این روزها دوباره حرف از اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در ایران بین کاربران شبکه‌های اجتماعی داغ شده است. در این چند روز تحول تازه‌ای در خدمات‌دهی استارلینک رخ نداده است. این شرکت در اواخر زمستان گذشته اعلام کرد شبکه‌اش را تقویت کرده – طوری که سرعت ارتباط حدود ۲۵ درصد بیشتر شده، و سه ماه پیش هم آنتن جدیدی معرفی کرد که کوچک‌تر، سبک‌تر، کم‌مصرف‌تر و البته گران‌قیمت‌تر و برای استفاده در حال حرکت بهتر است.
شبکه استارلینک، که شرکت اسپیس‌اکس متعلق به ایلان ماسک آن را طراحی و راه‌اندازی کرده است، یک مجموعه ماهواره‌ای است که برای ارائه اینترنت پهن‌باند پرسرعت و کم‌تاخیر در سراسر جهان، به‌ویژه در مناطق دورافتاده و کم‌برخوردار، راه افتاده است. ۴ سال است که استارلینک عملا در دسترس قرار گرفته ولی در ابتدا پوشش جغرافیایی آن به آمریکای شمالی محدود بود. این مجموعه، که دو سال پیش ۱۷۰۰ ماهواره در آسمان داشت، امسال بیش از ۵ هزار ماهواره دارد و همچنان هم ماهواره‌های جدیدی در مدار پایین زمین مستقر می‌کند.
بحث‌های دوباره درباره استارلینک میان کاربران ایرانی شبکه‌های اجتماعی آمیخته به یادآوری وضعیت اینترنت فیلترزده در ایران است. حتی کاربرانی که حامی حکومت شناخته می‌شوند و سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران را تایید می‌کنند، به کنایه یا صریح، گفته‌اند که با رواج استفاده از استارلینک در ایران عملا فیلترینگ گسترده بی‌معنی است.
البته بدون در نظر گرفتن استارلینک هم پیداست اغلب مردم از فیلترشکن‌های مختلف استفاده می‌کنند و محدودیت اینترنت جلو دسترسی آنان را نگرفته است؛ هرچند هزینه‌های بیشتری برای آنها ایجاد کرده، به کسب‌وکارهای بسیاری آسیب زده، و با آلوده‌کردن بسیاری از دستگاه‌های الکترونیکی به دلیل نصب فیلترشکن‌های غیر معتبر، سبب ناامنی مجازی بیشتر شده – تا جایی که گزارش انجمن تجارت الکترونیک ایران می‌گوید این کشور به «بهشت هکرها» تبدیل شده است.
دسترسی به استارلینک در ایران؛ «از همان روزهای اول»
کاربران زیادی در شبکه‌های اجتماعی درباره استارلینک گفته‌اند. من با چند نفر که می‌توانستم مطمئن باشم واقعا خودشان کاربر استارلینک هستند، حرف زدم که در این مطلب برای هرسه آنها از نام مستعار استفاده می‌کنم.
آرش، مقیم تهران، می‌گوید حدود دو سال است که از استارلینک استفاده می‌کند. «وقتی اعتراضات بالا گرفت و اختلال در اینترنت شروع شد، رفتم دنبالش. چون اوایل استفاده از استارلینک در ایران بود، حدود دو هزار دلار برای تهیه آنتن‌اش پول دادم.»
آرش می‌گوید وضعیت آنتن استارلینک در ایران شبیه وضعیت آنتن ماهواره و ریسیور است: «ممنوع است؛ ولی اگر بخواهی، پیدا می‌کنی. همان‌طور که یخچال و خنک‌کننده‌ای که وارداتش رسما ممنوع است را قاچاقی می‌آورند، آنتن استارلینک هم همین‌طور است.»
