نبرد سنگینی در بازار نفت آغاز شده؛ جنگ قیمت‌ها و تخفیف‌هاست. به‌طوری که دو شاخص برنت و WTI بیش از ۲۰ درصد طی یک روز سقوط کردند. در دقایق ابتدایی بازگشایی بازارهای جهانی نفت خام این افت به ۳۰ درصد نیز رسید. اتفاقی که از سال ۱۹۹۱ میلادی و جنگ خلیج فارس بی‌سابقه بود. اما چه کسی این جنگ را شروع کرد؟ کدام بازارها تحت تأثیرند؟ آثارش بر اقتصاد ایران چیست؟
قیمت نفت، بازارها را بهم می‌ریزد
عطیه لباف در روزنامه ی ایران گزارش داد: روز گذشته در زمان تنظیم گزارش، قیمت هر بشکه نفت خام برنت در بازارهای آسیایی با بیش از ۹ دلار کاهش روی نرخ ۳۵ دلار و ۷۱ سنت معامله می‌شد. آخرین معاملات در روز جمعه با نرخ ۴۵ دلار و ۲۷ سنت برای هر بشکه بود و در ساعاتی نرخ معاملات برنت به ۳۱ دلار و ۲ سنت هم رسید. شاخص نفت خام سبک امریکا WTI نیز با حدود ۹ دلار کاهش قیمت به بشکه‌ای ۳۲ دلار و ۴۱ سنت رسیده بود. نفت خام وست تگزاس اینترمدیت نیز در ساعاتی از روز به ۲۷٫۳۴ دلار رسید. درحالی که روز جمعه یعنی آخرین روز کاری بازارها در هفته گذشته با نرخ ۴۱٫۲۸ دلار انجام می‌شد.
اگرچه در سال ۲۰۱۶ نیز قیمت نفت افت شدیدی داشت و حتی به ۲۷ دلار در بشکه رسید اما در ۲۹ سال اخیر سابقه نداشته که این میزان کاهش در یک روز رخ دهد. چراکه روز جمعه مذاکرات اوپک و غیراوپک پیرامون کاهش تولید نفت با مخالفت روس‌ها شکست خورد و تمام توافق‌های کاهش تولید نفت میان این گروه برای ماه آوریل (۲۰ روز دیگر) لغو شد. عربستان نیز از روزشنبه فروش بیشتر نفت خام در ماه آوریل را با جنگ قیمتی و دادن تخفیف به مشتریان آغاز کرده تا بازارگشایی کند. حالا ادامه تلاطم بازار نفت می‌تواند سرمایه‌گذاران را به‌سمت بازارهای امن تری سوق دهد. در این باره فریدون برکشلی، کارشناس ارشد انرژی و رئیس گروه مطالعات انرژی وین به‌خبرنگار روزنامه ایران می‌گوید: «به‌هرحال جنگ سهمگینی در جریان است و بخش عمده آن پشت صحنه خواهد بود. با ادامه افت قیمت نفت، میلیاردها دلار پول بین بازارهای جهانی جا‌به‌جا خواهد شد. به‌نظر می‌رسد که سرمایه به بخش‌های امن‌تر برود. بدیهی است که سرمایه‌گذاران به سوی بازار طلا می‌روند.»روز گذشته کاهش قیمت نفت روی بورس‌های داخلی و خارجی بویژه بخش‌های مرتبط با انرژی تأثیر منفی گذاشت.
شدیدترین افت شاخص‌های بورسی جهان
روز گذشته شاخص‌های بورسی جهان شدیدترین افت را تجربه کردند. کارشناسان می‌گویند که سرمایه‌گذاران از افت قیمت نفت و سرعت شیوع ویروس کرونا در کشورهای مختلف، ترسیده‌اند و به همین خاطر بورس‌های جهانی در حال سقوط هستند. در همین حال طلا رکورد تاریخی زده است.
