تاریخ قضاوت شان خواهد کرد؛ مبارزانی که آمریکا نمی خواست راهشان چراغ راه آمریکای لاتین باشد

۵۰ سال پیش، در ۱۱ سپتامبر ۱۹۷۳ یک کودتای نظامی با حمایت ایالات متحده به تجربه سوسیالیسم در شیلی – و زندگی رییس جمهوری سالوادور آلنده- پایان داد. از زمانی که آلنده در صحنه سیاسی شیلی و منطقه برآمد کرد آمریکا نگران تاثیر نفوذ وی و راه شیلی در آمریکای لاتین بود و می خواست به هرشکلی که باشد نگذارد روش گذار شیلی از سرمایه داری آموزه ی کشورهای منطقه شود. نیکسون رئیس جمهور آمریکا در ششم نوامبر ۱۹۷۰، آشکارا در مقابل شورای امنیت ملی اعلام کرد: «نگرانی اصلی ما در مورد شیلی این است که او [آلنده] بتواند قدرت خود را تحکیم سازد و جهان تصور کند که وی موفق خواهد شد… ما نباید اجازه دهیم که آمریکای لاتین فکر کند که می‌تواند بدون متحمل شدن عواقب، این مسیر را طی کند». در پنجاهمین سال کودتای سرمایه داری علیه سوسیالیسم دمکراتیک شیلی دو مقاله زیر را به نقل از لوموند دیپلماتیک می خوانید.

در آن روز سه شنبه، ۱۱ سپتامبر ۱۹۷۳، آسمان ابریست، زمستان هنوز درنیمکره ی جنوب ادامه دارد. کودتا صبح زود، با تصرف شهر بندری والپارزو، واقع در جنوب اقیانوس آرام توسط نیروی دریایی آغازمی شود. نیروی هوایی به هواپیما های هاوکر هانتر، در فرودگاه کونسپسیون آماده باش می دهد، و در سانتیاگو، از ساعت هشت و نیم صبح، جوخه های نیروی زمینی ، به رهبری ویژه ی ژنرال سرجیو آرلانو استارک، در حرکتند.

« تاریخ قضاوت شان خواهد کرد» *

برگردان میترا شعبانی

ازهمان سحر گاه، سالوادور آلنده از وضعیت والپارزو با خبر می شود، و پس از تبادل نظر مکرر با وزیر دفاعش، اورلاندو له تلیر، به وخامت اوضاع پی می برد، و تصمیم به بازگشت به کاخ ریاست جمهوری می گیرد، یاران وفادارش ، مانند دکتر آوگوستو اولیوارس و مشاور سیاسی او خوان گارچز، و نیزاعضای GAP ( « نیروی دوستان رئیس جمهور»)، گارد محافظ شخصی او، وی را همراهی می کنند. او به خوبی آگاه است که با یک عملیات هماهنگ و گسترده روبروست. قبل از ساعت ۱۱، سیصد تفنگدار حاضر در کاخ لاموندا، به فرمان رؤسای خود، مقر ریاست جمهوری را ترک می کنند. آلنده تنها می ماند با چند ده تن از نزدیکانش: عکس های سیاه و سفید، اورا چند ساعت قبل از مرگ، کلاهخود بر سر و تفنگ در دست نشان می دهند. او و همرزمانش رویاروی یک لشکر کشی وسیع و بی سابقه ی نظامی قرار دارند، نخست حمله ی تانک ها ، و سپس، در برابر مقاومت رئیس جمهور، بمباران ممتد کاخ ریاست جمهوری با دو هواپیمای جنگی . بخش هایی از طبقه ی اول کاخ ویران می شود و آتش تمام عمارت را فرا می گیرد.

آلنده، در آخرین خطابه ی خود، « خیانت» ژنرال های « نا سپاس»، عاملین فروپاشی نظم حکومتی، را محکوم می کند. رئیس جمهور، تا واپسین دم، خود را ضامن قانون و جمهوریت می خواند، و بار دیگر تعهد خویش در نیل به سوسیالیسم از راه مسالمت آمیز، را یاد آور می شود. او تا آخرین نفس از حقانیت آنچه او سنت دموکراتیک و مشروطیت نیروهای ارتش شیلی می داند، دفاع می کند.

