با حمله ی روسیه به اوکراین، اقتصاد جهانی شاهد چشم‌انداز تازه‌‌‌ای است که از روزهای نسبتا سختی خبر می‌دهد. اثر این رویداد بر اقتصاد جهان غیرقابل چشم‌‌‌پوشی است. از هم اکنون قابل تصور است که سطح زندگی افراد زیادی در سراسر جهان تحت‌تاثیر پیامدهای اقتصادی این جنگ قرار خواهد گرفت. اقتصاددانان اتفاق نظر دارند که این بحران رشد اقتصادی پایینتر، تورم بالاتر و بی‌‌‌ثباتی بیشتری را به بازارهای مالی تحمیل می‌کند. طبق نظر عمده ی تحلیلگران، بحران اوکراین و تشدید آن، برندگان و بازندگانی به لحاظ اقتصادی برجای خواهد گذاشت که چین و آن دسته از کشورها و شرکت های غربی که کلید شبکه ی مالی، عرضه ی انرژی و موادغذایی را در اختیار دارند در دسته برندگان قرار دارند ولی در تاثیر منفی این درگیری بر کل اقتصاد جهان و بالا رفتن هزینه ی زندگی اقشار کم درآمد و فرودست جای تردید نیست. اثر جنگ هم اکنون در جایگاه های عرضه ی سوخت و در مناطقی مانند ترکیه و شمال آفریقا که متکی به گندم و ذرت روسیه و اوکراین هستند، مشهود است.
کشورهای غربی بر عدم‌مداخله مستقیم در درگیریها تاکید دارند ولی در پی تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، به قصد فلج کردن اقتصاد روسیه و از کار انداختن ماشین نظامی آن، تحریم‌های سنگین و شدید اقتصادی علیه این کشور اعمال کرده‌اند. اگرچه گفته می شود تحریم های اعلام شده جهت دار و “هوشمند” هستند، اما پیامدهای اقتصادی این تحریم‌ها می‌تواند تاثیرات مالی عمده‌ای بر مردم سراسر جهان داشته باشد، از در دسترس بودن غذا گرفته تا هزینه انرژی و بنزین.
به نظر می رسد آمریکا با اتکا به رشد تولید نفت عربستان سعودی و نفت شیل نسبت به آفریقا و اروپا کمترین اثر را از این بحران تجربه کند. اگرچه برخی از تحلیل گران بر احتمال افزایش بهای سوخت در آمریکا هم تاکید دارند ولی جو بایدن، رییس‌جمهور آمریکا در در مورد امنیت عرضه انرژی گفت: «ما از نزدیک بازار انرژی را زیر نظر داریم و مراقب هرگونه اختلال در عرضه انرژی هستیم و امنیت عرضه جهانی انرژی را حفظ خواهیم کرد».
در گزارش بی بی سی به پنج مورد قابل پیش بینی از اثرات تحریم ها بر اقتصاد جهان اشاره شده است:
۱. ممکن است هزینه برای گردم کردن خانه‌تان (حتی) بیشتر شود
ازجمله پیامدهای بحران اوکراین افزایش قیمت نفت است که با افزایش احتمال درگیریها در اروپای‌شرقی به‌طور پیوسته در حال بالا رفتن بوده است. روسیه سومین تولیدکننده بزرگ نفت و سایر سوخت‌های مایع در جهان است و می‌توان گفت به‌طور قطع تحریم‌ها علیه این کشور با افزایش بیشتر قیمت نفت همراه خواهد بود.
روسیه همچنین بزرگ‌ترین صادرکننده گاز طبیعی در جهان است که برای گرم کردن خانه‌ها حیاتی است.
مردم بریتانیا و اروپا در حال حاضر هزینه‌های زیادی برای انرژی و سوخت می‌پردازند.
انتظار می‌رود درگیری روسیه و اوکراین این مسئله را تشدید کند. این درگیری باعث شده است که قیمت نفت به بالاترین سطح خود در بیش از هفت سال گذشته برسد، در حالی که قیمت‌های گاز تنها در یک روز ۶۰ درصد افزایش یافته است.
«مارتین یانگ»، تحلیلگر گروه بانکی «اینوستک» (Investec)، هشدار داده است که قبوض سوخت خانگی در بریتانیا ممکن است به سالانه سه هزار پوند برسد. این در حالی است که گروه‌های خودروسازی گفته‌اند میانگین قیمت بنزین در روز چهارشنبه به بالاترین حد خود یعنی نزدیک به ۱۴۹.۵ پوند رسیده است.