سی‌ان‌ان‌بیزینس در این باره گزارش داد: «شاخص صنعتی داوجونز در بورس امریکا بیش از ۱۲۰۰ واحد یا چیزی حدود۴.۷ درصد در معاملات روز دوشنبه فروریخت. شاخص آتی نزدک نیز ۴.۸ درصد از ارزش خود را از دست داد. در دیگر نقاط دنیا اوضاع بورسی به همین شکل است. در استرالیا، شاخص S&P هفت و سه دهم درصد از ارزش خود را از دست داد که بزرگترین سقوط این شاخص از اکتبر سال ۲۰۰۸ تاکنون بوده است. شاخص نیکی ژاپن ۵.۱ درصد کاهش یافت و به پایین‌ترین سطح خود در بیش از یک سال اخیر رسید. شاخص کاسپی کره‌جنوبی نیز ۴.۲ درصد از ارزش خود را از دست داد که بزرگترین زیان آن از اکتبر سال ۲۰۱۸ است. شاخص هنگ‌سنگ در هنگ‌کنگ، ۳.۵ درصد از ارزش خود را از دست داد که بیشترین کاهش آن در یک سال اخیر بوده است. در چنین شرایطی، شاخص کامپوزیت شانگهای در چین بهترین عملکرد را در بورس‌های آسیایی داشت و ۲.۹ درصد پایین آمد.»
رویترز نیز در گزارشی نوشت: «شاخص گسترده MSCI’s در آسیا و اقیانوسیه که وضعیت بورس‌های ۵ اقتصاد توسعه یافته و ۹ اقتصاد نوظهور را نشان می‌دهد، امروز ۴.۴ درصد افت کرد و بدترین روز خود از آگوست ۲۰۱۵ در اروپا نیز تاکنون را گذراند. شاخص یورو استاکس ۶ درصد، شاخص آتی داکس آلمان ۵.۶ درصد و شاخص آتی اف‌تی‌اس‌ای نیز ۶.۵ درصد سقوط کردند. در این شرایط پناهگاه‌های امن سرمایه‌گذاری رشد کردند. در آسیا، ارزش ین ژاپن و دیگر ارزهای اقتصادهای نوظهور افزایش یافت. طلا بیشترین رکورد را زد و به قیمت ۱۷۰۰ دلار در هر اونس رسید. این قیمت برای طلا، پیک ۷ ساله به حساب می‌آید.»
مجرم؛ عربستان یا روسیه؟
الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه روز جمعه زمانی که ساختمان دبیرخانه اوپک در وین اتریش را ترک می‌کرد، چند جمله به زبان آورد و ماشه جنگ را کشید. نواک میان خبرنگاران اعلام کرد که از ماه آوریل هیچ توافقی برای کاهش تولید نفت وجود ندارد و همه به میل خود آزاد هستند. برخی کارشناسان می‌گویند که این جمله آغاز جنگ قیمتی میان تولیدکنندگان نفت بود.
اما کمی به عقب‌تر برگردیم. زمانی که عبدالعزیر بن سلمان، وزیر انرژی عربستان با علم به اینکه روسیه نمی‌خواهد تولیدش را کاهش دهد، روی کاهش مشروط تولید نفت اصرار می‌کرد. این کشور با همکاری اعضای دیگر سازمان دست به تنظیم بیانیه پایانی اجلاس فوق‌العاده ۱۷۸ اوپک زد و در این بیانیه شرط کاهش یک میلیون بشکه‌ای تولید اعضا را همراهی روسیه و تقبل کاهش ۵۰۰ هزار بشکه‌ای تولید از سوی غیر اوپکی‌ها دانست.
بعد از شکست توافق نیز اولین کشوری که شروع به دادن تخفیف‌ها کرد، عربستان بود. سعودی اکنون فقط می‌خواهد که بازارش را گسترش دهد. این کشور می‌داند که به قیمت‌های بالای نفت خام برای تأمین بودجه و فروش موفق سهام آرامکو نیاز دارد اما می‌خواهد با تشدید کاهش قیمت‌ها و دادن تخفیف، هم بازار‌سازی کند و هم روس‌ها را مجدداً پای میز مذاکره بکشاند. این در حالی است که وزارت دارایی روسیه روز گذشته اعلام کرد ذخایر این کشور اجازه می‌دهد که اقتصاد روسیه برای ۶ الی ۱۰ سال در برابر نفت ۲۵ تا ۳۰ دلار در بشکه مقاومت کند. اگر بازهم به عقب برویم یک متهم دیگر نیز پیدا می‌شود که در شکل‌گیری وضع کنونی نقش داشته است؛ ویروس کرونا! شیوع این ویروس در سطح جهانی تقاضا برای نفت را بویژه در بخش حمل‌ونقل بشدت کاهش داده است و این موضوع سرآغاز تلاش سعودی برای کاهش بیشتر تولید بود.
در این رابطه حتی آژانس بین‌المللی انرژی نیز پیش‌بینی خود درباره رشد تقاضای جهانی نفت در سال ۲۰۲۰ را به ۸۲۵ هزار بشکه در روز کاهش داده که نسبت به پیش‌بینی قبلی ۳۵ هزار بشکه کاهش داشته است. کاهش تقاضا به معنی افزایش مازاد عرضه نفت خام در بازارهاست.
