با نگاهی به نابرابری اجتماعی در ایران
مقدمه
نابرابری اجتماعی یکی از بزرگترین چالش های قرن بیست یکم است. شکی در این نیست که نابرابری اجتماعی محصول سیستم سرمایداری و نتیجه عملکرد دولت ها است. تحولات اقتصادی در دودهه اخیر در دنیا نشان داد ه است که افزایش نرخ رشد اقتصادی نیز در عمل منجر به کاهش نابرابری اجتماعی نمی شود.
شانس زندگی بهتر برای هر انسان، تنها به بازدهی و توانایی فردی و استعداد طبیعی او وابسته نیست، بلکه شرایط اجتماعی و اقتصادی و امکانات آموزشی در این رابطه رل مهمی را ایفا می کنند. تجزیه و تحلیل تناسب نابرابری می تواند گروهها و طبقات، ملت ها و یا گلوبال یعنی رابطه بین ملت ها را شامل شود. موضوع بحث در این نوشته تمرکز بر نابرابری اجتماعی در عرصه سلامتی است.
کرونای دموکرات و عادل
این روزها این برداشت سطحی از پاندمی کرونا ورد زبانها است که کرونا عادل و دموکرات است، زیرا در قبال همگان رفتاری یکسان و عادلانه دارد. کرونا ویروسی است که دارا و ندار نمی شناسد. ابتلای مسئولان حکومتی، شاهزادگان، هنر پیشه های معروف و مردم عادی نشانی از این برخورد همگانی ویروس کرونا است. کرونا جایگاه و طبقه نمی شناسد.
این یک واقعیت است که کرونا همگانی است، اما ابعاد خطرات ناشی از سرایت کرونا به ساختار اجتماعی مبتلا شدگان در جامعه وابسته است. در چارچوب این ساختارهای اجتماعی است که می توان میزان آسیب پذیری و تاب آوری مبتلایان به ویروس را بررسی نمود.
با نگاهی به یکی ازمهمترین ابزار مقابله با کرونا یعنی قرنطینه، می توان به راحتی تفاوت های اجتماعی را مشخص نمود.
قرنطینه یا فاصله اجتماعی تنها در مشاغل معینی ممکن است. تنها مدیران و بخشی از کارمندان می توانند در خانه کارشان را انجام دهند.
بر اساس گزارشی که گاردین در ۱۱ مارس ۲۰۲۰ منتشر کرده است، بسیاری از ثروتمندان در حال اقدام برای قرنطینه شخصی خود به طور ویژه و با امکاناتی حیرت آور برای در امان ماندن از ویروس کرونا هستند. این طبقات جت‌های شخصی خود برای سفر به کشورهای دوردست که در آن مخفیگاهی برای محافظت از خود دارند را آماده کرده‌اند و همراه با خانواده خود و با امکاناتی همچون پزشک و پرستار مخصوص به پرواز درخواهند آمد. هم‌چنین در این گزارش به استفاده طبقات ثروتمند از کلینیک‌های شخصی برای محافظت در برابر کرونا اشاره شده است.
کارگران کارخانه ها، کارگران ساختمانی، کارگران فصلی خدماتی، شاغلین فروشگاه های زنجیره ای، شاغلین کادر درمانی، دستفروشان و فروشندگان دوره گرد، رانندگان و راننده‌های تاکسی، صاحبان مغازه‌های کوچک، و… باید تمام خطرات ناشی از مبتلا شدن به ویروس کرونا را متحمل شوند.
از همه وخیم تر در شرایط قرنطینه، وضعیت کارگران قراردادی است، در اینجا اشاره به کارگرانی است که ضمانت کاری آنها مشروط به قرار دادی کوتاه مدت است. پرداخت کم، عدم ایمنی کاری و عدم امنیت شغلی از ویژکی های این گروه کارگران است.
از سوی دیگر انجام توصیه های بهداشتی و درمانی نیز به دلیل درآمد ناکافی در بخش مهمی از افراد جامعه ممکن نیست. موضوع دیگر یعنی تقویت سیستم ایمنی بدن، برای مقابل با بیماری نیز به دخل و خرج وابسته است، در اینجا برابری میان همه افراد وجود ندارد. در یک کلام می توان گفت شانس رهایی از خطرات ناشی از کرونا نیز به جایگاه و طبقه اجتماعی وابسته است.
نابرابری اجتماعی در گلوبال شمال
مطالعات جدید در کشورهای توسعه یافته سرمایه داری مانند استرالیا ، کانادا، انگلستان و آمریکا نشان دهنده رشد نابرابری ها در درآمد و ثروت است (OECD 2008)
شاخص درآمد، یکی از رایج ترین پارامترها، در جهت شناخت از نابرابری اجتماعی است. نقص اساسی شاخص درآمد ها برای تعیین نابرابری های اجتماعی، فرو گذاری تفاوت ها در ثروت شخصی است. نمودار زیر توزیع ثروت را در جهان نشان می دهد. ۹۹ در صد جامعه در سال ۲۰۱۰ نزدیک به ۵۶ درصد ثروت در جهان را در اختیار داشتند، ولی این دارائی ها در سال ۲۰۲۰ به ۴۵ درصد تنزل پیدا نمود، اما برعکس یک درصد مرفه در جهان که در سال ۲۰۱۰ تقریبا ۴۴ در صد ثروت را در تصاحب خود داشتند، اکنون در سال ۲۰۲۰ صاحب بیش از ۵۳ درصد ثروت جهان هسنتد. از این طریق است که مدام به نابرابری اجتماعی افزوده می شود.