روز ۹ اوت، آلنده، بازمؤمن به امکان قانونی برون رفت از بحران، بار دیگر چند تن از نظامیان را به دولت خواند و یک دولت اتحاد ملی، مدنی-نظامی تشکیل داد، امری عبث. او نومیدانه کوشید تا با اعطای امتیازاتی چند ، زمینه ی تفاهم با نیروهای دموکراسی مسیحی را نیز فراهم سازد، تلا شی بی ثمر. روز ۲۲ اوت، مجلس نمایندگان، با اعلام مغایرت دولت با قانون اساسی، به کودتا چیان چراغ سبز نشان داد. رئیس ستاد ارتش، ژنرال کارلوس پراتس گونزالز، ناچار استعفا کرد و آلنده، ژنرال پینوشه را، با توهم قانونمداری او، به این مقام گماشت. و پینوشه ی فرصت طلب، روز ۸ سپتامبر، به تحریکات ژنرال گوستاوو لی ( نیروی هوایی)‌ تن داد و به توطئه پیوست. گرچه شماری از افسران عالیرتبه کناررفتند و یا دستگیر شدند، اما رهبری سه ارتش و تفنگداران کاخ، کودتا را به انجام رساند.

* بریده ای از کتاب Frank Gaudichaud ، بررسی انقلاب شیلی (۱۹۷۰-۱۹۷۳)، نشر سوسیال، پاریس، ۲۰۲۳

«هرگز فراموش نکنید که بزودی راه‌های وسیعی که انسان آزاد برای ساختن جامعه‌ای بهتر در پیش خواهد گرفت، باز خواهد شد» سالوادور آلنده

دو شبح در شیلی

نویسنده Franck GA U D I C H A U D، برگردان رویا شریفیان 

تقریباً تمام زنان و مردان شیلیایی، در هر دو طیف سیاسی ( نویسنده به این فرمولبندی پایبند است)، آخرین سخنرانی سالوادور آلنده که این نقل قول از آن بر گرفته شده است را به یاد دارند: « هرگز فراموش نکنید که بزودی راه‌های وسیعی که انسان آزاد برای ساختن جامعه‌ای بهتر در پیش خواهد گرفت، باز خواهد شد». این سخنرانی رئیس جمهور منتخب در سال ۱۹۷۰ « راه‌های گسترده» نام دارد. وی آن را در ۱۱ سپتامبر ۱۹۷۳ در زمان کودتای برنامه‌ریزی شده توسط ژنرال آگوستو پینوشه ایراد کرد. آلنده همراه با چند تن از نزدیکان، اسلحه بدست، محبوس در کاخ ریاست جمهوری « لاموندا» بود. او میدانست که از ساختمان ریاست جمهوری زنده بیرون نخواهد آمد. آلنده در این واپسین سخنرانی قصد داشت به مردم « یک درس اخلاقی برای مجازات جنایت، بزدلی و خیانت» دهد. این سخنرانی، شهادت مردی شایسته بودکه به صداقت کارگران وفادار ماند. پنجاه سال بعد همانطور که او پیش‌بینی کرده بود « زنگ آرام» صدای او همچنان طنین انداز است. اولین رئیس جمهور مارکسیست که بطور دمکراتیک در کشور مخروطی شکل شیلی انتخاب شد ، به عنوان یکی ازشخصیت های اصلی تاریخ جهانی چپ، در قرن بیستم ،باقی خواهد ماند.

در اوج جنگ سرد، تجربه « شیلی در مسیر سوسیالیزم» کمتر از سه سال به طول انجامید ( از نوامبر ۱۹۷۰ تا سپتامبر ۱۹۷۳) ولی با این وجود، باعث تحول کشور ۹ میلیون نفری تمدن آند ها شد و روشنفکران و مبارزان اقصی نقاط کره زمین را مجذوب خود کرد. طرفداران گرایش چپ که در ابتدا حول حزب سوسیالیست و حزب کمونیست گرد آمده بودند، در سال ۱۹۶۹ در ائتلافی بنام «اتحاد مردمی» (UP) گذار به سوسیالیزم را مطرح کردند. برنامه‌ای دموکراتیک، انقلابی، و در عین حال با احترام به نهادها، انتخابات و غیر مسلح: نه از طریق فعالیت‌های چریکی و کلاشینکف بلکه با تکیه بر بسیج طبقات فرودست و طبقه گارگر. آلنده و پیروانش به اشتباه به سنت تاریخی مشروعیت گرایی و انعطاف پذیری ارتش شیلی معتقد بوده و تصور می کردند که ارتش به حق رأی همگانی احترام می‌گذارد و بدون شلیک کوچکترین گلوله ای، تحمیل اراده اکثریت مردم بر الیگارشی این کشور امکانپذیر است. این چالش گسست قانونی، به دور از گزینه های استراتژیک انقلاب کوبا، از جانب جناح چپ خود کشی تلقی می شد. خصوصا چپ خارج از پارلمان مانند جنبش تازه پای « نهضت چپ انقلابی موسوم به « MIR » که در آن زمان توسط میگل انریکز رهبری می شد.

