سخنی با فعالین چپ و کارگری
«طرفداران استراتژی سوم یا گذارطلبان اگر چه ساختار موجود را قابل اصلاح نمی‌دانند – یعنی امکان حل مسائل ایران را در چهارچوب ساختار موجود نمی‌بینند – وارد منازعه یا جنگ و کنش انقلابی با ساختار موجود نمی‌شوند؛ بلکه سعی می‌کنند با روش‌های خشونت‌پرهیز و مقاومت مدنی به صورت مرحله‌ای، ساختار موجود را وادار به عقب‌نشینی به سمت اصلاح ساختار کنند.»۱
گفت‌وگوهای زندان حسین رزاق با سعید مدنی
گذار ادامه اصلاحات است
فعالینی که متعلق به جناح حکومتی موسوم به اصلاح‌طلب بودند، دهه‌ها نقش سوپاپ اطمینان را به هدف تحکیم و استمرار حکومت بازی کردند اما بعد از خیزش‌های مداوم از دی‌ماه ۹۶ و تکثیر شعار «اصلاح‌طلب اصول‌گرا دیگه تمومه ماجرا» از اصلاح حکومت به شیوه گذشته ناامید شدند و با سرعت بیشتری به سناریوی گذار مسالمت‌آمیز (فروپاشی کنترل‌شده) روی آوردند. خشونت‌پرهیزی یکی از مهمترین ارکان ایدئولوژیک مشترک میان جناح موسوم به اصلاح‌طلب حکومت و گذارطلبان (از ائتلاف همگامی برای جمهوری سکولار دموکرات در ایران تا پهلوی) است؛ به یاد بیاوریم که علی ربیعی در اوج خیزش انقلابی ۱۴۰۱ پیشنهاد کرده بود که باید جامعه را به پرهیز از خشونت دعوت کرد!۲
گذارطلبان خود را برای تحولات سرنوشت‌ساز آینده آماده می‌کنند و در حقیقت ابزار نجات خودشان و هم‌سنگرانشان در حکومت از یک شرایط انقلابى هستند و به این معنا خواهان انحلال تمام نهادهای حکومت نیستند. در این سناریوی ضدانقلابی خون‌شوییِ امثال میرحسین موسوی و فائزه هاشمی رفسنجانی و ریزش نیروهای ناراضی و متزلزل درون حکومت، تبدیل به یک هدف می‌شود و متعاقباً تضعیف حافظه تاریخی جامعه و رهبرتراشی در دستور کارشان قرار می‌گیرد؛ در همین راستا ادعا می‌کنند که اگر کسی به گذار از نظام باور دارد دیگر اقدامات گذشته‌اش و کارنامه سیاسی‌اش اهمیتی ندارد! بی‌دلیل نسیت که تاجزاده و فائزه رفسنجانی از آخرین بیانیه موسوی جهت برگزاری رفراندوم برای تدوین یک قانون اساسی جدید و تشکیل مجلس مؤسسان حمایت کردند.