شی جین پینگ، رئیس‌جمهوری چین در جریان نشست مجازی با جو بایدن، همتای آمریکایی خود با اشاره به اختلاف دو کشور درباره تایوان به واشنگتن هشدار داد که «با آتش بازی نکند».
به گزارش یورو نیوز، در گزارش وزارت خارجه چین از سخنان شی جین پینگ در جریان گفتگویش با جو بایدن، به نقل از او آمده است: «مقامات تایوان چند بار تلاش کردند که برای [اعلام] استقلال به آمریکا تکیه کنند و برخی هم در ایالات متحده تلاش می‌کنند از تایوان برای کنترل چین استفاده کنند.»
وی افزود: «این رویکردی بسیار خطرناک است که بازی با آتش محسوب می‌شود.»
پکن هر چند کنترل تایوان را در دست ندارد اما آن را یکی از استان‌های خود می‌داند. تنش‌ها بر سر سرنوشت تایوان طی هفته‌های گذشته بین آمریکا و چین افزایش یافته بود.
تایوان به طور رسمی استقلال خود را اعلام نکرده است و همچنان رسما از نام «جمهوری چین» استفاده می‌کند. پکن تهدید کرده است که در صورت اعلام استقلال تایوان به نیروی نظامی متوسل خواهد شد. رئیس‌جمهوری چین در نشست مجازی با جو بایدن در این باره گفت: «اگر جدایی‌طلبان تایوان از خط قرمز عبور کنند ما باید تدابیر تعیین‌کننده‌ای را اتخاذ کنیم.»
رئیس‌جمهوری ایالات متحده نیز تاکید کرد که کشورش «قاطعنامه» با هرگونه تلاش «یکجانبه برای تغییر وضعیت کنونی یا تهدید صلح و ثبات» در تنگه تایوان مقابله می‌کند.
نشست مجازی روسای جمهوری آمریکا و چین حدود سه ساعت و نیم طول کشید. جو بایدن در جریان گفتگویش با شی جین پینگ از سیاستهای پکن در «استان سین‌کیانگ، تبت، هنگ‌کنگ و به طور کلی مسائل مرتبط با حقوق بشر» در چین ابراز نگرانی کرد.
رئیس‌جمهوری ایالات متحده در عین حال در ابتدای این نشست مجازی گفت که رقابت بین واشنگتن و پکن «خواسته یا ناخواسته نباید به یک مناقشه تبدیل شود».
همتای چینی وی نیز در بخشی از سخنانش اظهار داشت: «چین و آمریکا باید ارتباط و همکاری‌شان را بهبود ببخشند.»
شی جین پینگ در ابتدای این دیدار از جو بایدن به عنوان «دوست قدیمی» خود یاد کرد. رهبران دو کشور از زمان آغاز دوره ریاست‌جمهوری جو بایدن تاکنون تنها دو بار به صورت تلفنی گفتگو کرده بودند.
نشست مجازی رهبران آمریکا و چین تنها چند روز پس از تصویب قطعنامه‌ای درباره تاریخ حزب کمونیست چین از سوی کمیته مرکزی این حزب برگزار شد. در این قطعنامه از نقش «مهم و کلیدی» شی جین پینگ در حیات حزب کمونیست ستایش شده بود.
بسیاری از تحلیلگران بر این باور هستند که تصویب این قطعنامه زمینه‌ساز تداوم زمامداری شی جین پینگ پس از برگزاری کنگره سال آینده حزب کمونیست است.
بی بی سی نیز گزارش داده است:
بنابر بیانیه کاخ سفید رهبران دو کشور بر سر ایران، افغانستان و کره شمالی نیز به بحث و گفت‌وگو پرداختند. یک دستیار ارشد کاخ سفید گفته دیدار بایدن با شی جین پینگ فرصت خوبی برای دو طرف برای مقایسه نقطه نظرات درباره ایران بود.