سارا، یکی دیگر از استفاده‌کنندگان استارلینک در تهران، می‌گوید حدود دو هفته منتظر بوده تا آنتن استارلینک به دستش برسد. او در تهران به یک واسطه سفارش داده بود. اما الان با جست‌وجوی دم‌دستی در شبکه‌های اجتماعی به صفحه کسانی می‌رسیم که وعده می‌دهند این آنتن‌ها را «یک‌روزه» در شهرهای بزرگ ایران به دست کاربران برسانند. ولی بی‌بی‌سی با این افراد تماس نگرفته و ادعایشان را نسنجیده است. کاربران دیگری در چند شهر بزرگ ایران می‌گویند الان در کمتر از یک هفته می‌توان به آنتن استارلینک رسید.
صرفا بر اساس گفت‌وگوی مستقیم من و همکارانم در بی‌بی‌سی با کاربران استارلینک، دست‌کم استفاده از آن در تهران، اصفهان، شاهین‌شهر، تبریز، و شهرهای متعددی در کردستان قطعی است. اما کاربران بسیار دیگری در شهرهای مختلف هم در شبکه‌های اجتماعی نوشته‌اند که یا خودشان از استارلینک استفاده می‌کنند یا کسانی را در شهرشان می‌شناسند که از آن استفاده می‌کنند.
گروه «نس‌نت» که در تلگرام با همین نام و با شعار «استارلینک برای ایران» فعال است و مرتب راه‌کارها و ترفندهای جدید برای استفاده بهتر از این سامانه را پیشنهاد می‌کند، می‌گوید استارلینک «تمام ایران را پوشش می‌دهد و تا حالا هیچ‌گونه گزارشی نبوده که شهری را پوشش ندهد. تقریبا در تمام شهرهای عمده گزارش شده که وجود دارد. در شهرهای جنوبی به خاطر دسترسی آسان‌تر به بازار دوبی و در تهران به خاطر وجود فروشنده‌های بیشتر، برآورد می‌شود که به‌نسبت تعداد بیشتری فعال باشند.»
در روزهای اخیر یک بار دیگر نقشه یک وبسایت بین کاربران ایرانی شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌گردد که آن را به‌اشتباه «نقشه استفاده‌کنندگان استارلینک در ایران» توصیف می‌کنند. این نقشه که از وبسایت satellitemap.space گرفته شده، در واقع با خوداظهاری کاربران تکمیل شده و هرکس می‌تواند ادعا کند در نقطه موردنظرش در ایران از استارلینک استفاده می‌کند. نه خود این وبسایت به شرکت استارلینک ربطی دارد و نه اطلاعات نقشه آن قابل‌اتکاست.
خود شرکت استارلینک در ایران رسما فعال نیست و محصولش را عرضه نمی‌کند و اطلاعاتی هم درباره میزان استفاده از شبکه ماهواره‌ای‌اش در ایران نمی‌دهد. همه کسانی که در ایران به این شبکه وصل می‌شوند، آن را در کشور دیگری ثبت کرده‌اند.
کیفیت اینترنت استارلینک؛ «هرچه باشد از فیلترنت بهتر است»
کاربران استارلینک در ایران که مستقیم با آنان صحبت کردم می‌گویند سرعت دانلود آنها از استارلینک بین ۱۱۰ تا ۳۱۰ مگا بیت بر ثانیه است.
آرش در تهران می‌گوید بین کاربران استارلینک در ایران این‌طور معروف است که سرعت اتصال اینترنتی‌شان «بستگی به کشوری دارد که در آن خدمات گرفته‌اند.» ما در مورد این ادعا که به وسیله بعضی از کاربران ایرانی مطرح شده از استارلینک سوال کردیم ولی تا زمان انتشار این مطلب پاسخی دریافت نکردیم.
برخی کاربران به‌تازگی در شبکه‌های اجتماعی نوشته‌اند که الان امکان ثبت در فیلیپین هم هست که سرعت بهتر و هزینه پایین‌تر دارد.
