مقدمه
۲۱ سپتامبر (۳۱شهریور) روز جهانی صلح در شرایطی فرا میرسد که بخشهایی از جهان درگیر جنگ و ویرانیاند. اما با وجود این اوضاع و احوال زنگ صلح، مطابق هر سال، روز ۲۱ سپتامبر در مقر سازمان ملل متحد در نیویورک به صدا درمی آید. این زنگ از سکههای اهدایی کودکان از تمام قارهها به جز آفریقا ساخته شده است، و هدیهای از سوی انجمن سازمان ملل ژاپن جهت یادآوری “هزینه انسانی جنگ” است. در کنار این زنگ نوشته شده است؛ “زنده باد صلح مطلق جهانی”.
به احترام این روز طرفداران صلح در سراسر جهان برنامه های هنری و سیاسی متنوعی چون موسیقی، تئاتر، جلسات، کنفرانس ها و تظاهرات تدارک می بینند و نصب پوسترها، نمایشگاه ها وآکسیون های گوناگونی برای بزرگداشت این روز صورت می گیرد.
تاریخچه ای مختصر از روز جهانی صلح
در سال ۱۹۸۱، دولت بریتانیا و کاستاریکا لایحهای به مجمع عمومی سازمان ملل متحد ارائه کردند تا یک روز خاص به برزگداشت “صلح” در جهان اختصاص یابد. هدف از ارائه این لایحه “بزرگداشت و تقویت ایده های صلح” اعلام شده بود. بر اساس قطعنامه ۳۶/۶۷ به تاریخ ۳۰ نوامبر ۱۹۸۱ سومین سه شنبه سپتامبر، روز بازگشایی جلسات عادی مجمع عمومی به عنوان روز جهانی صلح انتخاب شده بود. سازمان ملل متحد اولین بار در سال ۱۹۸۲ میلادی تصمیم گرفت روز جهانی صلح را به عنوان نشانی برای حذف جنگ و خشونت در نظر بگیرد. سال ۱۹۸۲ اولین سالی بود که همه کشورهای دنیا ۲۱ سپتامبر روز جهانی صلح را با موضوع “حق همه انسانها در برخورداری از صلح” جشن گرفتند و همچنین قرار شد تا در این روز وضعیت صلح در خود کشورها و نیز بین کشورها و بین مردم نواحی مختلف جهان بررسی شود. بدین ترتیب ایده قرار دادن یک روز به عنوان روز جهانی صلح، ۴۱ سال است که شکل گرفته و ۲۰ سال است که پس از راهاندازی کمپین “یک روز برای صلح” توسط جرمی گیلی، بازیگر و فیلمساز انگلیسی، مجمع عمومی سازمان ملل در سپتامبر ۲۰۰۱ قطعنامه ۵۵۲۸۲ را تصویب کرد که بر اساس آن از سال ۲۰۰۲ هر سال روز ۲۱ سپتامبر رسما به عنوان روز جهانی صلح نامگذاری شده است. هرچند که روز جهانی صلح در میان مردم و شهروندان عادی کمتر مورد توجه قرار میگیرد.
پیام دبیر کل سازمان ملل آنتونیو گوترش به مناسبت ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۳ روز جهانی صلح
همانطور که ما روز جهانی صلح را جشن می گیریم، سیاره ما و مردم آن در بحران هستند. درگیری هایی که تعداد بی سابقه ای از مردم را از خانه های خود بیرون می کند. آتش سوزی های مرگبار، سیل های ویرانگر و افزایش شدید دما. فقر، نابرابری و بی عدالتی. بی اعتمادی، تفرقه و تعصب. موضوع امسال به ما یادآوری می کند که صلح خود به خود بوجود نمی آید. برای ایجاد صلح، ما باید اقدام کنیم. برای پیشرفت سریعتر در دستیابی به اهداف توسعه پایدار اقدام کنید و در عین حال اطمینان داشته باشیم که هیچ کس کنار گذاشته نمی شود. برای پایان دادن به جنگ در سیاره ما اقدام کنید. برای دفاع و حمایت از حقوق بشر و کرامت هر فرد، بویژه به مناسبت جشن هفتاد و پنجمین سالگرد اعلامیه جهانی حقوق بشر در این سال فعالیت کنید. با استفاده از ابزارهای سنتی مانند دیپلماسی، گفتوگو و همکاری، همه راهها را برای تنشزدایی و پایان دادن به درگیری استفاده کنید و برای میلیون ها نفری که وحشت جنگ را تجربه می کنند، اقدام کنید. صلح نمی تواند صرفاً یک چشم انداز شریف برای بشریت باشد. بلکه فراخوانی برای اقدام عملی است. بیایید خود را مصمم به ایجاد، پیشبرد و حفظ صلح برای همه نشان دهیم.