۳مغزمتفکران امنیتی حکومت هم قاعدتاً برای محافظت از خودشان و به‌دست‌گرفتن ابتکار عمل در شرایط بحرانی و انقلابی، میان انقلاب بنیادین و گذار مسالمت‌آمیز دومی را انتخاب می‌کنند و قاعدتاً از پیش برای آن نقشه می‌کشند و نیروهایشان را آموزش می‌دهند. دولت‌های مسلط در مناسبات جهانی سرمایه‌داری و به ویژه دولت آمریکا هم اگر مجبور به انتخاب یک گزینه برای مهار و مصادره انقلاب در ایران باشند مطابق با منافع ژئوپولیتیک و طبقاتی خود راهکارهایی مثل کودتا، گذار مسالمت‌آمیز و براندازی از بالا را ترجیح می‌دهند. بی‌دلیل نیست که فائزه رفسنجانی مدافع دونالد ترامپ شد۴ و صفحه اینستاگرام وزارت خارجه آمریکا در زمان ریاست جمهوری جو بایدن از او به عنوان مدافع حقوق زنان تجلیل کرد.۵
لازم است هدف سیاسی فائزه رفسنجانی و زیگ‌زاگ‌زدن‌های او و مشخصاً متن مسموم زندان در زندان۶ و آزادی مشروط او بعد از انتشار این متن در مختصات و معادلات سناریوی گذار مسالمت‌آمیز فهم و تحلیل شود. در همین راستا لازم به یادآوری است که فائزه رفسنجانی یک سال بعد از خیزش دی ۹۶ از اصلاحات در برابر سرنگونی دفاع کرد و مدعی شد که «جمهوری اسلامی نظامی است که از اول باهاش بودیم، باهاش بزرگ شدیم، تلاش کردیم برای اومدنش، حالا چه پدر من چه خانواده‌ی من چه من تو مسیر انقلاب بودیم، لذا تعصب داریم نسبت بهش».۷ او یک سال بعد از خیزش آبان ۹۸ در مصاحبه‌ای دوران ریاست جمهوری پدرش را ستایش کرد و گفت که «شما پیدا نمی‌کنید کسی را که مثل بابا آن آزادی و دموکراسی را عملاً پیاده کرده باشد».۸ باید پرسیده شود که کدام دموکراسی؟! دموکراسی تحت حاکمیت طبقه سرمایه‌دار در حقیقت ابزاری برای سرکوب و استثمار طبقه کارگر است و دموکراسی در دولت رفسنجانی از این قاعده مستثنی نیست. بعد از سرکوب شدید سازمان‌های سیاسی مخالف حکومت، انحلال شوراهای انقلابی در کارخانه‌ها و شهرها و اعدام گسترده زندانیان سیاسی، رفسنجانی برای اولین بار سیاست‌های نئولیبرالی را ریل‌گذاری کرد که به دلیل تحمیل فلاکت روزافزون به طبقه کارگر، شورش‌های شهری در دهه هفتاد شکل گرفت و همگی با سرکوب خونین از طرف دولت رفسنجانی پاسخ گرفت؛ مانند شورش در زنجان (۲۴ مرداد ۷۰)، شیراز (۲۶ فروردین ۷۱)، اراک (۳۰ اردیبهشت ۷۱)، مشهد (۹ خرداد ۷۱)، بوکان (۱۹ خرداد ۷۱)، قزوین (۱۲ مرداد ۷۳)، زاهدان (۱۲ بهمن ۷۲) و اسلام‌شهر (۱۵ فروردین ۷۴). از جهت آزادی‌های سیاسی و اجتماعی در دوران رفسنجانی هم لازم به ذکر است که قتل‌های زنجیره‌ای جهت حذف فیزیکی روشنفکران و فعالین سیاسی مخالف حکومت در دوران او آغاز شد و ماجرای اتوبوس ارمنستان (۱۶ مرداد ۷۵) و ترور میکونوس (۲۶ شهریور ۷۱) هم توسط نیروهای امنیتی و اطلاعاتی دولت رفسنجانی سازماندهی شد.
