هفته هاست که شایعات نزدیکی سوریه و ترکیه در حال افزایش است. به گزارش خبرگزاری دولتی آناتولی ترکیه، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، جمعه گذشته گفت “اپوزیسیون و رژیم در سوریه باید وارد روند آشتی شوند”. بنابراین آنکارا برای پیروزی بر دولت بشار اسد تلاش نمی کند.
مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه نیز پیش از این به این موضوع اشاره کرده بود. در ۱۲ اوت، او در آنکارا اعلام کرد در اکتبر ۲۰۲۱ با همتای سوری خود فیصل مقداد “مختصری” گفتگو کرده است. محل این گفتگو، نشست کشورهای غیرمتعهد در بلگراد در مورد نیاز به آشتی بوده است. مذاکرات در سطح سرویس های مخفی دو کشور نیز بارها و بارها با میانجیگری روسیه صورت گرفته است.
با گذشت بیش از یک دهه از «بهار عربی» و آغاز جنگ سوریه، ترکیه به آنچه در ابتدا امیدوار بود، دست نیافته است. آنکارا از سازمان اخوان المسلمین به عنوان نیروی سیاسی جدید و مسلط در کشورهای عربی حمایت کرده بود. اردوغان در ابتدا توسط ایالات متحده و هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه وقت آن و همچنین از سوی قطر کشور حاشیه ی خلیج فارس و سرشار از نفت و گاز حمایت می شد. اسلحه و پول، تحت رهبری ایالات متحده، در اختیار پوزیسیون قرار گرفت تا دولت دمشق را که منتقد اسرائیل و ایالات متحده بود، سرنگون کنند. ترکیه مرزهای خود را به روی جهادگران بیش از ۸۰ کشور جهان باز کرد که به شبه نظامیان “دولت اسلامی” و القاعده در سوریه و عراق پیوستند.
آرزوی اردوغان برای احیای گذشته عثمانی در شرق و جنوب مدیترانه همزمان با صدمین سالگرد تشکیل دولت ترکیه در سال ۲۰۲۳ و تسلط بر بخش های وسیعی از منطقه از طریق اخوان المسلمین محقق نشد. تنها چیزی که اردوغان اکنون می تواند به آن تکیه کند، توافق با دولت به رسمیت شناخته شده لیبی برای ایجاد منطقه اقتصادی دریایی دوجانبه در سراسر دریای مدیترانه و آب های یونان است.
سیاست های تهاجمی و خرابکارانه منجر به انزوای ترکیه شد. آنکارا ماه هاست تلاش می کند از این وضعیت خارج شود و روابط با امارات متحده عربی و عربستان سعودی را گسترش داده است.
ترکیه به سرمایه گذاری های جدید در اقتصاد بیمار این کشور امیدوار است. جنگ در سوریه برای آنکارا هزینه زیادی داشته است، این کشور به صورت نظامی به کشور همسایه حمله کرد و ۳.۷ میلیون آواره سوری را پذیرفت.
اما “مساله کرد” همچنان وجود دارد: اردوغان در داخل ترکیه جنبش کردها را تا آنجا که ممکن است سرکوب می کند و روزنامه نگاران، فعالان و سیاستمداران را زندانی می کند. با این حال، نیروهای دموکراتیک سوریه (SDK) که عمدتاً کرد-عرب هستند، مناطق وسیعی در مرز ترکیه و سوریه را کنترل می کنند.
با توجه به دستاوردهای کردها، ارتش ترکیه مدت هاست خواستار اقدام مشترک با دمشق علیه دولت خودگردان در شمال شرق سوریه موسوم به روژاوا شده است. از جمله، ویرایش جدیدی از “توافقنامه آدانا” در سال ۱۹۹۸ مورد بحث قرار گرفته است که به ارتش ترکیه “فضای عملیاتی” تا ۲۰ کیلومتر در خاک سوریه می دهد. این که دمشق با این موضوع موافقت خواهد کرد یا خیر جای سوال دارد. دولت سوریه تاکنون به طور علنی در مورد سیگنال های ترکیه اظهار نظر نکرده است.
پیشینه: توافق آدانا
تصادفی نیست که پروژه خودگردانی عمدتاً کردی-عربی روژاوا توانست در شمال شرق این کشور در طول جنگ سوریه (۲۰۱۱-۲۰۲۲) توسعه یابد. سوریه از سال ۱۹۷۹ به حزب کارگران کردستان (PKK) پیشنهاد پناهندگی امن داده بود. عبدالله اوجالان، بنیانگذار پ‌ک‌ک، سال‌ها در دمشق در تبعید زندگی کرد. در سال ۱۹۸۶، آکادمی محسوم کورکماز در دره بقاع در لبنان که تحت کنترل سوریه است، تأسیس شد، جایی که مبارزان کرد آموزش های سیاسی و نظامی دریافت کردند. تنها شرط این بود که پ ک ک در سوریه هیچ گونه تبلیغات جدایی طلبانه، مذهبی، قومی و ملی گرایانه انجام ندهد و به ساختارهای سیاسی کشور احترام بگذارد.
زمانی که سوریه با انحلال اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ حمایت کننده دیرینه خود را از دست داد، فشار ترکیه و ناتو بر PKK و دمشق افزایش یافت. در سال ۱۹۹۲ آکادمی محسوم کورکماز تعطیل شد. آنکارا همچنین جریان آب از فرات به سمت سوریه را مهار کرد و دمشق را تهدید کرد که در صورت متوقف نکردن فعالیت‌های پ‌ک‌ک اقدام به جنگ می کند.
سوریه مجبور شد تسلیم فشارها شود و در سال ۱۹۹۸ قرارداد آدانا را با ترکیه امضا کرد. در این توافقنامه یک منطقه حائل پنج تا ده کیلومتری در داخل سوریه پیش بینی شده بود که ارتش ترکیه می توانست در آن منطقه با اطلاع قبلی علیه پ.ک.ک وارد عمل شود. اوجالان در اکتبر ۱۹۹۸ مجبور به ترک سوریه شد. اودیسه او در جستجوی مکانی امن با دستگیری او در کنیا در سال ۱۹۹۹به عنوان بخشی از یک عملیات اطلاعاتی به پایان رسید.
برای جنبش کرد، توافق آدانا بخشی از یک توطئه بین المللی علیه اوجالان است. صالح مسلم، رئیس مشترک حزب اتحاد دموکراتیک کرد سوریه، خواستار لغو این توافق نامه شده است.
با این حال، روسیه در سال‌های اخیر نسخه جدیدی از این توافق را ارائه کرده است تا هم “منافع امنیتی” ترکیه را برآورده کند و هم ارتش سوریه را قادر سازد کنترل منطقه مرزی با ترکیه را دوباره به دست گیرد. آنکارا خواستار شعاع اقدام نظامی تا ۳۰ کیلومتر در خاک سوریه است و نسخه جدید توافق آدانا منطقه ای بین ۱۵ تا ۲۰ کیلومتر را برای آن مجاز می شمرد.
این نسخه ی جدید به قیمت عقب نشینی نیروهای دموکراتیک سوریه از مواضع کنونی خود تمام می شود. آنکارا ادغام واحدهای کرد در نیروهای مسلح سوریه ترکیه را نمی پذیرد. سوریه تاکنون پیشنهاد ارتش ترکیه برای اقدام مشترک با دمشق علیه نیروهای دموکراتیک سوریه را رد کرده است و می گوید هیچ علاقه ای به جنگ علیه کردها ندارد، تمرکز باید روی گفتگو باشد.
منبع: Junge Welt