بریتانیا تنها شش درصد نفت خام و پنج درصد گاز خود را از روسیه تأمین می‌کند، اما اتحادیه اروپا تقریباً نیمی از گاز خود را از این کشور تأمین می‌کند.
اگر یک کشور متکی به منابع روسیه، گاز کمتری دریافت کند، باید آن را جایگزین کند که بر عرضه گاز سایر کشورها تأثیر می‌گذارد. به همین دلیل است که قیمت‌ها و قبض‌های انرژی بریتانیا همچنان به روشی مشابه اروپایی‌ها تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
اکنون این نگرانی وجود دارد که «ولادیمیر پوتین»، رئیس‌جمهوری روسیه، منابع طبیعی روسیه را با ابزار کاهش عرضه گاز به اروپا در واکنش به تحریم‌ها بدل به سلاح کند. سیاستمداران در آلمان خواستار ایجاد «ذخایر ملی گاز» برای محافظت از مصرف‌کنندگان در برابر شوک‌های قیمتی هستند.
اما مشتریان همچنان ممکن است از راه‌های دیگری آسیب ببینند؛ مثلا اگر خطوط هوایی تصمیم بگیرند که افزایش هزینه‌های سوخت هوانوردی را کنار بگذارند، قیمت بلیط هواپیما گران‌تر می‌شود.
۲. قیمت مواد غذایی مصرفی ممکن است بالا برود
اوکراین در گذشته «سبد نان اروپا» نامیده می شد.
هزینه اقلام غذایی روزانه ممکن است در مناطقی مانند ترکیه و شمال آفریقا که متکی به گندم و ذرت روسیه و اوکراین هستند، افزایش یابد.
هر دو کشور که زمانی «سبد نان اروپا» نامیده می‌شدند، حدود یک‌چهارم گندم جهان و نیمی از محصولات آفتابگردان آن مانند دانه‌ها و روغن را صادر می‌کردند. اوکراین همچنین ذرت زیادی در سطح جهان می‌فروشد.
تحلیلگران هشدار داده‌اند که جنگ می‌تواند بر تولید غلات و حتی دو برابر شدن قیمت جهانی گندم تأثیر بگذارد.
بیش از ۴۰ درصد از صادرات گندم و ذرت اوکراین در سال گذشته به خاورمیانه یا آفریقا رفت و اختلالات در عرضه می‌تواند بر دسترسی در این مناطق تأثیر بگذارد.
در مقابل، بریتانیا معمولا بیش از ۹۰ درصد گندم مصرفی در این کشور را تولید می‌کند. اما کشاورزان ممکن است هزینه بیشتری برای کود، که یکی از بزرگ‌ترین صادرات روسیه است، بپردازند.
۳. اگر تورم همچنان افزایش یابد، بازپرداخت وام مسکن نیز ممکن است افزایش یابد
اگر نرخ پایه بانک مرکزی انگلیس افزایش یابد، صاحبان خانه در بریتانیا شاهد افزایش بازپرداخت وام مسکن خواهند بود.
تورم که سرعت افزایش هزینه‌های زندگی را در طول زمان اندازه‌گیری می‌کند، در ژانویه در ایالات متحده به هفت و نیم درصد رسید؛ بالاترین سطح مشاهده شده در آنجا از فوریه ۱۹۸۲ و پنج و پنج دهم در بریتانیا افزایش یافت.
به گزارش مرکز تحقیقات اقتصاد و بازرگانی، اگر هزینه انرژی و غذا به دلیل کاهش منابع ناشی از درگیری روسیه و اوکراین افزایش یابد، ممکن است این هزینه‌ها در اقتصادهای بزرگ غربی به نزدیک به ۱۰ درصد برسد.
چنین رقمی ممکن است فدرال رزرو آمریکا یا بانک بریتانیا را به افزایش نرخ بهره تشویق کند. ایده این است که وقتی وام گران‌تر باشد، مردم پول کمتری برای خرج کردن خواهند داشت. در نتیجه، آنها چیزهای کمتری می‌خرند و قیمت‌ها به همین سرعت افزایش نمی‌یابد.
اما برای مثال، در بریتانیا، حدود دو میلیون مالک خانه با وام مسکن مرتبط با نرخ پایه بانک بریتانیا، بازپرداخت‌ها را افزایش می‌دهند و فشار بیشتری را بر بودجه خانوار وارد می‌کنند که در حال حاضر به دلیل هزینه‌های زندگی تحت فشار قرار گرفته است.