وقتی بایدن با شی دیدار می‌کند
روزنامه ی شرق یک روز پیش از این دیدار در تفسیری پیرامون مناسبات آمریکا و چین نوشته بود:
اولین دیدار رهبران آمریکا و چین در شرایطی به‌صورت ویدئویی برگزار می‌شود که رابطه واشنگتن و پکن وارد مرحله‌ای پرخطر و بی‌ثبات شده است. شی جینپینگ، رئیس‌جمهوری چین که به‌تازگی از سوی کمیته مرکزی حزب کمونیست این کشور به اوج عظمت سوسیالیستی (در کنار مائو تسه‌تونگ) ارتقا یافته است، جهان را در وضعیتی چنان آشفته می‌بیند که «از قرن گذشته تاکنون بی‌سابقه بوده است».
از نظر شی، شرق در حال قدرت‌گرفتن و غرب در حال افول است و در این میان «زمان و موقعیت به سود چین عمل می‌کنند». شی برای استفاده از موقعیت به‌دست‌آمده که آن را ناشی از «همبستگی مطلوب تمام عوامل تأثیرگذار» می‌داند، رویکرد «پنهان باش و پیش برو» را که از سوی «دنگ شیائوپینگ» رهبر سابق چین اجرا می‌شد، برای اتخاذ موضع بین‌المللی بسیار قاطع‌تر، رقابتی‌تر و سازش‌ناپذیرتر کنار گذاشته است.
شی جینپینگ با شعار «تلاش مضاعف»، قصد توسعه فناوری بومی برای کاهش وابستگی تکنولوژیکی چین به جهان و در عوض افزایش اتکای جهان به چین را دارد. در آن سو و در ایالات متحده، جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، در یک فضای سیاسی مملو از سوءظن، سرخوردگی و خصومت دو‌حزبی علیه چین قرار دارد. بایدن از یک طرف با اقدامات ناسپاسانه متحدان غربی واشنگتن دست‌وپنجه نرم می‌کند و از طرف دیگر باید همین متحدان را برای مقابله با رفتارها و اقدامات دردسرساز چین با هم متحد کند. او باید با مجموعه‌ای نگران‌کننده از قابلیت‌های جدیدی که پکن در آستانه دستیابی به آنهاست، مبارزه کند؛ برای مثال اخیرا وزارت دفاع ایالات متحده «گزارش قدرت نظامی چین» را منتشر کرده است که نشان می‌دهد پکن تا سال ۲۰۳۰ به هزار کلاهک هسته‌ای دست خواهد یافت و این رقم بیش از دو برابر برآورد پنتاگون در سال ۲۰۲۰ است. این شتاب چشمگیر به‌علاوه مقیاس سرمایه‌گذاری چین در توانایی‌های سه‌گانه هسته‌ای، به تغییر استراتژی از بازدارندگی هسته‌ای به توانایی جنگ هسته‌ای منجر خواهد شد و این امر نگرانی کاخ سفید را در پی داشته است. در کنار این بحران‌ها، مجموعه‌ای از چالش‌های دیگر نیز بر روابط ایالات متحده و چین تأثیر منفی گذاشته است. ایالات متحده به‌طور فزاینده‌ای درباره طرح «یک کمربند و یک جاده» چین، صادرات فناوری کنترلی و نظارتی و ازسرگیری سرقت مالکیت معنوی از سوی حکومت چین نگران است. این نگرانی‌ها در بالای فهرست اختلاف‌های طولانی‌‌مدت از جمله شامل شیوه‌های ناعادلانه تجاری چین، سوءرفتار با اقلیت‌ها، عدم تحمل آزادی بیان و قدرت‌نمایی برای همسایگان چین قرار دارد.
چین نیز شکایت‌های زیادی از آمریکا دارد؛ از جمله اتهام نسل‌کشی در سین‌کیانگ، تحریم‌ها و محدودیت‌های جدید اعمال‌‌شده از طرف ایالات متحده، بازداشت مدیر مالی کمپانی هوآوی، عملیات نظامی گسترده در دریای چین جنوبی و تشدید اقدامات حمایتی از تایوان.
امید و نگرانی
در چنین شرایطی است که بایدن و شی «اجلاس مجازی» خود را برگزار می‌کنند. درباره این کنفرانس ویدئویی، ترکیبی از امیدها و نگرانی‌ها مطرح شده است. این اولین دیدار رو‌در‌رو، هر‌چند مجازی، بین بایدن و شی در مقام رؤسای جمهوری آمریکا و چین محسوب می‌شود و برای برخی ناظران در دو کشور و در سراسر جهان، نشان‌دهنده یک نقطه عطف احتمالی است؛ فرصتی برای تغییر روابط بین ایالات متحده و چین در یک بستر همکاری.