دانیال در تهران از بهترین سرعتی که تا کنون روی استارلینک گرفته، عکس گرفته و آن را برایم فرستاد. در این عکس سرعت دانلود نزدیک ۳۱۱ مگابیت در ثانیه است.
آرش می‌گوید ارتباط اینترنتی استارلینک در تهران «گاهی قطعی هم دارد ولی دوباره زود وصل می‌شود. این قطعی گاهی تا ٣٠ ثانیه هم طول می‌کشد.»
او حدس می‌زند چون تراکم ماهواره‌های استارلینک در فضای ایران کم است، چنین قطعی‌هایی رخ می‌دهد. کاربران استارلینک در نقاط دیگر جهان هم از قطع‌شدن ارتباط گفته‌اند. برآورد می‌شود به طور متوسط هر چهار دقیقه یک بار، ارتباط کاربر از یک ماهواره به ماهواره دیگر استارلینک منتقل می‌شود و به طور عادی این انتقال ارتباط نباید برای کاربر محسوس باشد.
یک مولفه مهم در سرعت و کیفیت ارتباط اینترنتی سرعت پینگ است؛ معیاری برای اندازه‌گیری فاصله زمانی رفت و برگشت یک بسته اطلاعاتی بین دو نقطه در شبکه. هرچه عدد پینگ پایین‌تر باشد، یعنی سرعت ارسال و دریافت اطلاعات بیشتر است. میانگین عدد پینگ بین کاربران استارلینک که اطلاعات ارتباطشان را با هم در میان گذاشتند، بین ۵۰ تا ۸۰ بوده است. این به‌نسبت رقم پایینی است؛ به‌خصوص برای ایران که مسیر دیگر ارتباط بدون فیلتر، یعنی اینترنت معمولی فیلترشده با وی‌پی‌ان، هم چندان بهتر از این نیست.
آرش می‌گوید این سرعت «برای بازی که پینگ پایین می‌خواهد، هنوز ایده‌آل نیست، ولی برای بازی، اینترنت خود ایران کافی است.»
دانیال می‌گوید تنها مشکلی که متوجه شده، این است که در بحبوحه تنش‌های سیاسی که گمان‌زنی‌ها درباره احتمال حمله نظامی بین ایران و اسرائیل بالا گرفته، گاهی ارتباط اینترنتی استارلینک اختلال‌های مکرر داشته است. پیش‌تر گفته شده بود که شرکت استارلینک خدمات اینترنت ماهواره‌ای را در نقاطی که نیروهای روسیه و اوکراین در حال جنگ هستند مختل می‌کند تا هیچ‌کدام از طرف‌‌های جنگ از این شبکه برای عملیات نظامی کمک نگیرد. مشخص نیست آیا اختلال‌های گزارش شده مشخصا به رویدادهای خاورمیانه مرتبط بوده یا نه.
او خدمات استارلینکش را از بریتانیا سفارش داده است و هر ماه یکی از دوستانش که در لندن دانشجو بوده، هزینه آن را برایش پرداخت کرده است: «و من هم پول را هر بار به نحوی به او رسانده‌ام».
یکی دیگر از کاربران در محدوده شهر اصفهان به ما گفت که با کارت اعتباری یکی از آشنایانش در خارج ایران هزینه ماهانه را می‌پردازد.
با وجود آن که در شبکه‌های اجتماعی حرف از امکان پرداخت با رمزارز هم هست، ولی کاربران استارلینک به ما می‌گویند فعلا تنها راه پرداخت با کارت‌های اعتباری معتبر جهانی است.
«برای کسانی که پولش را داشته باشند، جای فکر کردن هم ندارد»
کاربران متعددی نوشته‌اند که الان مجتمع‌های مسکونی در ایران به طور مشترک از اینترنت استارلینک استفاده می‌کنند.