متن «زندان در زندان» از نظر زمان انتشار آگاهانه و تعمداً بعد از پیروزی پزشکیان در انتخابات ریاست جمهوری و نزدیک به دومین سالگرد خیزش انقلابی ۱۴۰۱ منتشر شد تا افکار عمومی را به سمت ناامیدی از تغییرات ریشه‌ای و رشد انگیزه اصلاحات جهت‌دهی کند. این متن از آنجایی که به نظر می‌آید روایتی مظلومانه برآمده از تجربه زیسته و واقعی است و در ابتدا اعلام می‌کند که حالش از هر مبارزه‌ای به هم می‌خورد و در آخر از اصلاحات و مشخصاً اصلاحات ساختاری دفاع می‌کند، قاعدتاً همانند یک توبه‌نامه به مثابه خوش‌خدمتی نزد حکومت مقبول افتاده است. از جمله رسانه‌های قانونی حکومتی که بلندگوی مواضع او شدند می‌توان به این موارد اشاره کرد: برنامه پاورقی در شبکه دو صداوسیما (جواد فتحی)، روزنامه اعتماد (الیاس حضرتی)، خبرگزاری میزان (مرکز رسانه قوه قضاییه)، روزنامه شرق (مهدی رحمانیان)، خبرگزاری تسنیم (مجید قلی‌زاده)، روزنامه هم‌میهن (غلامحسین کرباسچی)، خبرگزاری جماران (محمد علی نادعلی زاده)، خبرگزاری ایلنا (مسعود حیدری)، خبرگزاری خبرآنلاین (حسن لاسجردی)، روزنامه کیهان (حسین شریعتمداری)، خبرگزاری تجارت‌نیوز (حمیدرضا بهرامی)، همشهری آنلاین (دانیال معمار)، خبرگزاری اقتصادنیوز (علیرضا بختیاری) و روزنامه سازندگی (حزب کارگزاران سازندگی ایران). نسرین ستوده۹، مهدی خلجی۱۰، صادق زیباکلام۱۱، عباس عبدی۱۲، احمد زیدآبادی۱۳ و سروش دباغ۱۴ هم از متن فائزه رفسنجانی دفاع کردند. عبدالرضا داوری (مشاور سابق محمود احمدی‌نژاد) چهار روز بعد از انتشار متن فائزه رفسنجانی که در آن گفته بود چپ‌ها دیگران را به خاک سیاه می‌نشانند، یک‌دفعه یادش افتاد که برای خدمت به ایران و ایرانی، چپ‌کشی و راه‌اندازی تابستان ۶۷ دیگری لازم است!۱۵نه تنها این افراد معلوم‌الحال بلکه دوست‌داران پرویز ثابتی و طرفداران پادشاهی موروثی و مادام‌العمر هم از نسل‌کشی چپ‌ها و به ویژه کمونیست‌ها خوشحال خواهند شد!
دادخواهی در امتداد مبارزه طبقاتی
دادخواهیِ رهایی‌بخش مبارزه‌ای مستمر و طبقاتی برای کشف و ثبت حقیقت جهت جلوگیری از تکرار هرگونه جنایت، شکنجه، استثمار و تبعیض است که نهایتاً می‌تواند با افزایش توان جمعی تغییرات بنیادین را برای بنا نهادن یک سازوکار اجتماعی و قضایی نو و شورایی مهیا کند؛ در چنین سازوکاری می‌توان حقایق را هرچه بیشتر روشن کرد و جنایتکاران با رعایت حقوق شهروندی‌شان مجازات شوند. دادخواهان در برابر کسانی که شکنجه و اعدام شده‌اند یا در فرودستی زندگی‌شان به فلاکت کشیده شده است یا در راه مبارزه برای رهایی بی‌کار، نابینا، مجروح یا کشته شده‌اند مسئول هستند و به این معنا امر دادخواهی نباید در محدوده‌ی خانواده‌های دادخواه باقی بماند.
