطور است؟ داریوش تو لب رفت. ما هر کدام چیزی انتخاب کردیم. نوبت او که شد گفت؛ اشتها ندارم یکهو اشتهایم رفته. گفتیم ما هم آماده نیستیم. غذا را بگذاریم برای بعد و او با سماجت اصرار کرد و ما تسلیم شدیم و به زور هم که شده، کوشیدیم  لقمه­هایی را درگلو فروکنیم. گفتیم، پس تو هم کمی بخور. من بیشتر اصرار کردم و او گفت حالم بهم می‌خورد حسن جان و دو باره درد، چهرۀ نازنین‌اش را پوشانید، با این همه اصرار هم می­کرد غذای ماسیده­مان را تمام کنیم؛ دمغ گفت؛ سن مادر مرا دارد و به من می­گوید پدر جان! و بعد رو کرد به کریم جان: من فقط پنجاه و نه سال دارم کریم آقا و بعد این خانم به من می­گوید پدر جان! کونم سوخت کریم آقا و ما کوشیدیم بخندیم!

تا راه رفته را به اتاق برگردیم و پرستارها را به یاری بگیریم، انگار عمری گذشت. روی کاناپه که می‌خواست جاگیر شود، نتوانست خودش را مهار کند و جعبۀ الکترونیکی حاوی مرفین و سایر مواد مسکن به زمین افتاد و با زنگ گیتی خانم، پرستاران آمدند؛ با لبخندهایشان و دستکش‌هایشان. کار تنظیم داروها که تمام شد، داریوش صورتش دو باره رنگ گرفت و آرامش پیدا کرد. هم چای و بیسکویت خواست و هم ما را برد به اوضاع ایران، بهار عربی، جان سختی جمهوری اسلامی و مسأله سرنگونی و چپ، آلترناتیو…. چانه­هامان راه افتاد، بین گپ زدن­هایمان فرزند بزرگش فروغ هم که حامله بود، زنگ زد و مثل همۀ روزهای دیگر احوال پدر را پرسید با همۀ جزییات و داریوش با آرامشی دلچسب برای دختر توضیح می­داد. ما اما، از هر دری سخن گفتیم، گاهی جدی، گاه به خنده، گاهی با فحش و همزمان گریز به ادبیات و بچه­های اهل قلم در ایران و مسألۀ سانسور و جوانان و کارگران و باز هم احیای کانون نویسندگان ایران در تبعید و هر بار برمی­گشتیم در این «آرامشکده» و نفس­هامان می­گرفت و دو باره گریز می­زدیم به فضایی دیگر. و نرمک نرمک، غروب از راه رسید و مزدک پسر گلش که مددیار بیمارستانی در همان نزدیکی­هاست و هر روز نوبت نهارش می‌آید اینجا و در همین «آرامشکده» با پدر و مادرش  نهار می­خورد هم آمد و به ما پیوست…

گفتم، باید بروم داریوش ‌جان. گفت، به همین زودی؟! درآوای شکستۀ صدایش گلایه بود؟ الوداع بود؟ نمی­دانم! گفتم فردا در استکهلم قرار دارم و پس فردا بر می‌گردم پاریس. دم در خروجی بغلش کردم و با احتیاط روی سینه­ام فشارش دادم. همان طور که خودش را عقب می­کشید، آهسته در گوشم نجوا کرد: فشار نده حسن جان، درد دارم، درد. و همانگونه که دستهایم را گرفته بود، درچشمانم به خیره‌گی زل زد؛ یعنی که این واپسین دیدار است؟ توی سرم گفتم، این جوری نگاهم نکن عزیز، این جوری نگاهم نکن داریوش جان! در همان حال، با تمام توان خودم را جمع و جور کردم و خنده ­کنان گفتم؛ برمی‌گردم داریوش جان، برمی‌گردم. و وقتی می­گفتم برمی­گردم، انگشت سبابه­ام را با لودگی به سویش تکان می­دادم!

لبخند رنگ پریده­ای روی لبانش نشست و درحالی که به بازوان گیتی خانم و مزدک تکیه داده بود، روی «باشد» به گونه­ای تأکید کرد که معنایش را می­شد  بدرود فهمید! و ما ـ من و کریم آقا ـ  همانسان که دور می­شدیم، با تکان دادن دست­هامان درسکوتی سربی، مادر و پسر را با بیمارشان، تنها گذاشتیم و خود در شبی که به سرعت پایین می­آمد، گم شدیم.

۱. این سوگنامه، همان سالِ خاموشی داریوش در «جنگ باران» منتشر شد و اکنون در سالگردِ یادمانش با اندکی ویرایش بازنشر می­شود.

پاریس – ۶ نوامبر ۲۰۲۱

https://akhbar-rooz.com/?p=131710 لينک کوتاه

0 0 رای ها
امتیازدهی به مقاله
اشتراک در
اطلاع از
guest

1 دیدگاه
تازه‌ترین
قدیمی‌ترین بیشترین رأی
بازخورد (Feedback) های اینلاین
مشاهده همه دیدگاه ها
valli
valli
2 سال قبل

با سلام/ ای کاش این سوگنامه ادیت میشد و کمی بیشتر جزییات آن پرورده میشد. بهر جهت ممنون / دریغ برای هر انسان مفیدی که خاموش میشود.

خبر اول سايت

آخرين مطالب سايت

مطالب پربيننده روز


1
0
افکار شما را دوست داریم، لطفا نظر دهید.x