گرانی کالاهای اساسی نان، روغن، شکر، ماکارونی، گوشت، انواع سبزی و میوه تیتر اول اکثر روزنامه ها و موضوع سخنرانی مقامات حکومتی در مجلس، دولت است. رئیس مجلس و برخی نمایندگان اصلاح طلب و اصول گرا دولت را مسئول آن می دانند و دولت ادعا می کند علت این همه گرانی و ایجاد صف های طویل برای دسترسی به چند قلم کالای مورد نیاز روزانه ناشی از قاچاق گندم و حذف ارز ترجیحی است.
روزانه ۲۵۰ گرم نان یارانه‌ای
سه روز پس از جنجال‌های شکل گرفته بر سر رشد قیمت عجیب آرد برای نانوایی‌های آزادپز، حالا جزییات تازه‌ای از برنامه‌های دولت در حوزه یارانه نان منتشر شده است. توجیه اصلی این اقدام آن بوده که با توجه به حجم گسترده تخلف در حوزه توزیع آرد طی سال‌های گذشته تصمیم دولت بر آن شد تا یارانه نان که تا پیش از این به گندم تعلق می‌گرفت مستقیما به نانوایان پرداخت شود. بر این اساس طی چند روز گذشته نانوایی‌های استان زنجان به صورت پایلوت به کارتخوان‌های هوشمند تجهیز شدند و قرار بر این است تا به ازای تعداد نان‌های فروخته شده یارانه نان به نانوا تعلق گیرد. دولت به ازای هر فرد ۲۵۰ گرم در روز نان در نظر گرفته است. گفته می‌شود که مازاد بر این نیاز باید به صورت آزاد پرداخت شود. در واقع فرد خریدار نان، تا ۲۵۰ گرم در روز را با قیمت یارانه‌ای دریافت می‌کند و بقیه را باید به قیمت آزاد حساب کند.
شکر‌ها کجا هستند؟
روزنامه شرق در باره ی کمبود و گرانی کالاهای اساسی نوشته است: افزایش قیمت ماکارونی در روز‌های اخیر و کاهش آن در بازار یکی از پربحث‌ترین اخبار روز‌های اخیر کشور بوده است؛ اما مشکل بازار غذایی کشور، فقط گندم، آرد و ماکارونی نیست و در چند روز اخیر روغن و شکر هم کمیاب شده است.
دلار ارزان واردات، قیمت پایین کالا و قاچاق کلیدواژه‌هایی هستند که دولت با آن قیمت‌ها را بالا می‌برد و وعده می‌دهد که مشکل بازار حل می‌شود؛ اما «شکر» فقط یک مثال نقض این ادعاهاست. بگذریم که بنزین هم پیش از این امتحان خود را پس داد و مردود شد. گزارش‌های آماری نشان می‌دهد تولید و واردات شکر به حد کافی بوده است. بهانه ارز چهارهزارو ۲۰۰ تومانی هم وجود ندارد و از دو سال پیش این کالا با ارز نیمایی وارد می‌شود؛ اما شکر در بازار کمیاب است و هیچ‌یک از متولیان بازار توضیح دقیقی نمی‌دهند که محموله‌های شکر کجا هستند؟
مسئولان شهرستان‌های مختلف کشور از کشف انبار‌های احتکار شکر خبر دادند. برای نمونه، رئیس جهاد کشاورزی استان البرز روز پنجشنبه از کشف هفت تن شکر در یکی از انبار‌های این استان در کنار برخی کالاهای دیگر خبر داد. البته دبیر اتحادیه بنکداران معتقد است به دلیل افزایش قیمت‌هایی که دولت در آن دخیل است، احتکار صرفه اقتصادی ندارد؛ اما چرا دولت توضیح نمی‌دهد چرا در شرایطی که تولید و واردات یک کالا به حد کافی بوده و بهانه ارز چهارهزارو ۲۰۰ تومانی هم برای قاچاق آن وجود ندارد، آن کالا کمیاب شده است؟!
حالا آنچه عیان است، کمبود شکر در بازار مصرف است که با توجه به آنچه گفته شد، این کمبود نمی‌تواند به دلیل کاهش تولید یا واردات و حتی توزیع از سوی شرکت‌های توزیع‌کننده باشد. تاکنون هیچ مسئول دولتی‌ای در‌خصوص کاهش شکر در بازار توضیحی ارائه نداده تا مشخص شود «شکر‌ها کجا هستند؟».
علت گرانی چاپ پول بدون پشتوانه
عبدالناصر همتی، رئیس سابق بانک مرکزی ایران “پشت پرده گرانی‌ها” را به افزایش چاپ پول نسبت می دهد.
رییس سابق بانک مرکزی ایران در ویدیویی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده از شکسته شدن رکورد چاپ پول در ایران در سال ۱۴۰۰ خبر داده است.