با درک عمیق از اهداف دادخواهی می‌توان موضع اصولی نسبت به آمرین و عاملین جنایات اتخاذ کرد. در این شرایط خطیر همکاری با مقامات سابق حکومت در تناقض با دادخواهی و حقیقت‌جویی است؛ شعار «نه می‌بخشیم نه فراموش می‌کنیم» شامل حال امثال تاجزاده و فائزه هاشمی هم می‌شود. به واقع کمترین توقع از فعالین چپ و کارگری این است که منافع طبقاتی و سابقه سیاسی سیاه این افراد را افشا کنند و در این راستا همکاری با مقامات سابق حکومت را به عنوان یک خط قرمز در فضای سیاسی و جبهه دموکراتیک‌شان تثبیت کنند. فعالینی که سال‌ها از منافع طبقاتی کارگران دفاع کرده‌اند نباید اعتبار اجتماعی‌شان را خرج افرادی مثل میرحسین موسوی، فائزه هاشمی رفسنجانی، مصطفی تاجزاده و زهرا رهنورد می‌کردند و در پروژه خون‌شویی این افراد سهیم می‌شدند. این فعالین کارگری که زندگی‌شان را وقف مبارزه علیه سیاست‌های نئولیبرالی کرده‌اند می‌توانند با یک اعلام برائت و ابراز پشیمانی رو به جامعه بابت کلیه اقدامات مشترکی که با آنان داشته‌اند مسئولیت‌پذیری و انتقادپذیری خود را به همگان ثابت کنند و صرفاً به انتقاد از متن فائزه رفسنجانی اکتفا نکنند؛ حتی اگر چنین متنی هم از طرف او منتشر نمی‌شد ضرورت داشت تا با او و امثال او به عنوان مقامات سابق حکومت و خط ضدانقلابی گذار مسالمت‌آمیز مرزبندی قاطع کنند؛ از کنفرانس نجات برای ایران۱۶ که هم‌راستا با بیانیه میرحسین موسوی برگزار شده بود۱۷ تا بیانیه‌هایی که تحت عنوان «نامه اعتراضی ۳۰ تن از زنان زندانی سیاسی اوین» ۱۸ (۳ بهمن ۱۴۰۱)، «ارعاب حاصل از اعدام مانع مبارزهٔ مردم نخواهد شد»۱۹ (۱ خرداد ۱۴۰۲)، «درخواست هم‌بندان بهاره هدایت: اعتصابت را بشکن، تاب نداریم»۲۰ (۲۱ شهریور ۱۴۰۲)، «جان‌های رفته در زاهدان جان تازه‌ای به جنبش دادند»۲۱ (۸ مهر ۱۴۰۲)، «جایزه نوبل صلح نرگس محمدی گامی به سوی روشنایی بیشتر خواهد بود»۲۲ (۱۵ مهر ۱۴۰۲)، «پیام تسلیت جمعی از زندانیان سیاسی اوین به علیرضا رجایی»۲۳ (۱۶ بهمن ۱۴۰۲)، «اقتدارتان پوشالی است؛ حتی از سعید مدنی در بند هم پریشانید!»۲۴ (۱۴ فروردین ۱۴۰۳) و «سکوت امروز ما، حکم فردای تک تک ماست»۲۵ (۷ اردیبهشت ۱۴۰۳). علاوه بر این از تجمعاتی مثل روز جهانی زن در بند زنان زندان اوین۲۶ (۱ اسفند ۱۴۰۱) و تجمع زندانیان سیاسی زن در حیاط اوین در اعتراض به موج اعدام۲۷ (۲ خرداد ۱۴۰۲) هم لازم بود به دلیل همکاری با فائزه رفسنجانی اعلام برائت می‌کردند.
این انتقادات و توقعات از فعالین چپ و کارگری فقط در راستای رفع ضعف‌ها جهت رشد خودآگاهی و پیشبرد مبارزه طبقاتی است.یکی از شاخصه‌های جدیت و قابل اعتماد بودن یک مبارز پیشرو این است که جسارت مواجهه با ضعف‌هایش را داشته باشد، مسئولیت خطایش را بپذیرد، ریشه‌های خطایش را شناسایی کند و برای جبران آن تلاش و از تکرار آن خطا جلوگیری نماید .باید ضمانتی برای جلوگیری از تکرار این اقدامات وجود داشته باشد؛ مثلاً تدوین اصول مشترک برای همکاری تاکتیکی که چه درون زندان و چه بیرون از آن راهنمای عمل فعالین چپ و کارگری باشد و قاعدتاً ممنوعیت همکاری با مقامات سابق حکومت و عاملین و آمرین جنایات به عنوان یک اصل در آن درج شود. بی‌اصولی فقط به نیروهای سهل‌انگار، فرصت‌طلب و حزب‌بادی امکان مانور می‌دهد.
برای حافظه تاریخی
برای خنثی‌کردن پروژه گذارطلبان جهت تضعیف حافظه تاریخی جامعه نیاز به یادآوری مداوم کارنامه سیاه عاملین و آمرین جنایات است؛ از امثال پرویز ثابتی گرفته تا مهدی نصیری، موسوی، تاجزاده، رهنورد و فائزه رفسنجانی.