در برابر جنگ و جنگ طلبان با صلح و صلح طلبان همراه شویم
صلح از قدیمیترین آرمانهای بشری است و انسانها در طول تاریخ به لحاظ عملی و تئوری برقراری و ادامه صلح را مدنظر داشتهاند. صلح و امنیت بینالمللی فرمولی است که امروزه در ادبیات روابط بینالملل بهکار برده می شود و منظور از آن آرامش و ثبات در ابعاد وسیع سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و تکنولوژیکی در نظام کنونی جهان است.
جهان کنونی پر از بی رحمی، خونریزی، قهر، فساد و زشتی است. جنگها اثرات جانی، مالی، زیست محیطی و… فراوانی در سراسر جهان به جای گذاشته اند. اگر این میلیاردها دلار پول را به جای صرف تسلیحات نظامی، خرج تحصیل کودکان و بهداشت میکردیم؛ دیگر هیچ کودکی امروز در جهان محروم از تحصیل و بهداشت نبود.
امروز ما شاهدیم که جهانی نظارهگر برافروختن آتش جنگ، ترویج خشونت، نظارهگر مرگ انسانها و انسانیت در مناطق مختلف جهان است. اما متاسفانه جهان قدمی آن طرف تر از این نظاره نمیگذارد و برای ایجاد صلح و دوستی به میدان نمیرود. صلح همانند بیگناهی است که هر بار به بهانهای پیش پای تاجران جنگ، کمپانی های بزرگ اسلحه سازی، قدرتهای اقتصادی و نظامی بزرگ و کاسبان خون مردم، قربانی میشود.
پس برای ریشهکنی علت جنگهای بیپایان، که فقر و نابرابری و تبعات بیشمار آن است برای صلح، عدالت، آموزش و توسعه اقدام کنیم زیرا بدون این مفاهیم، صلح در کشوری پایدار نمی ماند. صلح واقعی به معنی استقرار یک نظام اجتماعی- انسانی، برابرخواهانه و ضد تبعیض است. داشتن رویای دنیایی عاری از جنگ و ویرانی، و سرشار از صلح، شاید رویایی بزرگ و تا حدی دست نیافتنی باشد. اما داشتن تنها یک روز بدون جنگ و خونریزی و خشونت چندان رویای محالی نیست؛ می شود به آن رویا باور داشت و تلاش برای تحقق آن را متحدا انجام داد.
صلح و حقوق بشر
حقوق بشر و صلح ارتباط تنگاتنگ و تاثیری متقابل بر یکدیگر دارند. می توان تاکید کرد که صلح بدون وجود حقوق بشر و برعکس نمی تواند به طور کامل مورد احترام و رعایت قرار گیرد. حق برخورداری از صلح به عنوان اساس و یکی از حقوق بنیادین بشر مدتهاست که در نهادهای بین المللی مانند حقوق بشر مطرح شده است. در این راستا است که احترام به حقوق بشر و رعایت کامل این حقوق بدون صلح امکانپذیر نمی باشد و دستیابی به صلح پایدار و واقعی نیز بدون احترام به حقوق بشر و رعایت کامل این حقوق امکانپذیر نیست. بر این اساس همه ملتها و دولتها باید کوشش کنند تا از طریق احترام بیشتر به حقوق بشر در جهت تامین و تقویت صلح در جهان بکوشند و با خودداری از اقداماتی که صلح و امنیت بینالمللی را به خطر میاندازند نقش خود را در جهت تحقق کامل حقوق بشر در سطح جهان ایفا نمایند.