پیروزی آلنده در ۴ سپتامبر ۱۹۷۰ ( با اکثریت نسبی ۳۶.۶ درصد آرا) در برابر نامزد های جناح راست و دموکرات مسیحی، موج عظیمی از امید را بر انگیخت. «۴۰ اقدام» دولت که در همان ابتدای کار انجام شد با هدف افزایش رشد، باز توزیع ثروت – به روشی بسیار جاه طلبانه – افزایش دستمزدها، تعمیق اصلاحات ارضی که در دولت قبلی آغاز شده بود و همچنین قرار دادن منابع اصلی ملی بویژه (معدن) تحت کنترل دولت صورت گرفت. ملی شدن ده‌ها شرکت معظم و ۹۰ درصد بانکها، زمینه مالکیت اجتماعی را فراهم آورد که در آن یک سیستم مدیریت مشترک بین حقوق بگیران و مدیران دولتی ایجاد شد. با وجود این بخش خصوصی در اقتصاد ملی بسیار حضور داشت. کشور در حال تجربۀ فضایی مملو از غلیان بود : اعتصابات و تصرف زمین یا کارخانجات در حال افزایش بود اما جناح چپ همچنان در پارلمان در اقلیت بود.

همانطور که خون آشام ها نسبت به سیر حساسیت دارند بورژوازی و زمینداران بزرگ نیز به سیاست‌های جناح ائتلاف عکس‌العمل نشان داده و از ترس می لرزیدند.

در ۶ نوامبر ۱۹۷۰، ریچارد نیکسون، رئیس جمهور ایالات متحده در مقابل شورای امنیت ملی اعلام کرد : « نگرانی اصلی ما در مورد شیلی این است که او ( آلنده) بتواند قدرت خود را تحکیم کند و جهان متصور شود که وی موفق خواهد شد.(…) ما نباید اجازه دهیم که آمریکای لاتین فکر کند که می‌تواند بدون متحمل شدن عواقب، این مسیر را طی کند».

در سال ۱۹۷۱ سلب مالکیت معادن مس ( نخستین ذخیره در جهان) که در آنزمان در دست شرکت های آمریکایی بود، از سوی کاخ سفید به عنوان اعلام جنگ تعبیر شد. علاوه بر این، آلنده خود را بعنوان رهبر کشور های غیر متعهد مطرح کرد. او از حق تعیین سرنوشت کشورهای مستعمره دفاع کرده و سیستم مالی بین‌المللی را محکوم کرد.سازمان سیا و سفارت ایالات متحده و همچنین شرکت های قدرتمند چند ملیتی متأثر از «ملی شدن‌ ها» بسرعت توطئه کرده تا این حرکت رادیکال نوین که در حال اوج گیری بود را از بین ببرند (۱).

در سانتیاگو، جناح راست – با حمایت میلیون‌ها دلار از واشنگتن – ( همانطور که بعد ها تحقیقان سنای آمریکا نشان داد)(۲) هدف خود را فرو پاشی بلوک سیاسی-اجتماعی حامی جناح چپِ در مسند قدرت، قرار داد و بدنبال پشتیبان در بخشهای مرتجع نیروهای مسلح بود.یک سازمان راست افراطی بنام « میهن و آزادی» با انجام سوء قصد ها و حملات تروریستی متعدد، لرزه بر اندام ملت انداخت. شر کت های بزرگ و صاحبین بعضی مشاغل آزاد، با تحریم خود، اقتصاد را نابود کردند. رسانه‌های محافظه کار – مانند ال مرکوریو – که مانند چرخ دنده های اساسی این ساز و کار عمل می‌کردند دائماً در مورد « به بیراهه رفتن دیکتاتوری مارکسیستی» به مردم هشدار می دادند. حلقه به تدریج بر روند انقلابی تنگ شد، در حالی که انفجار تورم، تحریم بین‌المللی و توسعه بازار سیاه، اقشار متوسط شهری را از آن دور کرد، در سال ۱۹۷۲ حزب دمکرات مسیحی، دست از تردید برداشت و به جبهه مخالفان پیوست. جنبش گارگری اما مقاومت می کرد.در پاسخ به هر تلاش برای اعتصاب کارفرمایان، اشکال خود سازماندهی و قدرت مردمی،بویژه در مناطق صنعتی چند برابر می شد(۳). اما جنبش چپ، بطور فزاینده ای دچار انشعاب شد در حالیکه دولت با تلاش فراوان، باور داشت، که امکان اجتناب از رویارویی وجود دارد. زهی خیال باطل!