بعد از قیام مسلحانه در ۲۲ بهمن ۵۷ و سرنگونی نظام پادشاهی پهلوی، میرحسین موسوی عضو شورای انقلاب اسلامی، عضو شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی، نخستین سردبیر ارگان حزب و قائم مقام دبیرکل این حزب حکومتی شد؛ این حزب که از اختیارات بالای ولی فقیه دفاع می‌کرد از همان ابتدا اکثریت کرسی‌های مجلس را از آن خود کرد و بر جریان تدوین قانون اساسی اعمال کنترل داشت. موسوی در مناصب متنوعی مثل وزیر امور خارجه، نخست وزیر محبوب بنیان‌گذار حکومت، ریاست بنیاد مستضعفان، عضو ستاد پیگیری فرمان هشت ماده‌ای، عضو و رئیس ستاد انقلاب فرهنگی، عضو شورای بازنگری قانون اساسی، سرپرست امور جانبازان در مقام مشاور سیاسی رفسنجانی و به عنوان عضو و یکی از مؤسسین مجمع تشخیص مصلحت نظام به حکومت خدمت کرد. در دهه‌ی ۶۰ زهرا رهنورد بعد از پایه‌گذاری جامعه زنان جمهوری اسلامی و زنان مسلمان، به عنوان اولین سردبیر راه زینب (اطلاعات بانوان) و اولین رئیس شورای فرهنگی-اجتماعی زنان (زیر مجموعه شورای عالی انقلاب فرهنگی) در اسلامی‌‌سازی مطبوعات و مشروعیت‌بخشیدن به حکومت یاری رساند؛ در همان دوران فائزه رفسنجانی مسئول ورزش زنان در وزارت نفت، نائب رئیس کمیته ملی المپیک ایران و رئیس فدراسیون اسلامی ورزش زنان شد و تاجزاده معاون بین‌الملل خاتمی در وزارت ارشاد و عضو شورای سیاسی دولت شد. در دهه ۷۰ موسوی مشاور عالی خاتمی شد و فرهنگستان هنر (وابسته به نهاد ریاست جمهوری) را تأسیس کرد و از همان ابتدا ریاست آن را با حکم خاتمی به عهده گرفت و طبق روال معمول، به عنوان عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب شد. رهنورد نیز در مقام مشاور سیاسی خاتمی، عضو و نماینده ۲ وزیر در شورای فرهنگی – اجتماعی زنان و عضو شورای فرهنگ عمومی کشور (با حکم خاتمی)، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، ریاست دانشگاه الزهرا و عضو هیأت نظارت و سانسور کتاب و کتاب کودکان به حکومت اسلامی خدمت کرد. در این دهه که کشتار کارگران خاتون آباد، حمله به کوی دانشگاه و قتل‌های زنجیره‌ای رخ داد، تاجزاده معاون سیاسی و سرپرست وزیر کشور، رئیس ستاد انتخابات کشور و عضو شورای مرکزی حزب مشارکت ایران اسلامی و جزو مؤسسان سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران شد. فائزه هاشمی در همان دهه مدیرمسئول و صاحب امتیاز روزنامه زن شد و در مقام نماینده دوره پنجم مجلس شورای اسلامی، دبیر و عضو شورای سازمان‌های غیر دولتی زنان، ریاست کانون فارغ‌التحصیلان دانشگاه الزهرا و عضو هیئت مؤسس و شورای مرکزی حزب حکومتی کارگزاران سازندگی ایران از ارزش‌های حکومت تبعیت کرد. طبق گفته‌های اکبر هاشمی رفسنجانی، رهبر حکومت نقش تعیین کننده‌ای در تأسیس حزب کارگزاران سازندگی ایران داشت.۲۸در دهه ۸۰ میرحسین موسوی عضو هیأت مؤسس دانشگاه آزاد شد و رهبر حکومت مطابق با روند همیشگی او را در مقام عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب کرد. رهنورد نیز تا سال ۸۵ رئیس دانشگاه الزهرا بود. لازم به ذکر است که تاجزاده بعد از خیزش آبان ۹۸ در مراسم تشییع پیکر فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران شرکت کرد و در اردیبهشت سال ۱۴۰۰ نامزد انتخابات ریاست جمهوری شد و اکنون بازنشسته نهاد ریاست جمهوری است.