خشونت، فقر و جنگ در جهان
صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل متحد یا یونیسف در گزارش تازهاش در مورد شمار کودکان آواره به دلیل جنگ و خشونت در جهان سخن گفته است. براساس این گزارش، تعداد کودکان آواره در سراسر جهان تا پایان سال ۲۰۲۲ به ۴۳.۳ میلیون نفر رسیده است. کاترین راسل، مدیر اجرایی یونیسف در این باره گفت: افزایش تعداد کودکان آواره با فجایع ناشی از جنگ، بحران و تغییرات آب و هوایی در سراسر جهان مرتبط است. این گزارش ضمن اشاره به اینکه اکثر کودکان آواره تمام دوران کودکی خود را در این روند سپری میکنند، تصریح می کند: “تعداد کودکان آواره اجباری در ۱۰ سال گذشته دو برابر شده است. در این گزارش آمده است که ۶۰ درصد از ۴۳.۳ میلیون کودک در نتیجه جنگ و درگیری و خشونت آواره شدهاند. تعداد کودکان متقاضی پناهندگی به ۱۷.۵ میلیون نفر رسیده است”. در این گزارش تصریح شده است که “تاکنون ۹۴۰ هزار کودک به دلیل درگیری در سودان آواره شدهاند. همچنین رویدادهای شدید جوی نیز میلیونها کودک را آواره کرده است”.
مانوئل فونتین، مدیر برنامه امداد اضطراری صندوق کودکان سازمان ملل (یونیسف) اعلام کرده که تقریبا دو سوم ساکنان زیر ١٨ سال اوکراین از آغاز تجاوز نظامی روسیه به خاک این کشور آوارە شدەاند. از حدود ٧.۵ میلیون کودک و نوجوان اوکراینی، ٢.٨ میلیون نفر در داخل کشور آوارە شدهاند و ٢ میلیون هم به خارج کشور گریختهاند. فونتین در اینبارە گفت، در طول ٣١ سال فعالیت بشردوستانه خود هرگز ندیده کە در چنین مدت کوتاهی این حجم از کودکان آوارە شوند. او همچنین هشدار داد کە نیمی از کودکان اوکراینی در معرض خطر گرسنگی قرار دارند.
آمارهای ارگان های مختلف سازمان ملل و سازمان یونیسف حاکی از این است که در حال حاضر بیش از ٨۲۰ میلیون مرد، زن و کودک در دنیا هر شب گرسنه می خوابند. گرسنگی باعث کوتاهی عمر می شود و خسارات جبران ناپذیری به صلح وارد می سازد. این پدیده نیاز به اقدامات عاجلی دارد که تنها تهیه غذا نبوده، بلکه ریشه یابی علل گسترش جهانی گرسنگی، پایداری و تداوم آن است.
مطابق برآورد سازمان یونیسف، روزی سی هزار کودک از فقر می میرند. آنها به آرامی در برخی از فقیرترین روستاهای جهان بدور از نظاره و آگاهی جامعه جهانی می میرند. این رقم، یعنی دویست و ده هزار کودک در هفته و یا فقط اندکی کمتر از یازده میلیون در سال فقط از میان کودکان زیر ۵ سال را تشکیل می دهند. اگر کمتر از یک درصد هزینه های نظامی جهان برای آموزش هزینه شود همه کودکان جهان می توانند از گرسنگی رهایی یابند و از حق تحصیل نیز برخوردار شوند.
تعداد کودکان در جهان، نزدیک به دو ونیم میلیارد نفر است. کودکانی که در فقر زندگی می کنند، هم معادل یک میلیارد نفرند. یعنی از هر دو کودک، یک کودک در فقر زندگی می کند. در آسیا از هر ۱۰ کودک زیر پنج سال، یک کودک دچار کم وزنی است؛ این رقم در آمریکای لاتین و کارائیب یک کودک در هر ۱۰۰ کودک است.
این حقیقتی است که جنگ علیه تروریسم هیچگاه به موفقیت نمی انجامد مگر آنکه بر فقر غلبه شود. جهان هر روز ۲/۲ میلیارد دلار برای مرگ سازی هزینه می کند. در صورتی که ۹ روز هزینه نظامی جهان کافیست تا غذا، تحصیل و بهداشت همه کودکان محروم روی کره زمین را تامین کند.