در صبح روز ۱۱ سپتامبر ۱۹۷۳، با حمایت دولت نیکسون ( اما امروز می دانیم که همچنین با حمایت دیکتاتوری برزیل)(۴) بخش‌های مختلف نیرو های مسلح قیام کردند. جناح چپ، هم از نظر سیاسی و هم از نظر نظامی خلع سلاح شده بود و نبرد شیلی به طرز غم انگیزی پایان یافت (۵). دیکتاتوری مدنی-نظامی با تکیه بر مذهب کاتولیکِ ملی-محافظه کار و دکترین امنیت ملی، پارلمان را تعطیل کرد، اتحادیه ها را وحشیانه سرکوب کرد، حکومت نظامی و سانسور را اعلام کرد. در برابر « سرطان مارکسیستی»، تروریسم دولتی بر کشور فرود آمد. به مدت ۱۶ سال، ارتش و پلیس سیاسی ده‌ها هزار نفر را شکنجه کرده و بیش از ۳۲۰۰ نفر را به قتل رساندند که بیش از ۱۰۰۰ نفر آن‌ها هنوز جزء زندانی – مفقود شدگان هستند( جسد آن‌ها هرگز پیدا نشد). صد ها هزار نفر مجبور به تبعید شدند. این دوران وحشیگری گسترده از سال ۱۹۷۵ با شوک درمانی اقتصادی مصادف شد که شیلی را تبدیل به آزمایشگاه رو باز نئولیبرالیزم کرد : این کشور به الگوی « پسران شیکاگو» و نظریه‌های پولی مورد علاقه اقتصاددان میلتون فریدمن مبدل شد.

پنجاه سال پس از کودتا، تمایل عمومی شدیدی به جدل در مورد روایت های مختلف از آن خاطرات، در کشوری عمیقاً از هم گسیخته بچشم می خورد. آقای گابریل بوریچ (جبهه گسترده) با حمایت حزب کمونیست قطعاً موفق شد با کسب ۵۶% آراء آقای خوزه آنتونیو کاست از حزب جمهوری خواه رادر انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۱ شکست دهد . وی برنامه ای حول انتقاد از نئو لیبرالیزم ارائه داد (۶). اما آقای کاست در دور اول با فاصله زیاد از احزاب سنتی به برتری رسید. وی یکی از ستایشگران آشکار پینوشه، مرد قدرتمند جناح راست شیلی و پسر یک ستوان نازی است که از اروپا فرار کرده بود. او یک کاتولیک بنیاد گراست و بهمراه خانواده اش از دیکتاتور حمایت میکند( یکی از برادرانش در آن دوره وزیر بود). به نوبه خود، آقای بوریچ با خشنودی از آلنده نام برده و او را بعنوان مثال ذکر می کند، وی در پی ستایش از مبارزان ضد امپریالیست نیست و بیش از هر چیز در مواجهه با کسانی که در سال ۱۹۷۳ دمکراسی را مُثله کردند، خواستار احترام به نهاد ها و حقوق بشر است.آقای بوریچ در موضع « میانه افراطی» حکومت می‌کند، بدون اکثریت پارلمانی،بدون هیچگونه پیوند واقعی با جنبش های مردمی در حالی که بخشی از « ائتلاف» درگیر رسوایی فساد است،در واقع بسیار دور از « راه‌های وسیعی» که آلنده تصور می کرد.

دو سال پیش، پایان میراث های عصر استبداد و نئولیبرالیزم، به لطف نیروی خیزش اجتماعی بزرگ اکتبر ۲۰۱۹، ممکن به نظر می رسید.ولی اکنون باد در جهت مرتجعین میوزد و موفقیت از آن آنهاست. پس از رد گسترده پیش نویس قانون اساسیِ فمینیستی و مترقی، از طریق رفراندوم سال ۲۰۲۲ و نتایج عالی که حزب جمهوری خواه شیلی در انتخابات موسسان ۲۰۲۳ بدست آورد، مسئولیت تدوین « منشور کبیر» جدید هم به این حزب واگذار شد. در واقع آن‌گونه که رهبر آنها تصور میکرد، مسئولیت جایگزینی قانون اساسی سال ۱۹۸۰ به « فرزندان» پینوشه سپرده شد.

بنابراین، دوشبح همچنان در سیاست شیلی وجود دارد و مسیر های متفاوتی را برای کشور ترسیم می‌کند : دیکتاتور سابقی که در سال ۲۰۰۶ درگذشت و هرگز محاکمه نشد و یک سوسیالیست صلح طلب که مسلسل بدست درگذشت. و پنجاه سال است که شیلی مردد است…

چاپ کن