جمعه ۱۰ فروردین ۱۴۰۳

جمعه ۱۰ فروردین ۱۴۰۳

تاملی بر آثار حقوقی استفاده از سپر انسانی در قضیه هواپیمای اوکراینی – فراز فیروزی


پیغام: شبکه سی بی سی نیوز کانادا به یک فایل گفتگو ۹۱ دقیقه‌ای دست پیدا کرده که در تاریخ هفتم مارس بین یکی از اعضای خانواده مسافران هواپیمای اوکراینی و حسن رضایی فر، مدیرکل دفتر بررسی سوانح و حوادث سازمان هواپیمایی ایران و رئیس تحقیقات ایران در مورد سقوط هواپیماهای اوکراینی، انجام شده است.

رضایی فر در این فایل صوتی گفته: “که علت بسته نشدن خطوط هواپیمایی کشوری، برای لو نرفتن حمله ایران به پایگاه های نظامی آمریکا در عراق بوده است”.

در این راستا این نوشتار کوتاه با توجه به قوت گرفتن چنین فرضی، به بررسی ممنوعیت استفاده از سپر انسانی و آثار و تبعات حقوقی آن در حقوق بین الملل می پردازد.

موضوع را بایستی با تاکید بر تعهدات بین المللی ایران نسبت به خطوط هواپیمایی غیر نظامی مورد بررسی قرار داد. دولت ایران در سال ۱۹۴۴ به کنوانسیون هواپیمای کشوری بین المللی معروف به کنوانسیون شیکاگو پیوسته است. بر اساس ماده ۳ مکرر این کنوانسیون که به صورت پروتکل الحاقی تنظیم شد و ایران نیز با تودیع سند الحاق در ژوئن ۱۹۹۴ به آن ملزم است، هرگونه به کاربردن تسلیحات نظامی علیه هواپیماهای غیرنظامی ممنوع شده است. این پروتکل متعاقب تراژدی انهدام هواپیمای مسافربری کره جنوبی توسط شوروی که از نیویورک عازم سئول بود و اشتباهی وارد مرزهای آن کشور شود و منجر به کشته شدن ۲۶۹ نفر شد، تصویب و این ممنوعیت وارد سازوکار حقوقی ناظر بر هواپیماهای غیر نظامی شد. البته به جهت احترام به حاکمیت انحصاری دولتها بر قلمرو خود ماده ۹ همین کنوانسیون به دولت ها اجازه میدهد در صورت اضطرار بنابر دلایل نظامی در قسمتی ازقلمرو هوایی خود ممنوعیت یا محدودیت هایی را مشروط به اعلام دقیق به طرفین دیگر کنوانسیون و سازمان هواپیمایی کشوری (ایکائو)، اعلام کنند.

حال با عنایت به اینکه دولت ایران از این اختیار برخوردار بوده که در زمان حملات موشکی خود به پایگاه نظامی آمریکا در عراق،  پرواز در خطوط هواپیمای بین المللی کشوری را تعلیق و یا محدود نماید به بررسی دو مطلب می پردازم:

١_ دیوان بین المللی دادگستری در قضیه کشته شدن ۴۴ افسر کشتی جنگی بریتانیا بر اثر برخورد با مین در تنگه کورفو درسال ۱۹۴۶که  جز آبهای ساحلی دولت آلبانی به شمار می آمد، دولت آلبانی را در این خصوص مسئول دانست. اساس استدلال دیوان بر این مبنا استوار بود که بلحاظ نظارت انحصاری دولت بر قلمرو تحت حاکمیت اش، مکلف به اعلام مخاطرات احتمالی نسبت به دولت دیگر است. دیوان در خصوص این آگاهی بخشی از طرف دولت آلبانی را ناشی از اصول اولیه انسانی می داند. حال در قضیه هواپیمای اوکراینی نه تنها دولت ایران از تمامی مخاطرات مطلع بوده بلکه خود خالق این چنین خطری بوده و با وجود این اقدام به بستن فضای پروازی هواپیماهای کشوری نکرده است.

٢_ از زاویه ای دیگر تعیین وضعیت حقوقی ناظر بر زمان حمله موشکی ایران به پایگاههای آمریکا و  متعاقبا شلیک پدافند سپاه پاسداران بسیار حائز اهمیت است. وفق ماده ۲ مشترک کنوانسیون های ژنو، به محض بروز مخاصمه مسلحانه قواعد حمایتی ناظر بر حقوق بشردوستانه از جمله قواعد حمایتی از غیر نظامیان قابل اعمال است ولو اینکه طرف دیگر چنین مخاصمه ای را اعلام نکرده باشد . بنابر تفسیر کمیته بین المللی صلیب سرخ نسبت به اعمال حقوق بشر دوستانه، در هر درجه ای  از مخاصمه این حقوق حمایتی لازم الاجراست. با وجود این ایران که واقف به احتمال حمله  متقابل دولت آمریکا بوده باز هم اقدام به عدم بستن خطوط هوایی غیر نظامی نکرده است. مفهوم مخالف این امر سوء استفاده ایران از فضای هوایی مذکور وقلمرو تحتانی آن که مملو از جمعیت و هواپیماهای غیر نظامی است، می باشد. جمهوری اسلامی احتمالا با این هدف که آمریکایی ها به دلیل تراکم پروازهای غیر نظامی ممکن است از حمله متقابل صرفنظر کنند، آسمان خود را بر خطوط هواپیمایی کشوری نبسته است. اصل تفکیک یک قاعده آمره در حقوق بین الملل بشر دوستانه است که حتی دادگاه عالی اسرائیل اعمال تئوری کشتار هدفمند را مقید به رعایت اصل تفکیک و حمایت از غیر نظامیان می داند. این تفکیک گاها منجر به سواستفاده از جمعیت های غیر نظامی مثلا ازطریق سپر انسانی می شود. استفاده از سپر نظامی نه تنها در کنوانسیون های چهارگانه ژنو و پروتکل اول الحاقی ممنوع شده بلکه بر اساس شق (۲۳) جزء(ب) بند( ۲) ماده ٨ اساسنامه دیوان کیفری بین المللی یک جنایت جنگی محسوب میشود.

در پایان لازم به ذکر است این موضوع بررسی جداگانه ای نسبت به انهدام هواپیمای مسافربری اوکراین را می طلبد چرا که جنایتی بر علیه امنیت پروازهای بین المللی است.

فراز فیروزی
پژوهشگر دکتری حقوق در دانشگاه هامبورگ-آلمان

https://akhbar-rooz.com/?p=39028 لينک کوتاه

0 0 رای ها
امتیازدهی به مقاله
اشتراک در
اطلاع از
guest

0 نظرات
بازخورد (Feedback) های اینلاین
مشاهده همه دیدگاه ها

خبر اول سايت

آخرين مطالب سايت

مطالب پربيننده روز


0
افکار شما را دوست داریم، لطفا نظر دهید.x