پنج کشور از بزرگ ترین تولید کنندگان و فروشندگان سلاح ( امریکا، روسیه، چین، انگلستان و فرانسه ) همان کشورهایی هستند که از حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل متحد بهره می برند. آیا همین که تضمین کنندگان صلح جهانی همزمان خود بزرگترین تامین کنندگان سلاح کره زمین هستند نمی تواند اعتماد و تکیه به این ارگان های بین المللی را خدشه دار سازد؟
نگاهی به خاور میانه
در منطقه خاورمیانه انباشت سرمایه های کلان نفتی، وجود فقر، نابرابری های اجتماعی، گرسنگی، بی عدالتی، خشونت، بی سوادی، بی فرهنگی، نا امنی، بی توجهی به حقوق زنان و اقلیت های قومی، تعصبات قومی و مذهبی، ظرفیت محدود در تحمل نظر مخالف و تقویت ناسیونایسم ملی و فرقه گرایی مذهبی در مجموع شرایط سیاه و ویرانگری را برای مردم منطقه رغم زده است. این وضعیت باعث شده است که این منطقه به بازار مطلوبی برای کمپانی های بزرگ اسلحه سازی و دولتهای آنها تبدیل شود. منافع آنان در تزریق احساس نا امنی و بی ثباتی در جهت امنیتی کردن منطقه است و در این راستا تلاشهای موثر و موفقی نیز داشته اند. در صورتی که روند توسعه مدنی اجتماعی و صلح عادلانه زمانی آغاز می شود که اولویت شرایط امنیتی به اقتصادی تبدیل شود. و تلاش در جهت آگاهی منطقه ای تنها مختص به عرصه سیاسی نشود و در سطح اجتماعی نیز بخوبی پیش رود. این واقعیتی است که برای ایجاد ساختاری مناسب در جهت صلح و همگرایی، منطقه خاورمیانه بیش از پیش نیاز به ارتقای سطح گفتگو های ملی به گفتگو های منطقه ای و حتی جهانی بین حکومت ها، روشنفکران، کنشگران و مردم منطقه با نظارت سازمان ملل دارد. بهبود شرایط این منطقه منوط به این است که تلاشهای کشورهای منطقه برای طی روندی به سمت دموکراسی و توسعه با مداخلات خارجی به شکست کشانده نشود.
تنها در چنین وضعیتی این فرصت و شانس بوجود می آید که منطقه خاورمیانه روی صلح، ثبات و امنیت را ببیند. تمام تجربیات مربوط به منطقه و حتی دیگر کشورهای جهان نشان می دهد که جنگ عامل عمده ناامنی، بی عدالتی، ستمگری و توسعه نیافتگی در جهان است و علاوه بر کشتار و ویرانی که به همراه می آورد سبب می شود که افراد زیادی درطول زندگیشان از آثار درد آور آن رنج ببرند. جنگ نه تنها بر رنج و آلام نسل باقی مانده بلکه تا دهه ها روی نسل دیگر اثر منفی بجا خواهد گذاشت.
کشورهای قدرتمند خاور میانه
کشورهای منطقه خاور میانه از جمله جمهوری اسلامی که در آن حقوق بنیادین بشر مانند حق حیات، حق انتخاب، حق آزادی بیان، دسترسی به اطلاعات، حق ابراز عقاید، حقوق اقلیت ها، خدمات بهداشتی و اجتماعی و حقوق شهروندی و انسانی و غیره همواره مورد نقض شدید قرار دارد، طبعا” نمیتوانند با قوانین مورد توافق سایر کشورها در زمینه حقوق بشر هماهنگ باشند. در این وضعیت ادعای سازگاری این کشورها با قوانین بین المللی تقریباً ناممکن است. سیاست های منطقه ای ایران، عربستان، اسرائیل و ترکیه در خاورمیانه، به ویژه دخالت در کشورهایی مانند لبنان، فلسطین، عراق، سوریه و یمن موجب تضعیف روابط بین المللی برخی از این کشورها در منطقه و جهان شده است. کشورهای قدرتمند خاور میانه با مداخله مستقیم و غیرمستقیم در امور داخلی کشورهای منطقه اصول برابری حاکمیت ها و عدم مداخله در امور داخلی کشورها را نقض کرده و همواره در صدد توجیه اقدامات خود تحت عنوان تامین و حفظ صلح در منطقه بوده اند، آنها با نفوذ خود در امور داخلی برخی کشورهای منطقه جایگاه خود را به یک قدرت منطقه ای ارتقاء داده اند. منطقه خاور میانه نیاز به صلح و همزیستی مسالمت آمیز دارد و هیچ صلح پایداری بدون آمادگی برای حل مسالمتآمیز نزاعها از طریق گفتگو و جلوگیری از جنگ های آتی بوجود نمی آید.