۴. حقوق بازنشستگی ممکن است نوسان داشته باشد
کاهش گسترده قیمت سهام، مانند آنچه در روز پنج‌شنبه آغاز شد، احتمالا خبر بدی برای پس‌انداز بازنشستگان خواهد بود.
در پی حمله به اوکراین، سهام روسیه تا ۴۵ درصد سقوط کرد و بانک‌ها و شرکت‌های نفتی از جمله بدترین آسیب‌ها بودند.
این امر همچنین منجر به سقوط شدید بازارهای سهام در سایر نقاط جهان شد: در اروپا شاخص FTSE ۱۰۰ بریتانیا بیش از سه درصد سقوط کرد در حالی که شاخص «داکس» آلمان تقریبا پنج درصد پایینتر بود.
واکنش بسیاری از مردم به تغییرات بازار سهام این است که مستقیما تحت تاثیر قرار نمی‌گیرند، زیرا پولی را در سهام و سهام سرمایه‌گذاری نمی‌کنند. اما میلیون‌ها نفر مستمری هستند که پس‌اندازشان در بورس سرمایه‌گذاری می‌شود.
سقوط گسترده قیمت سهام، مانند آنچه در روز پنج‌شنبه آغاز شد، احتمالا خبر بدی برای پس‌انداز بازنشستگان خواهد بود، زیرا ارزش پس‌انداز آنها تحت تأثیر عملکرد سرمایه‌گذاری‌ها است.
۵. نوسان در بازار خودرو
روسیه مراکز تولیدی برای چندین برند از جمله تویوتا در نزدیکی سنت پترزبورگ دارد.
صنعت خودرو در طول همه‌گیری کرونا از کمبود تراشه و مشکلات زنجیره تامین درگیر بود.
طبق گزارش وب‌سایت «اوتو تریدر»، در بریتانیا، از هر پنج خودروی تقریبا جدید، یک خودرو اکنون با قیمتی بیشتر از معادل‌های جدید خود به فروش می‌رسد، زیرا ارزش آنها افزایش یافته است.
روسیه یکی از بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان فلزات مورد استفاده در خودروسازی در جهان است، مانند نیکل که در باتری‌های لیتیوم-آهن استفاده می‌شود و پالادیوم که در مبدل‌های کاتالیزوری استفاده می‌شود.
اگر تصمیم به قطع عرضه این فلزات در تلافی تحریم‌ها بگیرد، مشکلات عرضه ممکن است بدتر شود و شرکت‌های خودروسازی مجبور به یافتن منابع جایگزین شوند.
کشورهایی مانند آفریقای جنوبی و زیمبابوه مقادیر قابل توجهی پالادیوم تولید می‌کنند، اما تقاضا در حال افزایش است و در نتیجه قیمت‌ها ممکن است افزایش یابد.
تأثیر بحران اوکراین بر هند
هند، سومین واردکننده بزرگ نفت در جهان، یکی از کشورهایی خواهد بود که به دلیل اثرات ناشی از این بحران بر قیمت نفت در معرض یک شوک اقتصادی بزرگ قرار دارد. هرچند در شرایط فعلی هند نسبتاً خوب عمل کرده و قیمت نفت همچنان پایین است، وارد آمدن یک شوک ناگهانی روی رشد قیمت‌ها اثر خواهد گذاشت؛ خصوصاً در شرایط فعلی که دنیا در حال گذراندن بهبودی پس از موج آخر کرونا است و این سویه تأثیر بسزایی روی اقتصاد هند داشته است.
با این وجود تحریم‌های اقتصادی آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها تأثیراتی منفی بر کشورهایی مانند هند دارد و حتی برای امنیت ملی آنها نیز مشکلاتی ایجاد می‌کند، این کشورهای تأثیرپذیر باید ابزاری برای مدیریت رژیم‌های تحریمی پیدا کنند، به‌ویژه که هند کاملاً به فناوری دفاعی روسیه وابسته است و باید قادر به پرداخت هزینه آن باشد در غیر این صورت با مشکل مواجه می‌شود.
