سخن مترجم: هنوزابعاد ویرانگر جنگی که دراوکراین آغازشده است معلوم نیست. طبق اعلام یک مقام اوکراینی خسارات مالی ناشی از جنگ در یک ماه برای اوکراین ۵۶۵ میلیارد دلار بوده است. تولید ناخالص داخلی اوکراین در سال ۲۰۲۰ معادل ۱۵۵.۵۸ میلیارد دلار بوده است. به عبارت ساده درعرض یک ماه نزدیک به ۴ برابر تولید ناخالص داخلی سالانه یک کشور دود شده و به هوا رفته است. وی جی پراشاد روزنامه نگار هندی در این مقاله به ابعاد دیگری از تاثیرات جانبی این جنگ پرداخته است.
در ۱۶ مارس سال ۲۰۲۲ قاسم جومارت توقایف رئیس‌جمهور قزاقستان سخنرانی سالانه‌اش را درنورسلطان (پایتخت) ایراد کرد. بیشتر سخنرانی توقایف به اصلاحات سیاسی درقزاقستان اختصاص داشت، که او پس از ناآرامی‌های ماه ژانویه و اعتراضات علیه دولت قزاقستان وعده‌ی انجام آن‌ها را داده بود که یا انجام شده‌اند یا برای پیشرفت آن‌ها برنامه‌ریزی شده است. او در طی سخنرانی خود درباره تاثیرجنگ روسی- اوکراینی بر قزاقستان هم سخن گفت و به بالارفتن قیمت‌های مواد غذایی و کاهش ارزش پول به‌عنوان برخی از پی‌آمدهای اقتصادی نگران کننده پیش‌ِروی کشورو به‌عنوان ترکش‌های این جنگ اشاره کرد.
سخنرانی توقایف چهار روز قبل از تعطیلی نوروز، که مصادف با ۲۰ مارس است ایراد شده بود. جشن سال نو از سوی مردم در کمربندی که ازسرزمین‌های کردی تا سرزمین‌های قرقیزامتداد می‌یابد جشن گرفته می‌شود. خانواده‌ها در سراسر قزاقستان درحال تدارک جشن بودند، اگرچه بالارفتن قیمت‌های مواد عذایی – که قبل از تجاوز روسیه به اوکراین و ناشی از تحریم‌های تحمیلی غربی بر کرملین بود- از قبل وضعیت جشن را در کشور بی رونق کرده بود، اما بانک ملی قزاقستان در میانه‌ی ماه مارس گزارش داد که قیمت محصولات غذایی مانند کالاهای پختنی، حبوبات، سبزیجات و لبنیات- ترکیبات مهم غذای نوروز- ۱۰ درصد افزایش یافته است.
رئیس‌جمهور توقایف گفت “قزاقستان به‌خاطرگسترش وضعیت ژئوپلیتیکی با دشواری‌های مالی واقتصادی بی‌سابقه ای در تاریخ مدرن ما مواجه است”. “تحریم‌های سخت” تحمیلی بر روسیه از سوی غرب در حال حاضر روی اقتصاد جهانی تاثیر می‌گذارد؛ او اضافه کرد “بلاتکلیفی و آشفتگی در بازارهای جهانی افزایش می‌یابد و زنجیره‌های تولید و تجارت درحال فروپاشی است.” افزایش قیمت مواد غذایی و آشفتگی مالی– هم ناشی از تحریم‌های غربی علیه روسیه و هم یک‌پارچگی اقتصادهای ملی- زنگ خطر را به صدا در آورده اند و به نظرمی‌رسد فوریت حل این مشکلات را در کشورهای آسیای مرکزی مانند قزاقستان برجسته می‌کند.
قحطی و گرسنگی
توقایف دربخشی از سخنرانی سالانه خود به صحبت دربارۀ تورم قیمت‌های انرژی و موادغذایی پرداخت. او درباره ضرورت سرکشی دولت به ابزارهای تولید کشاورزی، کودها، سوخت و ذخایر بذرها صحبت کرد. گفته‌های توقایف داستان نیستند. دیگر سران دولت‌ها در آسیای مرکزی هم درضرورت ورود دولت‌ها به حوزه‌های تولید مواد غذایی اظهارات مشابهی کرده‌اند، چون هم قرنطینه کووید-۱۹و هم جنگ کنونی روسیه در اوکراین آسیب‌پذیری عظیمی را در زنجیره غذایی جهان، که با خصوصی‌سازی تولید غذا بدتر شده است نشان می‌دهد.
قیمت مواد غذایی در اتحادیه اقتصادی اوراسیا- متشکل از ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، جمهوری قرقیز و روسیه- به‌عنوان نتیجه‌ای از ستیزه روسیه – اوکراین، با پیش افتادن از قیمت‌های مواد غذایی جهان، به افزایش ادامه می‌دهد. در حالی که این کشورها “به شدت وابسته به واردات از روسیه” هستند، اکنون به خاطرپرداختن به جنگ، با ممنوعیت موقت صادرات گندم و شکر از روسیه رو دررو شده‌اند.