زنان در روز جهانی صلح
روز جهانی صلح فرصتی مناسب برای به چالش کشیدن بیعدالتیها، تبعیضات و برخی سیاست های ضد فرهنگی و اجتماعی علیه زنان است. ایجاد صلح در جامعه بدون رفع شرایط تبعیض و خشونت علیه زنان ممکن نخواهد بود. بدون شک، هر گونه تحول و تغییری در جهت برقراری صلح پایدار، می بایست در برگیرنده حفظ حقوق و کرامت زنان در جامعه باشد. افزایش آگاهی، آموزش و تحصیلات عالی زنان در سایه رشد وسایل ارتباط جمعی و گسترش شبکههای اجتماعی مجازی در عصر جهانی شدن، سطح مطالبه گری زنان و احاطه آنها را نسبت به حقوقشان افزایش داده و آنها را در مسیری برگشت ناپذیر برای رسیذن به حقوق و مطالبات خود قرار داده است.
سال ۲۰۲۳، هفتاد و پنجمین سالگرد اعلامیه جهانی حقوق بشر و کنوانسیون پیشگیری و مجازات جنایت نسل کُشی است. در روز جهانی صلح در سال ۲۰۲۳ جوانان و زنان را باید تشویق کرد تا در مشارکت خود در جامعه به عنوان عوامل اجتماعی مثبت و سازنده حضور سنگین داشته باشند، به جنبش برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار بپیوندند و در ایجاد صلح پایدار مشارکت کنند. هدف توسعه پایدار این است که ما را به جوامع صلح آمیز، عادلانه و فراگیرتر، عاری از ترس و خشونت نزدیکتر کند. اما بدون حمایت و مشارکت طیف وسیعی از ذینفعان، از جمله ۱.۲ میلیارد جوان زنده، این اهداف متحقق نخواهد شد. در ضمن توجه داشته باشیم اقدام برای صلح بدون مبارزه با نابرابری، بی عدالتی، دیگر ستیزی، عدم مدارا، هراس، نفرت پراکنی و بیاعتمادی، و جاهطلبیهای سلطه جویانه، و گرایش به طرد سایرین، و برای تغییرات آب و هوایی، و ترویج و حمایت از حقوق بشر بسیار دشوار خواهد بود.
نیاز جهان به بازسازی فرهنگ صلح
فرهنگ به عنوان یک نیروی دارای خلاقیت و گوناگونی، نقش قدرتمندی در ایجاد صلح و ثبات اجتماعی ایفا میکند و به عنوان یک شبکه پیچیده معناها، ارتباطات، باورها و ارزش ها؛ چارچوب های متفاوت فکری مردم جهان را به هم وصل می کند و در هم تاثیر می گذارند. ایجاد فرهنگ صلح به معنای “مجموعهای از ارزشها، نگرشها، شیوههای رفتار و شیوههای زندگی که خشونت را منع میکند و با مقابله با علل ریشهای آن برای حل مشکلات از طریق گفتگو و مذاکره میان افراد، گروه ها و ملت ها، از جنگ ها جلوگیری میکند.” بنابراین، در جوامع مختلف، آگاهی بخشی در مورد ابعاد صلح از طریق آموزش، گفتگو و آشنایی با فرهنگ های متنوع می بایست تبلیغ و ترویج شود. ما به عنوان انسان در راستای ایجاد صلح، زندگی آرام و مسالمت آمیز بدون جنگ و خشونت نقش مهم و پر اهمیتی داریم.
