مختومقلی شاعر ملی تورکمن از قبیله گرکز در منطقه گوگلان در یک خانواده اهل علم و ادب و دانش بدنیا آمد. پدر او، دولت محمد آزادی، نویسنده کتاب وعظ آزاد است که از آثار کلاسیک ادبیات تورکمن بشمار می‌رود. در مورد تاریخ تولد و وفات شاعر ملی تورکمن، بین مختومقلی شناسان اختلاف نظر وجود دارد. تولد او را از ۱۷۲۴ تا ۱۷۳۳ میلادی و وفاتش را بین سال‌های ۱۷۹۰ تا ۱۸۱۳ میلادی میدانند.
مختومقلی بانی ادبیات نوین تورکمن است. اشعار مختومقلی در زمینه های سیاسی، اجتماعی، اخلاقی بسیار روان و بزبان عامه سروده شده است. بسیاری از اشعار وی به ضرب المثل در میان تورکمنها تبدیل شده و “باخشی” ها آنها را خوانده اند.
اواسط قرن ۱۸ میلادی، ایران یکی از فلاکت بارترین شرایط تاریخی و سیاسی را از سر می گذراند. با مرگ نادرشاه در ۱۷۴۷ میلادی، منازعات گروه های قومی و سیاسی برای تصاحب این تاج و تخت بلاصاحب آغاز شد. محمدحسن خان قاجار در استر آباد، کریم خان زند در مرکز ایران و احمدخان درانی در خراسان سه ضلع این درگیری بودند. در این شرایط مختومقلی هدف و مسئولیت خود را کسب سهم و جایگاه مناسبی برای تورکمن ها در نظم نوین سیاسی ایران میداند، کمااینکه در اشعارش آنرا بوضوح بیان می کند. او در اشعارش تورکمن ها را به وحدت و همدلی دعوت می کند تا در این نزاع با وحدت با یکی از این سه ضلع قدرت سهمی در آینده سیاسی داشته باشند. در این نبرد سه گانه در این مرحله کریم خان زند پیروز می‌شود. وحدت تورکمن ها ۲۰ سال طول می‌کشد.
زندیه و قاجارها برای به قدرت رسیدن و حفظ آن و سقوط دیگری سعی در جلب تورکمن ها به سوی خود داشتند. در این راستا نیز باعث اختلاف ، دو دستگی و درگیری بین طوایف تورکمن شدند. بعد از این دوران اشعار مختومقلی عمدتا جنبه عرفانی و فلسفی دارد.
آرامگاه مختوملی در آق توقای در جنب مزار پدرش، دولت محمد آزادی، قرار دارد.
هر سال در اردیبهشت ماه در تورکمن صحرا و ترکمنستان و در مناطق دیگری که تورکمن ها حضور دارند، مراسم بزرگداشت مختومقلی برگزار می‌شود. ما نیز به سهم خود برای تحقق آرزوهای مختومقلی برای تورکمن ها تلاش کرده و خواهیم کرد.
تورکمن های دمکرات ایران
۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۲