جمع‌بندی
در این روزها ضرورت دارد تا در کنار جمع‌بندی از دستاوردها و کمبودها و ارائه راهکارهای عملی برای هرچه متشکل‌ترشدن و افزایش آگاهی نیروهای آزادی‌خواه، منشور دادخواهی۲۹ که در اسفند سال ۱۴۰۱ منتشر شد بازخوانی شود. از آنجایی که مطالبه‌گری از استثمارگران و دولت‌هایشان در سازمان ملل متحد نمی‌تواند اهداف دادخواهی را محقق کند در نتیجه اعتنا و اتکا به قدرت حیاتی طبقه کارگر ضرورت پیدا می کند. استثمار لزوماً به صورت مستقیم و سرراست صورت نمی‌گیرد بلکه با مکانیزم‌های چندجانبه‌ای از راه مطیع‌سازی فرایند استثمار تضمین می‌شود؛ اعدام، شکنجه، زندان و دیگر شیوه‌های اعمال کنترل توسط دولت در نهایت به هدف تداوم استثمار تحمیل می‌شود تا از راه تسلیم‌کردن کارگران و فرودستان، حاکمیت طبقاتی سرمایه‌داران تحکیم شود. به همین دلیل تمام این مکانیزم‌های مطیع‌سازی به زندگی کل کارگران به عنوان یک طبقه تحت استثمار مرتبط است. از این جهت کارگران با اتکا به خردجمعی‌شان می‌توانند پرچم دادخواهی را به دست گرفته و قدرت مؤسس خود را در همبستگی با تمام فرودستان بازیابی کرده و از سلاح قدرتمند اعتصاب در سطح سراسری استفاده کنند. در این مسیر دشوار تنها حمایت مادی و فکری وسیع آزادی‌خواهان از کارگران اعتصابی، ضامن تداوم و گسترش اعتصابات خواهد بود؛ از کمک برای ایجاد صندوق اعتصاب گرفته تا ایجاد کمپین حمایتی یا برگزاری تجمعات حمایتی در مراکز مختلف. برای مثال تصور کنید کارگران برای لغو حکم اعدام اعتصابات سراسری سازمان دهند.
پی‌نوشت:
１. فصل دوم از کتاب گفت‌وگوهای زندان حسین رزاق با سعید مدنی تحت عنوان «نه اصلاح، نه انقلاب، گذار»
２. یادداشت علی ربیعی تحت عنوان «در این میان چه باید کرد؟!»
３. https://www.radiofarda.com/a/32256376.html
４. https://www.radiofarda.com/a/31040460.html
５. پست اینستاگرامی وزارت خارجه آمریکا در دفاع از فائزه هاشمی رفسنجانی https://www.instagram.com/p/C40bBdprzuN/?utm_source=ig_web_copy_link&igsh=MzRlODBiNWFlZA==
６. متن «زندان در زندان» نوشته فائزه هاشمی رفسنجانی در سایت ایران وایر
７. مصاحبه فائزه هاشمی رفسنجانی در برنامه «رو در رو»
https://www.aparat.com/v/e8HGI
８. مصاحبه فائزه هاشمی رفسنجانی با انصاف نیوز
９. یادداشت نسرین ستوده درباره متن زندان در زندان نوشته فائزه هاشمی رفسنجانی
１０. ویدیوی مهدی خلجی درباره متن زندان در زندان نوشته فائزه هاشمی رفسنجانی https://www.youtube.com/live/Lv4d_B66ya0?feature=shared
１１. یادداشت صادق زیباکلام درباره متن زندان در زندان نوشته فائزه هاشمی رفسنجانی
１２. یادداشت عباس عبدی درباره متن زندان در زندان نوشته فائزه هاشمی رفسنجانی
１３. یادداشت احمد زیدآبادی درباره متن زندان در زندان نوشته فائزه هاشمی رفسنجانی
１４. یادداشت سروش دباغ درباره متن زندان در زندان نوشته فائزه هاشمی رفسنجانی https://www.instagram.com/p/C_1ULJMyEQQ/?utm_source=ig_web_copy_link&igsh=MzRlODBiNWFlZA==
１５. توییت عبدالرضا داوری درباره چپ‌کشی و لزوم تکرار تابستان ۶۷
https://x.com/DavariAbdolreza/status/1834937096215142431
１６. از جمله شرکت‌کنندگان کنفرانس گفت‌و‌گو برای نجات ایران مصطفی تاجزاده، نرگس محمدی، فائزه رفسنجانی، کیوان صمیمی، گلرخ ایرایی، مهدی نصیری، صدیقه وصمقی، اردشیر امیرارجمند، مهرانگیز کار، حسن یوسفی اشکوری، عالیه مطلب‌زاده، محسن کدیور، منیره برادران، سعید مدنی، تقی رحمانی و علی افشاری بودند.