تمام ناظران هم با خوش‌بینی به این دیدار نمی‌نگرند. آنها که بایدن را فردی قاطع نمی‌دانند، نگران هستند او در این مذاکره دوجانبه فریب بخورد و با وعده‌های توخالی، به چین فرصت دهد تا از امروز هم قوی‌تر شود. با‌این‌حال، هم ناظران خوش‌بین و هم منتقدان بایدن موضوعاتی کلیدی را نادیده می‌گیرند. بایدن و تیم او، کهنه‌سربازانی هستند که با هشدار نسبت به وضعیت آمریکا در رقابت با قدرت‌های بزرگ به قدرت رسیده‌اند و نمی‌خواهند با دیدارهای تشریفاتی و پر‌رزق‌و‌برق و دیالوگ‌های بی‌ثمر وقت خود را تلف کنند. با توجه به اینکه هیچ‌یک از چالش‌ها و بحران‌هایی که ایالات متحده و چین در رابطه دوجانبه با آنها روبه‌رو هستند، به‌سرعت برطرف نمی‌شوند، انتظارات از این دیدار باید متعادل باشد. با‌این‌حال، حتی اگر هیچ پیشرفت چشمگیری هم حاصل نشود، باز هم دیپلماسی می‌تواند کار خود را به‌درستی انجام دهد. این نشست به بایدن و شی فرصت مهمی برای اقدام به ایجاد حفاظ برای کمک به جلوگیری از وخیم‌تر‌شدن بحران می‌دهد.
اگر بایدن و شی بتوانند ریتم منظمی از ارتباط را میان خود برقرار کنند، پس از این دیدار مجازی و در صورت فراهم‌شدن شرایط، ملاقات‌های حضوری میان این دو رهبر برقرار خواهد شد و در این صورت ایالات متحده و چین می‌توانند به‌راحتی نوسانات و خطرات موجود در روابط دوجانبه را مدیریت کنند.
اگر واشنگتن و پکن بتوانند در گام اول کانال‌های ارتباطی معتبر را در سطوح پایین‌تر و با هدف اطلاع‌رسانی و نه تهدید ایجاد کنند، می‌توانند چشم‌انداز این رقابت مدیریت‌شده را بهبود ببخشند. اگر تأکید بایدن مبنی بر اینکه ایالات متحده به سیاست «چین واحد» متعهد باقی می‌ماند، برای شی معتبر باشد و اگر تضمین شی مبنی بر پایبندی چین به حل‌وفصل مسالمت‌آمیز وضعیت تایوان برای بایدن معتبر باشد، آنها می‌توانند تنش‌ها را بر سر این موضوع مهم کاهش دهند. با انجام این کار، این دو رهبر می‌توانند از تبدیل‌شدن رقابت بین ایالات متحده و چین به یک رویارویی خطرناک جلوگیری کنند.
توقف مارپیچ
زمانی که بایدن در ژانویه ۲۰۲۱ به قدرت رسید، به نظر می‌رسید پکن انتظارات غیرواقع‌بینانه‌ای داشت و امیدوار بود که رئیس‌جمهور جدید آمریکا به سرعت تعرفه‌های وضع‌شده از سوی دولت دونالد ترامپ را برداشته و روابط را به آرامش نسبی دوران باراک اوباما بازگرداند. پس از چهار سال پرتلاطم و تغییر سیاستهای غیرقابل پیش‌بینی و لفاظی‌های خصمانه دولت دونالد ترامپ، بسیاری از مقامات چینی از انتخاب یک رهبر عاقل و کارکشته با سابقه دوستی ۱۰ساله با شی و تجربه گسترده در سیاست خارجی استقبال کردند.
