بسیاری از کشورهای آفریقایی حمایت مسکو در دوران شوروی برای رهایی از استعمار را به یاد می آورند و یک احساس قوی ضد امپریالیستی در آن ها باقی مانده است
گاردین – برگردان: سینا بهزادی: دوازده ساعت پس از حمله نیروهای روسیه به اوکراین در ماه گذشته، مقامات دولتی روسیه و ژنرال های ارشد در آفریقای جنوبی در یک اقامتگاه تفریحی در شهر پرتوریا گرد هم آمدند و «روز مدافعان میهن روسیه» را جشن گرفتند.
میزبان این مرسم ایلیا روگاچف سفیر روسیه بود و وزیر دفاع آفریقای جنوبی و همچنین رئیس نیروهای مسلح این کشور مهمانان وی بودند. آن ها مانند مقامات بسیاری از کشورهای دیگر – نه دلیلی برای عدم شرکت در این گردهمایی دیدند و نه پس از آن عذرخواهی کردند.
یک سخنگوی دولت گفت که حضور در این مراسم جزئی از برنامه ی تحقق امور بین المللی دفاعی بوده است.
حمایت بسیاری از رهبران و دولت های آفریقایی از تهاجم مسکو به اوکراین – یا حداقل عدم تمایل به محکومیت آن – مقامات غربی را ناامید کرده است.
در قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل، ۱۷ کشور آفریقایی رای ممتنع دادند – تقریباً نیمی از همه رای‌های ممتنع – یک کشور به محکومیت روسیه به دلیل «تجاوز» و خروج از اوکراین رأی مخالف داد. اگرچه اکثر کشورهای آفریقایی از این قطعنامه حمایت کردند. این قطعنامه با ۱۴۱ رای موافق و ۵ رای مخالف تصویب شد.
برخی ناظران احتمال یک انشعاب استراتژیک جدید- مشابه آنچه در دوران جنگ سرد وجود داشت – را در سراسر آفریقا مطرح کرده اند.
این وضعیت به روزهای جنگ سرد و تقسیمات آن زمان بر می گردد. پریال سینگ، محقق موسسه مطالعات استراتژیک در پرتوریا، می گوید: واقعیت عینی نظام بین‌الملل آنقدر متفاوت است که اکنون سؤالات زیادی را در مورد تعهد برخی کشورهای آفریقایی به نظم پس از جنگ سرد و ارزش‌های آن ایجاد می‌کند.
از آن زمان، کنگره ملی آفریقا در آفریقای جنوبی – امتناع از انتقاد به روسیه را مضاعف کرده و گفته است امیدوار است بی طرف بماند و گفتگو را تشویق کند.
سایرین در این قاره نیز خط مشابهی را دنبال کرده‌اند و خواستار صلح شده‌اند. آن ها گسترش ناتو به سمت شرق را عامل جنگ می‌دانند، از «استانداردهای دوگانه» غربی شکایت می‌کنند و در برابر همه درخواست‌ها برای انتقاد از روسیه مقاومت می‌کنند.
تصادفی نیست که شکاف جدید مشابه شکافی است که دهه‌ها پیش آفریقا را از هم جدا کرد. تحلیلگران می گویند بسیاری از کشورها در این قاره، هر چند تعداد کمی از جمعیت جوانشان نبردهای تلخ دهه های ۱۹۶۰، ۱۹۷۰ یا ۱۹۸۰ را تجربه کردند، اما هنوز توسط احزابی اداره می شوند که در طول مبارزات خود برای رهایی از سلطه استعمار یا برتری نژاد سفید، مورد حمایت مسکو بودند. رهبران احزاب حاکم در آفریقای جنوبی، زیمبابوه، آنگولا و موزامبیک به یاد دارند که سلاح ها، پول نقد و مشاوران شوروی چگونه به کسب آزادی آن ها کمک کردند.
امرسون منانگاگوا، رئیس‌جمهور زیمبابوه، روسیه و چین را «ستون‌های قابل اعتماد برای سال‌ها» توصیف کرده است. او می گوید این دو کشور «به ما در مبارزه برای استقلال و به همان اندازه… برای دفاع از حاکمیت مان در برابر هجوم مستمر مخالفان‌مان کمک کردند»، به مقابله با تحریم های غرب علیه زیمبابوه که پس از نقض حقوق بشر در رژیم رابرت موگابه اعمال شد، نیز کمک می کنند.
موزامبیک نیز در سازمان ملل متحد رای ممتنع داد و مانند سایرین استدلال کرد که امیدوار است گفت و گو جنگ را متوقف کند. الجزایر نیز که زمانی به عنوان یک کشور «انقلابی» نزدیک به مسکو شناخته می‌شد، همین موضع را اتخاذ کرد.