کاهش ارزش سهام آرامکو
آرامکو، بزرگترین شرکت نفتی جهان و متعلق به عربستان، مدتی است که عرضه سهام آن در بورس آغاز شده است. همان‌طور که اشاره شد، در ماه‌های اخیر خصوصی‌سازی آرامکو برای عربستان اهمیت زیادی داشت اما در شرایط کنونی سیاست‌های سعودی تغییر کرده و در روزهای گذشته، آرامکو تخفیف‌های کم سابقه‌ای به خریداران آسیایی، اروپایی و امریکایی عرضه کرد تا پالایشگاه‌ها را به خرید نفت سعودی به جای نفت دیگران تشویق کند. این کشور که اکنون حدود ۹٫۷ میلیون بشکه در روز نفت خام تولید می‌کند به فعالان بازار نفت گفته که می‌تواند تولیدش را تا ۱۲ میلیون بشکه در روز افزایش دهد. این مسأله منجر به تشدید افت قیمت‌های نفت شده است که روی قیمت سهام آرامکو نیز اثر دارد.در این راستا، سهام آرامکو با ۶٫۳۳ درصد کاهش ارزش به ۲۸٫۱۰ ریال سعودی رسیده که از ۳۲ ریال در زمان آغاز عرضه اولیه عمومی در دسامبر گذشته پایین‌تر است.
بازنده اصلی کدام کشور است؟
از میان ۲۳ کشوری که در توافق کاهش تولید نفت شرکت کرده بودند، عربستان و روسیه و از میان سایر تولیدکنندگانی که در این توافق حضور نداشتند، امریکا بزرگترین متضرران شرایط کنونی هستند، چراکه این کشورها بیشترین نفت خام را تولید و صادر می‌کنند. عربستان با ۱۰ میلیون بشکه، روسیه با ۱۱٫۵ میلیون بشکه، امریکا با ۱۲٫۵ میلیون بشکه تولید روزانه نفت خام بزرگترین متضرران کاهش تولید نفت هستند که با هر دلار کاهش قیمت بخشی از درآمدهایشان را از دست می‌دهند.
سایر تولیدکنندگان مانند عراق با ۴٫۵ میلیون بشکه در روز تولید نفت خام در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند. اما اینکه کدام کشور بیشتر به درآمدهای نفتی وابسته است موضوع مهم دیگری است. شاید کشورهای ضعیف‌تر مانند عراق، لیبی و الجزایر وابستگی بیشتری به این پول برای حفظ اقتصاد کشورشان نیاز داشته باشند. اما موضوع دیگر، مبحث سرمایه‌گذاری است که برای نفت گرانقیمت امریکا دردسرساز خواهد شد.
اثر کاهش قیمت‌ها بر اقتصاد ایران
در میان کشورهای عضو اوپک، ایران کمترین تأثیر را از کاهش قیمت نفت می‌پذیرد، چراکه در تحریم است و صادرات نفت خام کمتری دارد. اما کاهش قیمت نفت به شکل‌های متفاوتی بر اقتصاد ایران می‌تواند اثر داشته باشد، تمام بخش‌ها اعم از گاز، پتروشیمی و محصولات پالایشی متأثر از قیمت نفت هستند و با کاهش قیمت‌های جهانی نفت، این بخش‌ها نیز با افت درآمد مواجه خواهند بود. ضمن اینکه کاهش درآمد بخش‌های پالایشی و پتروشیمی در ارزش سهام آنها در بورس نیز اثر می‌گذارد.
مسأله دیگر تأثیری است که قیمت‌های جهانی نفت بر قیمت انس طلا خواهد داشت. ادامه دار بودن این روند کاهشی قیمت‌ها و سرازیر شدن سرمایه‌گذاران به بازارهای امن‌تر نظیر طلا موجب افزایش قیمت فلز زرد می‌شود و این مسأله بر قیمت طلا در ایران نیز اثر خواهد داشت.
با این حال ایران یکی از کشورهای نفت خیزی است که کمترین تأثیر را از افت قیمت‌های جهانی نفت می‌پذیرد. پیش‌بینی می‌شود که در نیمه دوم سال ۲۰۲۰ و با کاهش شیوع ویروس کرونا در جهان و کشف واکسن برای آن شرایط تا اندازه‌ای برای تمام کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده نفت متعادل شود که ایران را نیز شامل می‌شود.