آنها مواضع بایدن در قبال چین در دوران رقابت‌های انتخاباتی را سیاست دولت بایدن در نظر گرفتند و تصور کردند که پس از انتخاب‌شدن او، واشنگتن مسیر خود را تغییر خواهد داد، همان‌طورکه بسیاری از رؤسای جمهوری سابق آمریکا این کار را انجام داده بودند؛ اما چنین امیدهایی به‌سرعت با موضع‌گیری‌های دولت بایدن از بین رفت و در آستانه اولین سال ریاست‌جمهوری بایدن، روابط آمریکا و چین همچنان در بی‌اعتمادی عمیق فرو رفته است. تمرکز بایدن بر تجدید و ترمیم ائتلاف‌ها با متحدان واشنگتن و اعتقاد او مبنی بر اینکه ایالات متحده برای تعامل مؤثر باید موقعیت خود را در جهان تقویت کند، به این معنا بود که رئیس‌جمهوری جدید آمریکا عجله‌ای برای بررسی مذاکرات با پکن و ترمیم روابط دوجانبه ندارد. ایالات متحده در سال‌های ریاست‌جمهوری جورج بوش و اوباما هم مذاکراتی ثمربخش با چین نداشت و همین امر باعث بی‌انگیزگی بیشتر در واشنگتن برای ازسرگیری مذاکرات دوجانبه با پکن شد.
بسیاری از مقام‌های چینی – و شاید شی جینپینگ – از موضع سخت بایدن و تلاش او برای ایجاد ائتلاف‌های بین‌المللی در رویارویی با چین ناامید شدند و امیدهای برباد‌رفته آنها به مواضع و اقدامات خصمانه فزاینده مقام‌های چینی دامن زد؛ از جمله جنجال «یانگ جیچی» مقام ارشد سیاست خارجی حزب کمونیست چین، در نشست ماه مارس در آنکوریج آلاسکا، در مقابل دوربین و در دیدار با آنتونی بلینکن، وزیر خارجه و جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی دولت بایدن. خشم چینی‌ها بار دیگر در رفتار غیردیپلماتیک در زمان دیدار و مذاکره با وندی شرمن، معاون وزیر خارجه آمریکا، در ماه جولای نمایان شد.در‌حالی‌که مقام‌های چینی در حال مذاکره با شرمن بودند، وزارت خارجه چین به طور علنی فهرست خواسته‌های خود را از آمریکا منتشر کرد. مقام‌های پکن در هر دیدار با مقام‌های دولت بایدن، تأکید کرده‌اند که همکاری دوجانبه تا زمانی که ایالات متحده برای «بهبود جو و بازگشت به مسیر صحیح احترام به منافع اصلی چین» اقدام نکند، متوقف شده است. در واقع، پیام چین به ایالات متحده این بود که «تعرفه‌ها را بردارید، کنترل‌های صادراتی را بردارید، از دخالت در مسائلی مانند تایوان، سین‌کیانگ، هنگ‌کنگ و دریای چین جنوبی که مسائل داخلی و سرزمینی چین هستند، خودداری کنید و پس از آن می‌توانیم مذاکره کنیم». این خواسته‌های چین نمادی از دشواری حل چالش‌ها میان واشنگتن و پکن است.
چالش تایوان
امروز هر‌یک از طرفین به برتری نظام خود متقاعد شده و بر نقاط ضعف طرف مقابل متمرکز است. به نظر می‌رسد هر‌کدام مصمم هستند که تغییر رفتار طرف مقابل را از طریق بازدارندگی و اجبار و نه از طریق سازش و مذاکره اعمال کنند. سال ۲۰۲۱ برای چین، سالی خوش‌یمن با مراسم‌ها و سالگردهای سوسیالیستی و اعمال قاطعیت در مرز هند، علیه استرالیا و کانادا، در شرق چین، دریای چین جنوبی و در تنگه تایوان بوده است. برای ایالات متحده هم امسال، سال مبارزه و بهبودی پس از همه‌گیری بوده که در آن «چالش چین» از همه نظر یک نیروی محرک اصلی به شمار می‌آمد. این باعث می‌شود که نشست امروز فرصتی نادر و مهم برای رهبران دو کشور باشد تا لحن خود را تغییر داده و چشم‌انداز یک بحران بی‌ثبات‌کننده بین‌المللی را کاهش دهند.