در سال‌های اخیر روسیه به سمت بهره‌برداری از چنین پیوندهای تاریخی حرکت کرده است و در بیانیه‌های عمومی خود، در کنفرانس‌های بزرگ و سفرهای مکرر سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه به سراسر آفریقا بر همین موضوع تاکید می‌کند. مسکو همچنین از طریق شبکه های رسانه های اجتماعی مخفی، خود را در کنار آفریقایی ها در برابر “امپریالیست های” غربی نشان می دهد.
چنین تلاش‌هایی بر بخش‌های بی‌ثبات آفریقا متمرکز شده‌اند که مسکو در آن‌ها زمینه‌ای برای مداخله می‌بیند. مسکو در کشورهایی مانند جمهوری آفریقای مرکزی و مالی، جایی که نارضایتی از فرانسه، قدرت استعماری سابق عمیق است، موفقیت های قابل‌توجهی به دست آورده است.
پائولین باکس، معاون مدیر برنامه آفریقا در گروه بین المللی بحران می گوید: «در ساحل یک احساس قوی ضد غربی، یک گرایش ضد امپریالیستی در افکار عمومی و ضد امپریالیستی به معنای ضدیت با آمریکا و غرب وجود دارد».
مالی اخیراً پس از تسلط نظامی در این منطقه، روابط خود را با مسکو تجدید کرده است، حاکمان جدید این کشور، در حالی که نیروهای فرانسوی و دیگر نیروهای غربی عقب‌نشینی می‌کنند، مزدوران شبه نظامی مرتبط با کرملین را برای مبارزه با شورشیان اسلامی، فراخوانده‌اند. گروه واگنر توسط تاجری اداره می شود که از نزدیکان رئیس جمهور پوتین است و اکنون گمان می رود در حداقل شش کشور آفریقایی از جمله جمهوری آفریقای مرکزی و سودان که هر دو در سازمان ملل به قطعنامه ی محکومیت روسیه رای ممتنع دادند، حضور داشته باشد. بوریس جانسون روز پنجشنبه تحریم هایی را علیه واگنر اعلام کرد.
سودان نیز در ماه‌های اخیر به مسکو نزدیک‌تر شده است. کشوری که سال گذشته کودتای نظامی در آن، انتقال شکننده به حکومت دموکراتیک را از مسیر خود خارج کرد. سودان با روسیه به توافق بزرگی دست یافت و یک بندر در سواحل شرقی آفریقا را برای ۲۵ سال به این کشور پیشنهاد داد. اریتره – تنها کشوری در این قاره که علیه طرح سازمان ملل رای داد – یک کشور استبدادی سرکوبگر وحشیانه است که مسکو نیز از آن حمایت کرده است.
سایر روابط روسیه در سراسر این قاره از طریق سرمایه گذاری در معادن، وام های مالی و فروش تجهیزات کشاورزی یا فناوری هسته ای تقویت می شود. Rosatom، شرکت دولتی روسیه که با در زمینه ی استفاده نظامی و غیرنظامی از انرژی هسته‌ای کار می کند، در سال‌های اخیر به دنبال توسعه در آفریقا بوده است. بر اساس گزارش موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم، در سال های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰، روسیه بزرگ‌ترین صادرکننده تسلیحات به کشورهای جنوب صحرای آفریقا بود و تقریباً یک سوم کل واردات تسلیحات کشورهای جنوب صحرا را تامین می کرد. حجم ارسال سلام های روسی در این دوره نسبت به سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ به میزان بیست و پنج درصد افزایش داشت.
مقامات غربی به ویژه از اوگاندا که مبالغ هنگفتی کمک های غربی دریافت کرده است، ناامید شده اند. رابطه نزدیک ایالات متحده و بریتانیا با اوگاندا، به دلیل سرکوب مخالفان سیاسی و فشار غرب برای به رسمیت شناختن حقوق دگرباشان جنسی تیره شده است. یووری موسوینی که از سال ۱۹۸۶ در قدرت است، غرب را به دخالت در امور داخلی کشور خود متهم کرده است.
موهوزی کاینروگابا، پسر بانفوذ و جانشین موسوینی، در توییتر گفت: اکثریت مردم جهان (که سفیدپوست نیستند) از موضع روسیه در اوکراین حمایت می کنند.