همتی می‌گوید در سال گذشته دولت ابراهیم رئیسی ۱۴۲ هزار میلیارد تومان پول چاپ کرده و شایسته کسب عنوان “فوق سلطان چاپ پول” است.
رئیس سابق بانک مرکزی ایران “پشت پرده گرانی‌ها” را به افزایش چاپ پول نسبت داده است. بر اساس اعلام بانک مرکزی ایران حجم نقدینگی در پایان سال ۱۴۰۰ به حدود پنج هزار میلیارد تومان رسید که نسبت به سال قبل ۳۹ درصد افزایش داشت.
نقدینگی به مجموع پول، سکه‌های با ارزش و شبه پول (نظیر سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار) گفته می‌شود. رشد بی‌رویه نقدینگی باعث افزایش سریع تقاضا برای کالاها و خدمات می‌شود و به تورم دامن می‌زند.
یکی از دلایل اصلی افزایش نقدینگی در سال‌های اخیر استقراض دولت از بانک مرکزی بوده که عمدتا با هدف جبران کسری بودجه انجام شده است.
حذف ارز ترجیحی و قاچاق بهانه است
برخی اقتصاددان ها از جمله حسین راغفر بر این نظر است که موضوع حذف ارز ترجیحی و قاچاق بهانه است. طبق گزارش‌های اعلام شده امسال روزی یک میلیون بشکه صادرات نفت داشتیم، انتظار داریم که سال جاری چیزی حدود ۱۰۰ میلیارد دلار درامد ارزی داشته باشیم. حال سوال این است که چرا این درآمد دیده نمی‌شود و اثرگذار نیست؟
راغفر در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا درباره تبعات حذف ارز ترجیحی گندم اظهار داشت: دولت با استدلال‌های نخ نما نسبت به حذف ارز ترجیحی گندم اقدام کرد، استدلال‌هایی که در دهه‌های بعد ازجنگ هر بار توسط مقامات دولتی، صرف نظر از اینکه چه دولتی و با چه شعاری سر کار است، مطرح می‌شود.
وی افزود: دولت‌ها هر بار که می‌خواستند قیمت بنزین را بالا ببرند، مدعی شدند این افزایش قیمت برای کاهش قاچاق بنزین است یا اینکه پرمصرف‌ها از قشر ثروتمندان جامعه هستند و چیزی از این یارانه عاید فقرا نمی‌شود، بنابراین مجبوریم قیمت بنزین را افزایش دهیم و پس از مدتی اعلام می‌کنند با توجه به قاچاق بنزین در کشور باید قیمت ارز را هم بالا ببریم چراکه ارز بنزین برای کشورهای همسایه بسیار ارزان است و همین موضوع انگیزه برای قاچاق را بالا می‌برد.
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه همین موارد برای حذف ارز ترجیحی گندم اعلام شد، گفت: در این مدت دولت مدام آمارهای غیر واقعی به مردم اعلام کرد از جمله اینکه دو میلیون تن قاچاق گندم از کشور انجام می‌شود. این اظهارات در واقع همان استدلال‌های بی‌پایه و نخ‌نمایی هستند که دولت‌ها همواره در دهه‌های گذشته مطرح کرده‌اند و می‌کنند. با همین استدلال‌ها اقتصاد کشور به سمتی رفته است که هر روز شاهد فربه‌تر شدن ثروتمندان و نحیف‌تر شدن فقرا در کشور هستیم.
راغفر ادامه داد: این بار هم دولت همان سناریو گذشته را تکرار می‌کند اما جالب این است که اقدامات و رفتارهای دولت سیزدهم در همین ٩ ماه دقیقا ناقض وعده‌ها و شعارهایی بوده که در دوران انتخاب مطرح می‌کرد.
این کارشناس اقتصادی با اشاره به دلایل حذف ارز ترجیحی اظهار داشت: هر چند استدلال‌های بی‌پایه مانند جلوگیری از قاچاق اعلام می‌شود اما دلیل اصلی به بی‌انضباطی‌هایی مالی دولت برمی‌گردد و موضوع این است که اگر دولت منابع ندارد چرا بودجه ۱۴۰۱ نسبت به بودجه سال گذشته ۶۰ درصد افزایش پیدا کرده است؟ هر بار به آنها تاکید شد که اگر ارز ندارید باید ارز را سهمیه بندی و بودجه بندی کنید و برای موارد اساسی ارز را تخصیص دهید اما اقدام موثری دیده نمی‌شود به‌طوریکه در چند ماه از سال گذشته رقم قابل توجهی کالاهای غیر ضروری وارد کشور شده است. دولت اگر ارز ندارد چرا این میزان از ریخت و پاش و خروج ارز از کشور را مهار نمی‌کند.
وی تاکید کرد: در واقع یکی دیگر از دلایل اصلی، مساله خروج ارز از کشور است و این استدلال‌هایی که می‌آورند، بهانه است.