آرش در تهران می‌گوید با وجودی که حالا با اینترنت استارلینک دیگر اعصاب‌خردی‌های اختلال و فیلترینگ در اینترنت ایران را ندارد، ولی هنوز «روی کاغذ، نمی‌صرفد». به‌خصوص با در نظر گرفتن هزینه اولیه راه‌اندازی استارلینک که هم خود آنتن آن است و هم تجهیزات تکمیلی که کاربران در ایران باید استفاده کنند تا آی‌پی خود را مخفی نگه دارند.
او می‌گوید بعید است کیفیت یک ارتباط اینترنتی استارلینک برای استفاده چند خانوار کافی باشد.
ولی دانیال، یکی از مصرف‌کننده‌های استارلینک که خودش دست‌اندرکار پروژه‌های مخابراتی در بخش خصوصی است، برآورد می‌کند اگر کسی از بریتانیا خدمات بگیرد، که گران‌تر و پرسرعت‌تر است، به طور میانگین باید تا ۴٠ کاربر هم جواب بدهد و همچنان بهتر از وی‌پی‌ان است؛ و البته گران‌تر. او می‌گوید «برای کسانی که پولش را داشته باشند، جای فکر کردن هم ندارد.»
یکی از افرادی که خودش پیش‌تر در کار واردکردن و فروش و نصب استارلینک بوده به ما گفت که مجتمع‌های مسکونی و حتی روستاهایی را در ایران سراغ دارد که یک استارلینک اشتراکی نصب کرده‌اند و استفاده می‌کنند.
نگرانی‌های قدیمی؛ راه‌حل‌های جدید
یکی از کسانی که در ایران از اینترنت ماهواره‌ای استارلینک استفاده می‌کند، به من گفت وقتی برای تامین تجهیزات و خریدن خدماتش تصمیم می‌گرفت، با یک وکیل در این باره مشورت کرده و «او گفت که هنوز رسما قانون درباره استارلینک ساکت است. پس به‌خودی‌خود درباره‌اش نگران نیستم.»
او می‌گوید خطر استفاده از استارلینک به طور کلی، توقیف تجهیزات گران‌قیمت آن است؛ مانند آن‌چه سه تا دو دهه پیش مرتب برای کسانی که آنتن ماهواره و گیرنده (ریسیور) ماهواره‌ای داشتند رخ می‌داد.
اما با توجه به رفتار قضایی حکومت ایران در همان سال‌ها که افراد زیادی بابت داشتن تجهیزات دریافت تلویزیون ماهواره‌ای به جریمه و حتی زندان محکوم می‌شدند، به نظر می‌رسد همچنان خیلی از شهروندان درباره استفاده از استارلینک نگران هستند.
مدتی است خیلی از وبسایتهای دولتی و عمومی در ایران، که کاربران با آنها سروکار روزمره دارند، صرفا در دسترس آی‌پی ایران هستند و کسی با وی‌پی‌ان، اینترنت استارلینک و یا از خارج ایران نمی‌تواند آنها را باز کند. کاربران برای این مشکل یک راه‌حل فنی دارند که از ابزاری به نام «جداکننده (اسپلیتر) ارتباط» استفاده می‌کنند. به این ترتیب که برای وصل‌شدن به وبسایتهای داخل ایران از همان ارتباط اینترنت معمولی استفاده می‌کنند و برای بقیه وبسایت‌ها از اینترنت استارلینک.
این کار البته یک انگیزه مهم‌تر هم دارد: پنهان نگه‌داشتن استفاده از استارلینک. اگر با اینترنت استارلینک مستقیم به یک اپ یا وبسایت وصل شوید، آی‌پی شما معلوم می‌کند که با استارلینک به اینترنت وصل هستید. وقتی استارلینک را در ایران راه‌اندازی می‌کنید، خود این سامانه به شما در یک پیام فارسی هشدار می‌دهد که اگر با اینترنت استارلینک به وبسایتهای داخلی ایران بروید، امکان دارد از طریق آی‌پی شما که متعلق به استارلینک است، متوجه استفاده شما از این سامانه بشوند و برای شما دردسر ایجاد کند.