برنامه غذای سازمان ملل WFP در۱۱ مارس ۲۰۲۲ گزارشی را در باره “دلالت‌های امنیت غذایی جنگ اوکراین” منتشر کرد. برنامه جهانی غذا می‌گوید، جنگ “در زمان نیازهای بی‌سابقه انسانی، به‌عنوان حلقه‌ای از دایره‌های آتش کره زمین با آسیب‌های آب و هوایی، جنگ، کووید-۱۹ و افزایش قیمت‌ها رخ می‌دهد که میلیون نفر را به گرسنگی نزدیک‌تر می‌کند.” طبق گزارش برنامه جهانی غذا روسیه و اوکراین “۳۰ درصد گندم و ۲۰ درصد ذرت بازار جهانی را تولید و تامین می‌کنند”، و این دو کشورعهده دار تولید سه چهارم آفتاب گردان و یک سوم جو مورد نیاز جهان هستند. درعین‌حال بنادر دریای سیاه از زمانی که روسیه به خاطر جنگ هرگونه صادراتی را از این بنادر مسدود کرده است تا حد زیادی متروک شده اند. این امربه منجمد شدن حدود ۱۳.۵ میلیون تن گندم و ۱۶ میلیون تن ذرت دراین دو کشور منجر شده است، چون این دانه‌ها نمی‌توانند به خارج از منطقه حمل شوند. شاخص قیمت‌های سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل در ماه فوریه به نقطه اوج جدیدی رسید.
طبق گزارش سازمان ملل، گیلبرت ال. هونگ بو رئیس صندوق بین المللی برای توسعه کشاورزی هشدار داد که ادامه جنگ روسیه – اوکراین، “برای کل جهان، به ویژه برای افرادی که در حال حاضر برای تامین غذای خانواده خود مبارزه می‌کنند فاجعه بار خواهد بود.” هونگ بو گفت، “حوزه کنونی دریای سیاه، با صادرات حداقل ۱۲ درصد کالری‌های غذایی مورد تجارت در جهان نقش عمده‌ای در سیستم غذایی جهان ایفا می‌کند.”
یکی از مشکلات بزرگ جهانی‌سازی آن بوده است که آسیب‌پذیری دریک بخش جهان تقریبا بی‌درنگ روی بخش دیگر جهان تاثیر می‌گذارد. در سال ۲۰۱۰، خشکسالی در چین، روسیه و اوکراین قیمت دانه‌های غذایی را افزایش داد، که (از دل آن) بهار عربی “پدیدار” شد. ایده‌های “امنیت غذایی”، عبارت مورد استفاده توقایف درطی سخنرانی سالانه، از زمان اولین کنفرانس غذایی جهان درسال ۱۹۷۴، در همایشی در رُم، که در آن کشورهای عضو سازمان ملل به وضعیت قحطی در بنگلادش واکنش نشان دادند و خواستار اقدام‌هایی برای تضمین ثبات بین‌المللی قیمت‌های مواد غذایی و مسئولیت دولت‌ها به ازبین بردن گرسنگی در کشورهای خود شدند مطرح بوده است. وضعیت کنونی تورم مواد غذایی و وضعیت ثبات غذایی در زنجیره کالای جهانی دوباره توجهات را به نیاز برای تضمین افزایش تولید داخلی و منطقه‌ای به جای تکیه بر تولیدکنندگان دور و بازارهای بی‌ثبات بین‌المللی جلب کرده است.
تولید مواد غذایی داخلی
در اکتبر۲۰۲۱، هیئت آسیای مرکزی برای گزارش‌های تحلیلی CABAR همایشی کارشناسی را درباره مشکل تولید مواد غذایی در منطقه برگزار کرد. نورلان آتاکانوف از امنیت غذایی و برنامه تغذیه‌ی جمهوری قرقیز گفت که کشاورزان محلی «به خاطر حوزه کشت محدود و شرایط آب و هوایی» قادر به کاشت گندم کافی با کیفیت بالا نیستند. کشور او یک سوم گندم خود را از کشور همسایه، قزاقستان وارد می‌کند. دولت اصیل بکوف، کارشناس قزاقستانی که تحلیل‌گر ارشد گروه است، با این‌حال گفت که خرمن‌های گندم در قزاقستان به خاطر محدودیت‌های بیماری همه‌گیر تا ۳۰ درصد کاهش یافته است. این کاهش روی قیمت‌های مواد غذایی در داخل آسیای مرکزی تاثیر داشته است.