سهم یک درصد ثروتمندترین جامعه از در آمد های ملی نیز مدام در حال افزایش است به عنوان مثال در سال ۱۹۸۰ یک در صد ثروتمند ترین افراد استرالیا پنج درصد درآمد ملی را در اختیار داشتند، ولی سهم آنها در فاصله سال های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ به حدود ۹ درصد رسیده است. اما در کشور آمریکا بیشترین رشد سهم در آمد ملی که در تصاحب یک درصد از ثروتمندان جامعه است، مشاهده می شود. در سال ۱۹۸۰ یک درصد ثروتمندان به هشت در صد در آمد ملی دسترسی داشتند ولی در سال های ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۲ سهم آنها به ۱۹ درصد درآمد ملی رسیده است. نمودار زیر این وضعیت را در رابطه با کشور های دیگر نیز نشان می دهد.
به طور کلی کشورهایی با وضعیت درآمدی نابرابرتر، وضعیت سلامت بدتری دارند. این موضوع که نابرابری های حوزه سلامت ناشی از نابرابری در درآمد و ثروت است، هر روز بیش از پیش پذیرفته می شود. درآمد بیشتر باعث دست یابی به امکانات پزشکی و بهداشتی می شود، تامین این امکانات برای افراد با درآمد پایین یا دشوار است و یا اصلا غیر ممکن است.
نمودار زیر رابطه بین توزیع نابرابر درآمد و طول عمر در کشور های پیشرفته سرمایداری را نشان می دهد. در این نمودار سنگاپور در نابرابری درآمد تا سال ۲۰۰۸رتبه اول را دارد و آمریکا در رتبه دوم قرار داشته است و اما آمارهای اخیر حاکی از آن است که آمریکا اکنون در جایگاه اول قرار دارد (Wilkison et Pickett 2009a)
در نمودار بعدی رابطه بین نابرابری در آمد و شاخص های سلامتی و مشکلات اجتماعی ناشی از آن در کشورهای پیشرفته سرمایه داری مشاهده می شود. در این نمودار آمریکا به دلیل نابرابری فاحش درآمد و مجموعه مسائل دیگر در وضعیت اسفناکی قرار دارد.
مقایسه درآمد و سلامتی سیاهان در آمریکا با یک فرد در کوبا نتایج قابل توجه ای را در بردارد. متوسط در آمد یک سال شهروند سیاهپوست در آمریکا در سال های پایانی ۱۹۹۰ بالغ بر ۲۶۰۰۰ دلار آمریکایی بود. در چارچوب معیارهای جهانی سیاهان آمریکای با این سطح درامد باید رفاه کامل داشته باشند. براساس گزارش سازمان ملل در همین سال ها متوسط درامد سالانه یک کوبایی حدود ۵۲۵۹ دلار بوده است، درمین سال ها طول عمر متوسط در آمریکا ۷۱.۵ بوده اما در مقابل طول عمر متوسط در کوبا ۷۶.۵ بوده است. نتیجه مقایسه این است که عمرهر کوبایی با یک پنجم درآمد، پنج سال بیشتر از یک سیاهپوست آمریکایی است. (Wilkison et Pickett 2009a)
کرونا وسیله است، نابرابری می کشد
عبور سریع کرونا از مرزهای بین المللی و انتقال این ویروس در جهان بدون مرز، آن را به پاندمی تبدیل نموده است
اکنون این پاندمی به یک دغدغه بزرگ جهانی تبدیل شده است. در شرایط کنونی گسترش حجم وسیعی از اخبار و اطلاعات در رابطه با پاندمی کرونا و سلامتی از طریق مراجع عمومی و رسانه ها، باعث این تصور همگانی شده است که مساله اصلی سلامتی در جهان بیماری های همه گیر (اپیدمی) یا عالم گیر (پاندمی) است. اما مشکل اساسی که جهان با آن روبرو است نابرابری اجتماعی در عرصه سلامتی است. وجود نابرابری اجتماعی در حوزه سلامت در پیامد های بیماری های عفونی اپیدمیک و پاندمیک که این چنین در صدر قرار گرفته، نقش تعیین کننده دارد. ویروس کرونا همچنان همه روزه جان هزاران نفر را در سراسر جهان می گیرد. هرچند در چین این کشتار متوقف شده است، تلفات انسانی در کشور های اروپایی سیر نزولی را نشان میدهد، درانگلیس افزایش آمار تلفات همچنان ادامه دارد، در آمریکا اما رکوردهای تازه آمار مرگ، بسیار نگران کننده است. مرگ بیماران سیاه پوست در شیکاگو ۷ برابر سفیدپوستان است، از سوی دیگر در آمریکا ۴۰ درصد آمار قربانیان اپیدمی سیاهان آمریکایی هستند. درصد بالای مرگ سیاهان در آمریکا نشانگر شدت نابرابری اجتماعی در آمریکا است.
بر اساس گزارشی که دویجه وله فارسی در ۱۰ آپریل ۲۰۱۰ منتشر کرده است، ۸.۵ درصد مردم در جامعه آمریکا که ۲۷.۵ میلیون آمریکایی شامل می شود، فاقد بیمه درمانی هستند. حدود ۱۲ میلیون نفر بدون اوراق اقامت معتبر زندگی می کنند. در پی بحران کرونا در سه هفته گذشته ۱۶ میلیون آمریکایی شغل خود را از دست داده اند.
با وجود این آمار و ابعاد نابرابری در در آمد و ثروت در آمریکا، می توان گفت که کرونا وسیله است، نابرابری است که کشتار می کند.
ادامه دارد
احمد هاشمی
[email protected]