https://www.radiofarda.com/a/iran–a-virtual-forum-to-discuss-the-future-/32374665.html
１７. توییت حسین رزاق درباره کنفراس گفت‌و‌گو برای نجات ایران https://twitter.com/hoseinrazzagh/status/1807842336501539121
１８. گزارش سایت رادیو فردا درباره بیانیه زندانیان سیاسی در بند زنان زندان اوین (سارا احمدی، نرگس ادیب، افسانه امامی، ثمین احسانی، الناز اسلامی، هستی امیری، نیلوفر بیانی، ناهید تقوی، نوشین جعفری، مریم حاج حسینی، زهره داوری، زهره زیوری، زهره سرو، بهاره سلیمانی، نرگس ظریفیان، مهناز طراح، گلاره عباسی، فریبا عادلخواه، رها عسکری‌زاده، هاله غلامی، سپیده کاشانی، مروارید فرتومی، سپیده قلیان، شهره قلی‌خانی، نازنین محمدنژاد، ژیلا مکوندی، فرنگیس مظلوم، روشنک ملایی، ملیحه نظری و فائزه رفسنجانی) برای توقف اعدام‌ها و پایان‌دادن به احکام ناعادلانه
https://www.radiofarda.com/a/32235249.html
１９. گزارش سایت رادیو فردا از بیانیه زندانیان سیاسی در زندان اوین (مصطفی تاجزاده، سعید مدنی، امیرسالار داودی، حسین رزاق، رضا شهابی و کیوان مهتدی) جهت اعتراض به موج اعدام‌ها
https://www.radiofarda.com/a/32421928.html
２０. گزارش سایت ایران وایر درباره بیانیه درخواست زندانیان سیاسی در زندان اوین (الهه محمدی، نیلوفر حامدی، زهرا توحیدی، حوریه ضیایی، سپیده قلیان، سپیده کاشانی، سپیده کشاورز، سروناز احمدی، شکیلا منفرد، فائزه رفسنجانی، فریبا کمال آبادی، گلرخ ایرایی، محبوبه رضایی، مهوش شهریاری، مهوش عدالتی، ناهید تقوی، نرگس محمدی، نسرین خضری، نیلوفر بیانی، ویدا ربانی و هدی توحیدی) از بهاره هدایت جهت پایان‌دادن به اعتصاب غذا
https://iranwire.com/fa/news-1/120404-%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%B5%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%87%D9%85%D8%A8%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%A8%D8%AA-%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D8%B4%DA%A9%D9%86-%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%85/
２１. گزارش سایت ایران وایر درباره بیانیه زندانیان سیاسی در بند زنان اوین (نرگس محمدی، گلرخ ایرایی، سپیده قلیان، فائزه رفسنجانی، شکیلا منفرد،محبوبه رضایی و آزاده عابدینی) در دفاع از مردم مبارز سیستان و بلوچستان
https://iranwire.com/fa/news-1/121050-%D9%87%D9%81%D8%AA-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%B2%D9%86-%D8%B2%D8%A7%D9%87%D8%AF%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B3-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D9%88-%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D9%84%DA%AF%D8%B1%D9%85%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B1%D8%B6%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA/