تأثیر بحران اوکراین بر چین
چین، بزرگ‌ترین واردکننده و چهارمین تولیدکننده بزرگ نفت در جهان، برخلاف دیگر کشورهای منطقه می‌تواند از تحریم‌های گاز روسیه توسط ایالات‌متحده و متحدانش سود ببرد. به گفته اقتصاددان ارشد آسیا و اقیانوسیه در بانک شرکتی و سرمایه‌گذاری ناتیکسیس (Natixis) در هنگ‌کنگ، به زودی واردات روسیه از اتحادیه اروپا که بزرگ‌ترین شریک تجاری آن قبل از شبه‌جزیره کریمه (Crimea) بود، به چین تغییر می‌کند. انتظار می‌رود صادرات سوختی که به‌ویژه برای اروپا در نظر گرفته شده است به سمت دومین اقتصاد بزرگ جهان تغییر جهت دهد که البته این اقدام مدتی طول می‌کشد؛ زیرا خطوط لوله گاز Power of Siberia 2 که روسیه و چین را به هم متصل می‌کند هنوز در دست احداث است.
علاوه بر این گفته می‌شود که به احتمال زیاد سوخت، تنها یکی از کالاهای صادراتی روسیه خواهد بود که به چین تغییر جهت می‌دهد و برای کالاها و ماشین‌آلات تولیدی که تاکنون به کشورهایی مانند آلمان فرستاده می‌شد نیز بازارهایی مورد نیاز است. پیش‌بینی می‌شود که با برقراری تحریم‌ها، تمام این کالاها به چین برود، اتفاقی که دقیقاً برای کریمه هم رخ داد. بدین‌ترتیب منحرف شدن جهت صادرات از اروپا به سمت چین امتیاز مثبتی برای این کشور محسوب می‌شود.
گران شدن نان در ترکیه به دلیل حمله روسیه به اوکراین
ترکیه از نظر اقتصادی بسیار به روسیه وابسته است. آنکارا حدود ۴۰ درصد گاز طبیعی و ۲۵ درصد نفت مورد نیاز خود را از روسیه وارد می‌کند.
ترکیه به عنوان عضو ناتو با هر دو طرف درگیر یعنی روسیه و اوکراین در دریای سیاه هم مرز است و بیش از سایر کشورهای ناتو از این نگران است که با ادامه ی درگیری اقتصاد آن آسیب ببیند. پس از حمله روسیه به اوکراین لیر ترکیه در برابر دلار آمریکا بیش از دو و نیم درصد ارزش خود را از دست داد.
ترکیه به طور فزاینده‌ای به محصولات کشاورزی روسیه هم وابسته است و گندم، جو، سویا، نخود، تخمه آفتابگردان و ذرت را از روسیه تامین می‌کند.
در سال ۲۰۲۱ ترکیه ۷۰ درصد گندم مورد نیاز خود را از روسیه وارد کرد. بدون آرد تولید شده از گندم روسیه نانوایان ترک نمی‌توانند نان سفید سنتی محبوب خود را تولید کنند حداقل نه با قیمت فعلی.
پس از حمله روسیه به اوکراین در مقابل نانوایی‌ها صف‌ها طولانی شده است به ویژه در مقابل نانوایی‌های ارزان قیمت خالق اکمی Halkekmek زیرا مردم به شدت نگران گران شدن نان هستند.
علیرغم میزان وابستگی ترکیه به حفظ مناسبات اقتصادی و سیاسی با روسیه، اردوغان در باره بحران اوکراین موضعی را تا به حال اتخاذ کرده که در ناتو به عنوان عضوی از پیمان نظامی غرب از او انتظار داشتند انجام دهد. اردوغان بلافاصله بعد از انتشار خبر حمله روسیه به اوکراین، با ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهوری اوکراین تلفنی تماس گرفت و اعلام کرد ترکیه از تمامیت ارضی اوکراین حمایت می‌کند. پوتین پیش آغاز اقدام نظامی، تلاش کرده بود با طرح موضوع فروش پهبادهای نظامی ترکیه به اوکراین و به کارگیری این پهبادها در منطقه ی دنباس نارضایتی خود را به اردوغان گوشزد کند.
رهبران اروپا و مقامات آمریکا اگرچه در توصیف شدت و گستردگی تحریم های غرب علیه روسیه اتفاق نظر دارند و آن را نشانه ی اقدام یکپارچه ی غرب در واکنش به تصمیمات پوتین می دانند اما در مورد موثر بودن این تحریم ها برای بازداشتن وی از ادامه کاری که در پیش دارد اتفاق نظر ندارند.