راغفر ادامه داد: معلوم نیست پس از حذف یارانه گندم و به دنبال افزایش قیمت آرد، چه اقدام دیگری باقی مانده که انجام دهند؟ متاسفانه شاهد طرح استدلال‌های نخ نمایی هستیم که مدت زیادی است مشخص شده که این استدلال‌ها تنها برای حفظ منافع گروه خاصی بیان می‌شود، وگرنه حاکمیت مبالغ بسیار بزرگی را به عنوان یارانه [ به شرکت ها] پرداخت می‌کند اما وقتی زمان پرداخت و توزیع یارانه بین فقرا می‌شود چنین استدلال‌های نخ‌نما را تکرار می‌کند.
این کارشناس اقتصادی افزود: فقط در ۶ ماهه سال ۱۴۰۰ سود خالص یک شرکت فولادی کشور حدود ۵۶ هزار میلیارد تومان و سود خالص یک مجموعه معدنی ۳۰ هزار میلیارد تومان بوده‌است اما دولت از این شرکت‌ها و مجموعه‌ها یا مالیات دریافت نمی‌کند و یا مالیاتی که اخذ می‌شود بیشتر شبیه به شوخی است.
وی ادامه داد : همزمان شاهد آن هستیم که منابع بزرگ به عنوان منابع عمومی در قالب یارانه به این شرکت‌ها پرداخت می‌شود. این در حالی است که باید یارانه این شرکت ها کاهش پیدا کند تا کارایی آنها افزایش یابد و براساس رشد کارایی بتوانند توان صادراتی خود را ارتقا دهند نه اینکه از حلقوم مردم ایران زده شود و به صنایع یارانه داده شود تا مواد خام کشور صادر شود که واسطه ی هند ،ترک، چینی و سایر کشورها از این صادرات منتفع شوند و از یارانه‌ای که بابت نان به مردم پرداخت شده دریغ کنند.
این کارشناس اقتصادی اظهار داشت: در سال گذشته ۴۸ میلیارد دلار صادرات غیر نفتی انجام شد که با توجه به افزایش قیمت همین کالاها انتظار داریم امسال این رقم به حداقل ۶۰ میلیارد دلار برسد که احتمالا از این ۴۸ میلیارد دلار هم ۱۰ تا ۱۵ میلیارد دلار کم اظهاری شده باشد.
وی ادامه داد: اگر طبق گزارش‌هایی که اعلام شده امسال روزی یک میلیون بشکه صادرات نفت داشتیم انتظار داریم سال جاری چیزی حدود 100 میلیارد دلار درامد ارزی داشته باشیم. حال سوال این است که چرا این درآمد دیده نمی‌شود و اثرگذار نیست؟ مشخص نیست درآمدهای ارزی کشور کجا خرج می‌شود و پرسش‌های اساسی در این باره مطرح است. دلایل اصلی حذف ارز ترجیحی و نبود منابع، خروج ارز از کشور است.
راغفر گفت: نکته قابل توجه این است که دولت سیزدهم بهانه‌ای ندارد چرا که کاملا یکپارچه است و تمام نهادها و قوا یکپارچه با هم هستند و این نشان می‌دهد اراده بالاتری از اراده دولت درباره این سیاست‌ها تصمیم‌گیری می‌کند.
وی تاکید کرد: اقتصاد ایران اسیر مافیای مختلف است. همین افراد برای تصویب تصمیماتشان پول‌های زیادی خرج می‌کنند و البته در مقابل منابع قابل توجهی را به جیب می‌زنند و منافع زیادی از افزایش قیمت ارز عاید این شبکه می‌شود که دنباله آن فقیرتر شدن مردم و افزایش نرخ تورم است.
اعتراض مردم به کمبود و گرانی نان
ادامه ی کمیابی کالاهای اساسی و گرانی نان اعتراض مردم را در برخی شهرها بر انگیخته است. روز گذشته گزارش‌هایی از تجمع شهروندان در اعتراض به گرانی نان، استقرار نیروهای ضدشورش در شهر ایذه و قطع اینترنت در خوزستان منتشر شد. براساس گزارش ها شهرستان ایذه در استان خوزستان عصر و شامگاه جمعه ۱۶ اردیبهشت شاهد حضور مردم معترض در خیابان‌های اصلی شهر بود. تجمعات مشابهی هم در شهرهای خفاجیه (سوسنگرد)، فلاحیه (شادگان) و بهبهان نیز گزارش شده است.
طبق ویدیوهای منتشر شده، مردم این شهر پس از فراخوان تجمع اعتراضی به موج گرانی‌های بی‌سابقه به‌ویژه به قیمت کالاهای اساسی از جمله نان، روغن، برنج و گوشت با شعار علیه ابراهیم رئیسی به خیابان‌ها آمدند.