امروز به صلح در جهان بیش از هر زمانی نیازمندیم
همانطور که آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد گفت: “در حال حاضر بیش از هر زمان دیگری به صلح نیاز است. جنگ و درگیری باعث ویرانی، فقر و گرسنگی می شود و ده ها میلیون نفر را از خانه های خود بیرون می کند. هرج و مرج در وضعیت آب و هوا، همه جا را فرا گرفته است. و حتی کشورهای صلح آمیز نیز گرفتار نابرابری آشکار و قطبی شدن سیاسی هستند”.
امروز بیش از هر زمانی جامعه جهانی برای عبور از هیولای وحشتانگیز جنگ به فرهنگ زیبای صلح، عدالت، آزادی و دوستی نیاز دارد. برای ایجاد جامعهای صلح طلب، انسانی و رشد یافته باید از تکیه بر سلاح های کشتار جمعی گذر کرد و به فرهنگ زندگی یعنی صلح روی آورد. هنوز افکار رشد نکرده ای در بعضی کشورهای قدرتمند جهان و منطقه وجود دارد که راه حل هر مشکلی را تهدید، تحریم و در نهایت جنگ می دانند. آنها زورگویی، دخالت در امور دیگر کشورها و جنگطلبی را برای حل مشکلات بشری لازم می بینند. تسلیحات نظامی آنها قدرت تخریبی وحشتناکی دارند، اما تجربه نشان داده است که این ماشین های جنگی فاقد ظرفیت برای ایجاد تعامل، مشارکت و صلح در جهان هستند.
انسان جهان امروز بیش از هر زمانی نیازمند صلح، تغییر در نگرش و رویه، با طبیعت و با خود است. همزیستی با منابع، گسترش فرهنگ صلح برای غلبه بر مشکلات روزمره، در درون مرزهای ملی و در مقیاس جهانی ضروری است.
صلح نیاز بزرگ انسان قرن بیست و یکم است. روز جهانی صلح می تواند گام کوچکی در جهت ارتقای آگاهی جهانی از مصائب ضد انسانی و خشونت آمیز ناشی از جنگ ها بردارد. امروز شبح جنگ بر بخش هایی از جهان در گردش است و می بایست علیه آن مشارکت همگانی صورت پذیرد. باید به دنبال تحقق صلح در همه مناطق جهان بود. تحقق صلح منوط به تعریف ارزشهای مشترک از طریق گفتگو، مذاکره، روا داری، تفاهم و احترام به حقوق انسانی می باشد. بنیان تحقق صلح در زندگی روزمره تمام جوامع و کشورهاست. فراموش نکنیم که برپایی و حفظ صلح با تامین امنیت؛ امنیت بین المللی، امنیت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و عدالت هر کشور پیوند تنگاتنگ دارد.
صلح بیانگر شرایطی است که در آن همه انسانها، برخوردار از کرامت واقعی انسان و زیستانسانی باشند. یعنی انسانها فارغ از نوع عقیده، نژاد، رنگ پوست، جنسیت بتوانند از رفاه نسبی، شادی، تفریح، آموزش، بهداشت، شغل، برابری در مقابل قانون، حق انتخاب، حقوق انسانی و شهروندی، عدالت و …، برخوردار شوند و بدون داشتن بیم و ترس از ابراز عقاید خود در امنیت به سر برند. هر عامل یا عواملی که مولفه های چنین زیستی را در معرض آسیب قرار دهد تهدید کننده صلح خواهد بود. بنابراین صلح، ضامن تحقق آینده پایدار برای جهان است و روز جهانی صلح، روزی است که ما دوباره تعهد خود را به این هدف ارزشمند و جهانی تصریح می کنیم.
روز جهانی صلح بر همه زنان، مردان، کودکان و همه صلح طلبان جهان خجسته باد!
علی صمد
۲۰ سپتامبر ۲۰۲۳
منابع:
۱ – ویکی پدیا
۲ – آمارها از سازمان یونیسف و برخی مقالات آماری بزبان فارسی گرفته شده است.
٣- مقاله نگارنده به مناسبت ۲۱ سپتامبر
۴-
۵-
https://www.un.org/fr/observances/international-day-peace/message