２２. گزارش سایت رادیو فردا درباره بیانیه تبریک زندانیان سیاسی در بند زنان زندان اوین (ناهید تقوی، سپیده قلیان، گلرخ ایرایی، سپیده کاشانی، زهرا توحیدی، هدی توحیدی، فائزه رفسنجانی، بهاره هدایت، مهوش ثابت، فریبا کمال‌آبادی، زهره سرو، شکیلا منفرد، محبوبه رضایی، نیلوفر حامدی، نسرین جوادی، آنیشا اسداللهی، نیلوفر بیانی، الهه محمدی، سپیده کشاور، مریم حاجی‌حسینی، سروناز احمدی و مهوش عدالتی) به نرگس محمدی به دلیل اعطای جایزه صلح نوبل
https://www.radiofarda.com/a/narges-mohammadi/32627547.html
２３. گزارش سایت انصاف‌نیوز درباره پیام تسلیت جمعی از زندانیان سیاسی زندان اوین (گلرخ ایرائی، رسول بداقی، مصطفی تاجزاده، مهوش ثابت شهریاری، امیرسالار داوودی، ویدا ربانی، حسین رزاق، فریبا کمال‌آبادی، نرگس محمدی، سعید مدنی، عبدالله مومنی و فائزه رفسنجانی) به علیرضا رجایی
https://ensafnews.com/489330/%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%85-%D8%AA%D8%B3%D9%84%DB%8C%D8%AA-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7/
２４. گزارش سایت رادیو فردا درباره بیانیه زندانیان سیاسی زندان اوین (گلرخ ایرائی، علیرضا ارادتی، رسول بداقی، مصطفی تاجزاده، مهوش ثابت، امیرسالار داودی، ویدا ربانی، کیوان رحیمیان، حسین رزاق، مهران رئوف، مازیار سیدنژاد، رضا شهابی، سپهر ضیایی، سپیده قلیان، فریبا کمال‌آبادی، نرگس محمدی، عبداله مومنی، روح‌اله نخعی، فائزه رفسنجانی، صدیقه وسمقی، مریم یحیوی و محمد نجفی) در محکومیت تبعید سعید مدنی
https://www.radiofarda.com/a/32888268.html
２５. گزارش سایت رادیو فردا درباره بیانیه زندانیان سیاسی (گلرخ ایرایی، هستی امیری، رسول بداقی، مصطفی تاجزاده، امیرسالار داودی، ویدا ربانی، حسین رزاق، رضا شهابی، نرگس محمدی، عبداله مومنی، محمد نجفی، صدیقه وسمقی، فائزه رفسنجانی و مریم یحیوی) در محکومیت حکم اعدام توماج صالحی
https://www.radiofarda.com/a/continued-reactions-to-the-death-sentence-of-tomaj-salehi/32922336.html
２６. گزارش سایت بی‌بی‌سی فارسی درباره تجمع زندانیان در بند زنان زندان اوین (نرگس محمدی، بهاره هدایت، فریبا کمال‌آبادی، گلرخ ایرایی، سپیده قلیان، فرشته مثنی، زهرا زهتابچی، ویدا ربانی و فائزه رفسنجانی) به مناسبت هشت مارس
https://www.instagram.com/p/Cp5zDKfK2LF/?igsh=NzU3ZWVzemp4emkw
https://www.bbc.com/persian/iran-64983772
２７. گزارش سایت رادیو فردا درباره تجمع زندانیان در بند زنان زندان اوین (سپیده قلیان، بهاره هدایت، فائزه رفسنجانی و نرگس محمدی) در اعتراض به موج اعدام‌ها
https://www.radiofarda.com/a/gathering-of-imprisoned-women-in-evin-to-protest-executions-in-iran/32423641.html
２８. گزارش سایت خبرآنلاین درباره سخنرانی اکبر هاشمی رفسنجانی در جمع اعضای شوراهای استانی حزب کارگزاران سازندگی ایران
https://www.khabaronline.ir/news/444079/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%B3-%D8%AD%D8%B2%D8%A8-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%DB%8C-%DA%AF%D8%B0%D8%B1-%D8%B5%D8%AF%D8%A7%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%A7-%D8%A7%D8%B2%DA%A9%D9%86%D8%A7%D8%B1%D8%AD%D8%B1%D9%81
２９. «منشور دادخواهی» نوشته جمعی از خانواده‌های خاوران که در اسفند ۱۴۰۱ منتشر شد