نماینده اوگاندا در سازمان ملل گفت که اوگاندا به عنوان رئیس بعدی جنبش غیرمتعهدها – گروهی متشکل از ۱۲۰ کشور عضو در دوران جنگ سرد که تقریباً همه کشورهای آفریقایی را شامل می شود – در رأی گیری در مورد قطعنامه سازمان ملل برای حفظ بی طرفی، رای ممتنع داد. موسوینی از «تجاوز غرب به آفریقا» انتقاد کرد و روسیه را به‌عنوان «مرکز ثقل» برای بالکان، و چین را «مرکز ثقل» جنوب شرق آسیا توصیف کرد.
نیکلاس سنگوبا، ستون نویس روزنامه دیلی مانیتور اوگاندا، نوشت بسیاری از رهبران مستبد آفریقایی مانند موسوینی از این که پوتین در برابر «پسران بزرگ غرب» ایستاده است، خرسند هستند.
تحلیلگران می گویند که نمونه های جدیدتر آنچه به عنوان «نئو امپریالیسم» غربی تلقی می شود نیز بر واکنش بسیاری در آفریقا در درگیری تأثیر می گذارد.
به گفته ی سینگ، بحران ۲۰۱۱ لیبی و مداخله ناتو در آنجا، بی ثباتی در ساحل و تجارب دیگر به این معناست که بسیاری از کشورهای آفریقایی با احتیاط در برابر سلطه ی غرب، معتقدند که به یک نقطه مقابل جهانی در برابر آن نیاز دارند… روسیه به عنوان نماینده اتحاد جماهیر شوروی سابق در این زمینه تلقی می شود.
گزارش‌هایی مبنی بر اینکه برخی از دانش‌آموزان آفریقایی هنگام تلاش برای فرار، با تبعیض مقامات امنیتی در اوکراین مواجه شده‌اند، که توسط رسانه‌های اجتماعی بزرگ شده است، خشم مردم در نیجریه و جاهای دیگری را برانگیخته است.
اما مشخص نیست که مواضع رهبران اغلب مسن تا چه اندازه نشان دهنده احساسات گسترده تر، به ویژه در میان جمعیت های جوان است. جنگ در اوکراین شکاف های سیاسی، اجتماعی و غیره در داخل کشورها و نیز بین آن ها را آشکار کرده است.
در آفریقای جنوبی، چپگرایان پوپولیست «مبارزان آزادی اقتصادی» اقدام مسکو را برای «جلوگیری از یک تهدید امنیتی آشکار علیه خاک و مردم روسیه توسط نیروهای ناتو، و به ویژه ایالات متحده» ستایش کردند، در حالی که اتحاد دموکراتیک راست میانه رنگ اوکراین را بر روی پارلمان استانی در کیپ تاون، شهری که آن را اداره می‌کند، به نمایش گذاشت و اعلام کردبه «محکومیت جهانی حمله روسیه به غیرنظامیان اوکراینی، عمدتاً زنان و کودکان» می پیوندد.
مواضع ضدغربی و ضد ناتو برخی در این قاره موضع اولیه اتحادیه آفریقا علیه تهاجم به اوکراین و سخنرانی مارتین کیمانی، سفیر کنیا در سازمان ملل متحد، را تحت الشعاع قرار می دهد. او گفت: آفریقا قرن‌ها از خشونت امپریالیستی رنج برده و نباید چشم خود را در برابر تلاش‌ها برای تغییر یا تحمیل مرزها به زور ببندد.
باکس گفت: «توجه به این مهم است که اکثریت کشورهای آفریقایی به [قطعنامه سازمان ملل متحد] رأی مثبت دادند و نهادهای منطقه‌ای و قاره‌ای مانند اتحادیه آفریقا یا ECOWAS [گروهی از غرب آفریقا] خیلی سریع مسکو را محکوم کردند».
نتایج یک تحقیق نشان می دهد ۲۷ کشور آفریقایی که به قطعنامه سازمان ملل رای دادند، اکثراً کشورهای دموکراتیک و متحدان غرب هستند که اغلب به طور فعال در عملیات نظامی مشترک شرکت داشته اند. اکثر کشورهایی که رای ممتنع یا مانند اریتره به این قطعنامه رای منفی دادند، رژیم های خودکامه یا ترکیبی بودند.*
توضیح مترجم: به نظر می رسد نویسنده در این مقاله، در مورد «کشورهای دموکراتیک» در آفریقا همان درک سنتی و رایج در غرب را به کار گرفته و دوری یا نزدیکی آن ها از غرب را معیار دموکراسی قرار داده است. او بیست و هفت کشوری را که به قطعنامه ی شورای امنیت رای داده اند «اکثرا» دموکراتیک خوانده است. «کشورهای دموکراتیک» در آفریقا متاسفانه هنوز پدیده ی نادری هستند که شاید شاخص ترین آن ها هنوز «آفریقای جنوبی» باشد که اتفاقا حاضر به محکوم کردن روسیه نشده است.