در شرایط فعلی تایوان خطر خاصی را می‌تواند به همراه داشته باشد، به‌ویژه در زمانی که مکانیسم‌های ارتباطی بحران بین ایالات متحده و چین و نرده‌های محافظ متقابل از بین رفته‌اند و هر تحرکی می‌تواند باعث اشتباه محاسباتی از سوی طرف مقابل شود. موضوع تایوان و مسائل مربوط به آن، با سیگنال‌های نظامی تهاجمی و ژست‌های سیاسی مخاطره‌آمیز، ترکیبی قابل احتراق ایجاد کرده است که می‌تواند منجر به یک رویارویی ناخواسته شود و در آن صورت هیچ‌یک از طرفین نمی‌توانند به‌راحتی آن را متوقف کنند. همان‌طورکه بایدن همیشه می‌گوید، تنها چیزی که بدتر از جنگ است، یک جنگ ناخواسته است.
اگرچه این نشست نمی‌تواند مسائلی مانند آینده تایوان را حل یا حتی شروع به حل‌وفصل کند، اما نشان‌دهنده فرصتی برای هر دو رهبر برای برقراری مجدد برخی کانال‌های ارتباطی است که می‌تواند از تصمیم‌گیری‌های پرهزینه جلوگیری کند.
بسیار مهم است که این نشست به راه‌اندازی چنین سازوکاری کمک کند؛ چرا‌که هم تقویم سیاسی داخلی ایالات متحده و هم چین، رسیدگی به این‌گونه مسائل چالش‌برانگیز و پردردسر را به طور فزاینده‌ای دشوار می‌کند. با نزدیک‌شدن به انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره ایالات متحده در نوامبر ۲۰۲۲، شور و حرارت دو‌حزبی ضد چین در واشنگتن باعث می‌شود که چشم‌انداز سازش و پیشرفت با چین به طور فزاینده‌ای دور از دسترس به نظر برسد. در همان زمان، شی با بیستمین کنگره مهم حزب کمونیست روبه‌رو است؛ جایی که او به وضوح قصد دارد دوره رهبری خود را برای یک دوره دیگر، اگر نه مادام‌العمر، تمدید کند. هیچ‌یک از رهبران نمی‌توانند در چنین موقعیتی ضعیف به نظر برسند. کنفرانس ویدئویی شی و بایدن می‌تواند به‌عنوان کاتالیزور برای یک دیپلماسی مؤثرتر عمل کند. این می‌تواند شروع تعاملی جدی و شاید حتی به‌خطرانداختن دیپلماسی باشد. در هر حال، همان‌طورکه جیک سالیوان گفته: «رقابت جدی نیازمند دیپلماسی جدی است».
یک نشست مجازی روابط چین و آمریکا را متحول نمی‌کند؛ اما می‌تواند به هر دو طرف کمک کند تا در زمینه‌های مورد علاقه مشترک، از‌جمله درمورد موضوعاتی مربوط به امنیت جهانی با هم همکاری کنند؛ از جلوگیری از شکل‌گیری رقابت تسلیحاتی تا حفاظت از محیط زیست. «جان کری» و «شی ژنهوا» مذاکره‌کنندگان حوزه محیط زیست ایالات متحده و چین اخیرا با ارائه غیرمنتظره بیانیه مشترک ایالات متحده و چین درمورد همکاری‌های دوجانبه در خلال کنفرانس تغییرات آب‌و‌هوایی سازمان ملل در گلاسگو، همین موضوع را نشان دادند. فارغ از اینکه گفت‌وگوی بایدن و شی چقدر سازنده باشد، جهان احتمالا در کوتاه‌مدت شاهد بازگشت به گفت‌وگوهای استراتژیک و اقتصادی ایالات متحده و چین نخواهد بود. با این حال تجربه دولت قبلی واشنگتن با دیپلماسی تحریک‌آمیز، توییت‌های ترامپ و سخنرانی‌های پر‌سر‌و‌صدا از سوی وزیر خارجه دولت او، شکستی بد و خطرناک برای آمریکا بود. تعامل واقعی، ترکیبی بسیار انسانی از ایجاد رابطه، گوش‌دادن فعال، متقاعدسازی و حل خلاقانه مسئله است. روابط ایالات متحده و چین به‌شدت به چنین دیپلماسی‌ای – به‌ویژه در سطوح بالا – نیاز دارد تا از فرو‌رفتن در بحرانی که می‌تواند منجر به جنگ شود، جلوگیری کند.