در این میان کسانی که از موقعیت آنتن استارلینکشان در ایران عکس و فیلم منتشر می‌کنند ممکن است مکان آنها با استفاده از این تصاویر قابل‌شناسایی باشد.
آنتن استارلینک باید جایی نصب شود که به آسمان دید حداکثری داشته باشد تا کیفیت بهتری در ارتباط داشته باشد. یک نگرانی دیگر کاربران درباره استارلینک دیده‌شدن این آنتن‌ها روی پشت‌بام یا لبه ایوان است. این‌طور که کاربران استارلینک در ایران به ما گفته‌اند، آنتن‌ها را پوشانده‌اند یا جایی نصب کرده‌اند که کسی به آن دید نداشته باشد. باز هم یادآور همان که سه دهه پیش برای آنتن ماهواره‌ای انجام می‌شد. سارا، یکی از کاربران که خودش استارلینک را نصب کرده، می‌گوید آنتن استارلینک را با هرچه بپوشانید، مهم این است که این لایه پوششی، به آنتن هرچه نزدیک‌تر باشد تا کمترین تاثیر را بر کیفیت ارتباط بگذارد.
از گفت‌وگو با کاربران استارلینک و کسانی که به فکر تهیه آن هستند اما هنوز اقدام نکرده‌اند پیداست همین بازار پنهانی – که تازه‌ترین در فهرست ممنوعه‌های دیگر با بازار گسترده در ایران است مانند الکل، گیرنده‌های ماهواره‌ای و وی‌پی‌ان – این نگرانی را بین خیلی از شهروندان ایجاد کرده که آیا ممکن است کسی از افراد دست‌اندرکار قاچاق و فروش و نصب استارلینک، هویت و مشخصات کاربران این سامانه در ایران را برای نهادهای امنیتی حکومت ایران فاش کند.
گروه نس‌نت که با شعار «استارلینک برای ایران» در تلگرام فعال است و اعضای آن هویت خود را پنهان نگه می‌دارند، می‌گوید تا کنون موردی ندیده است که کسی از نصب‌کنندگان استارلینک در ایران، نگرانی امنیتی‌ای برای کاربران ایجاد کرده باشد.
با این حال کسی که خودش را یک فروشنده سابق استارلینک در ایران معرفی می‌کند و تا مدتی پیش در شبکه‌های اجتماعی در این باره فعال بوده، به ما گفت که با تهدید و کتک، کاری کرده‌اند که او دیگر بی‌خیال سود این بازار شود و دست از فروش استارلینک بکشد. این فروشنده سابق که از ما خواسته هویتش را پنهان نگه داریم، گفته با وجود تلاشش برای فروش این دستگاه فقط به افراد قابل‌اطمینان، در نهایت سر آخرین قراری که برای فروش داشته، یک گروه او را کتک زده‌اند و حساب‌هایش در شبکه‌های اجتماعی را هم از او گرفته‌اند.
بحث‌ها درباره استفاده از استارلینک در ایران در شرایطی بالا گرفته که برخی از حامیان مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور تازه‌سرکارآمده ایران، در شبکه‌های اجتماعی می‌گویند منتظرند ببینند وعده‌های او و چهره‌های اصلی ستاد انتخاباتی‌اش برای کاهش محدودیت‌های اینترنتی به کجا می‌رسد. محدودیت‌هایی که پیداست با پیشرفت فناوری‌هایی مانند استارلینک، دست‌کم برای «کسانی که پولش را دارند» کم‌رنگ‌تر می‌شود – تجربه‌ای مشابه همان که چهار دهه پیش برای ممنوعیت دستگاه‌های پخش نوار ویدیو و بعد برای گیرنده‌های تلویزیونی ماهواره‌ای رخ داد.
منبع: بی بی سی