بنا به اعلام CABAR بازده گندم تاجیکستان در حال حاضر ۲۷۰۰-۳۰۰۰ کیلوگرم در هکتار، بسیار کمتر از بازده ۵۰۰۰-۷۰۰۰ هزار کیلوگرم بر هکتاری منطقه روستوف روسیه است. خوجا محمد عمروف اقتصاددان در طی همایش CABAR گفت که تاجیکستان به کودهای معدنی و ارگانیک دست یافته است و اگر دانش کشاورزی خود را بهبود بخشد، بازده می‌تواند به ۹۰۰۰ کیلوگرم در هکتار افزایش یابد. اما کشاورزی مورد غفلت واقع شده و کشورهایی مانند تاجیکستان از سوی صندوق بین‌المللی پول به واردات غذا و صادرات پنبه و آلومینیوم تشویق شده بودند.
وزیر کشاورزی ازبکستان اکنون به کشاورزان خود توصیه کرده است تولید گندم را از ۶.۶ میلیون تن در سال ۲۰۲۱ به ۷.۶ میلیون تن درسال جاری افزایش دهند و نیز با وجود ممنوعیت موقت روی صادرات روسیه تولید شکر کشوری را برای تامین تقاضای داخلی بهبود بخشند. ازبکستان به صورت سنتی متکی بر واردات گندم روسی و شکر برزیلی است.
با این‌حال، ازبکستان، مانند جمهوری قرقیز شکر، روغن‌نباتی و گندم را هرساله از کشورهای دیگر وارد می‌کند، و جنگ کنونی روسیه – اوکراین از لحاظ امنیت غذایی و جلوگیری از تورم قیمت‌های مواد غذایی ممکن است به وضعیت غم انگیزی در جمهوری قرقیز منجر شود. درآغاز جنگ در اوکراین، فقیرترین خانواده‌ها در جمهوری قرقیز – دومین کشور فقیر در آسیای مرکزی بعد از تاجیکستان- ۶۵ درصد از درآمدشان را صرف غذا می‌کردند، تورم کنونی فاجعه‌ای برای آن‌ها خواهد بود. وزاری دولت جمهوری قرقیز، تحت ریاست عقیل بک جباروف، همایشی اضطراری را با شرکت‌های تولید مواد غذایی در بیشکک برگزار کردند تا در مورد چگونگی افزایش تولید مواد غذایی و جلوگیری از سطح گرسنگی در کشور گفتگو کنند.
در فوروم دیپلماسی آنتالیا، رهبران کشورهای آسیای مرکزی نه تنها خواهان توقف دشمنی‌ها در اوکراین، بلکه یک پارچگی منطقه‌ای کشورهایشان با جنوب آسیا شدند. عبدالعزیز کامیلوف وزیر امور خارجه ازبکستان گفت که کشور او مشتاق است برای متحد کردن این حوزه‌ها نقش پل را ایفا کند. نظر عمومی در میان کشورهای آسیای مرکزی آن است که خودکفایی بیشتر- به ویژه در تولید موادغذایی- مهم است اما لازم است روی منطقه‌گرایی تاکید شود. یکی از مشکلات یک‌پارچگی منطقه‌ای در آسیای مرکزی آن است که گزینه‌های بسیار ضعیفی برای حمل و نقل کالا از یک کشور به کشور دیگر وجود دارد- گندم قزاق با قطاربه جمهوری قرقیز حمل می‌شود، و بعد با کامیون از جاده‌های کوهستانی عبور می‌کند. منطقه‌گرایی تنها یک مفهوم نیست. منطقه‌گرایی باید با ایجاد کارخانه‌های فرآوری مواد غذایی، سیستم حمل و نقل بهتر و قوانین تجارت مرزی آسان‌تر درک شود.
بیماری همه‌گیر کووید-۱۹ و جنگ روسیه علیه اوکراین به دولت‌های آسیای مرکزی هشدار می‌دهد که به مسئلۀ امنیت‌غذایی توجه بیشتری بکنند. آن‌چه صندوق بین المللی پول درباره آزادسازی زنجیره مواد غذایی می‌گوید این روزها محلی از اِعراب ندارد. نگرانی از گرسنگی و شورش های نان ناشی ازجنگ روسیه – اوکراین و همه‌گیری جاری بیدارباش خوبی برای کشورها است تا روی یافتن راه‌حل‌های پایدار محلی و منطقه‌ای تمرکز کنند و مشکلاتی را که دهه‌ها بخشی از اساس اقتصادی، اجتماعی و سیاسی آسیای مرکزی بوده است حل کنند.
درباره نویسنده: وی جی پراشاد، تاریخ دان، سردبیر و روزنامه نگار هندی است. او مدیریت سه قاره: موسسه برای پژوهش اجتماعی را به عهده دارد. کتاب ها و مقالات بسیاری از او منتشر شده است.
