|
اعتراض دانشگاه تبریز در همبستگی با دانشجویان تهران
 تجمع اعتراضی دانشگاه تبریز روز یکشنبه ۲۰ تیرماه ۱۳۷۸، دو روز بعد از حادثه کوی دانشگاه تهران به وقوع پیوست. شاهدان عینی، فعالان و سازماندهندگان تجمع تایید میکنند که تجمع در حمایت از اعتراضات دانشگاه تهران و اعتراض به حمله به کوی دانشگاه (که خبر آن روز ۱۹ تیر به دانشجویان تبریز رسید)، سازماندهی شده بود. روزنامه همشهری «مخالفت با طرح اصلاح قانون مطبوعات» را نیز به دلایل این تجمع افزوده است. [۵]
به روایت شاهدان عینی، تجمعهای روز۲۰ تیرماه ۷۸ تبریز از روز قبل سازماندهی شده بود. آقای علیزادهآذر عضو کانون مستقل دانشجویان دانشگاه تبریز میگوید:
«روز ۱۹ تیرماه به اسم کانون بیانیهای نوشتیم و به همراه برخی دیگر از دانشجویان در دفتر نشریه امید زنجان تایپ کردیم. ۵۰۰ نسخه از آن کپی کردیم و سعی کردیم داخل دانشگاه و داخل شهر توزیع کنیم. بیشتر دوستان کانون از محتوای بیانیه بیاطلاع بودند و مسئولیتش با ما بود، با آنها نبود. روز شنبه ۱۹ تیر ما این را پخش کردیم و برای ساعت ۱۰ صبح روز ۲۰ تیر تقاضای تحصن کردیم.»
دانشجویان در اقدامی پیشگیرانه، صبح روز ۲۰ تیر برای گرفتن مجوز نزد فرماندار تبریز رفته و مراتب تجمع را به او اطلاع دادند. خلیل علیزادهآذر در مورد این ملاقات گفت: «من و آقای [علی] مهری برای کسب مجوز رفتیم پیش آقای [عباس] خورشیدی [فرماندار تبریز]. ایشان بدون وقت قبلی ما را پذیرفت. ما هم بیانیه را به ایشان دادیم و تقاضای مجوز کردیم. از آنجا که تحصنی که ما پیشنهاد کرده بودیم داخل دانشگاه بود، آقای خورشیدی گفت این مجوز نه از سوی ما بلکه باید از سوی دانشگاه صادر شود. آنجا به ما هشدار داد اگر از دانشگاه خارج شوید شورای تامین استان حکم تیر داده و شما حق ندارید از دانشگاه خارج شوید.» [۶]
با این مقدمات، تجمعها روز یکشنبه ساعت ۹ در صحن دانشگاه آغاز شد. یک گروه با هسته اولیه ۴۰ تا ۵۰ نفر و در پی فراخوان تشکلی به نام کانون مستقل دانشجویان دانشگاه تبریز [۷] و گروه دیگر با هسته اولیه ۵۰ تا ۶۰ نفره به دعوت انجمن اسلامی دانشگاه تبریز.[۸] به مرور به تعداد شرکتکنندگان افزوده شد و بعد از مدتی این دو تجمع جداگانه، قابل تفکیک از یکدیگر نبودند. شاهدان عینی در مصاحبه با بنیاد برومند تائید میکنند که جمعیت چشمگیر و کمسابقه بوده است. به گفته یکی از آنها روز یکشنبه وقتی وارد محوطه دانشگاه شد شاهد جمعیتی بود که تا آن روز در دانشگاه مشابهاش را ندیده بود؛ حدود دو هزار نفر. [۹] حتی منابع حکومتی هم جمعیت حاضر در محوطه دانشگاه را قبل از ظهر حدود ۲ هزار نفر و از ساعت ۱۴ بعد از ظهر حدود ۵ هزار نفر تخمین میزنند. [۱۰]
عارف سلیمی، یکی از اعضای دیگر کانون مستقل دانشجویان تبریز به بنیاد برومند گفت: «ساعت بین دوازده تا یک بعد از ظهر چند اتوبوس از دانشجویان دانشگاه سهند به ما ملحق شدند. آنها هم در خیابان مقابل دانشگاه به تحصن دانشجویان ملحق شدند.» این گردهمآییها مسالمتآمیز بود اما در پی تجمع نیروهای لباس شخصی در خارج از دانشگاه و تلاش آنها برای تصویربرداری، دانشجویان به خارج از دانشگاه رفتند. نخستین درگیریها به صورت سنگپرانیهایی بود که آغاز کننده آن بسیجیان و به گفته علیرضا رایگان، یک معترض دیگر که از دانشگاه آزاد به معترضان دانشگاه تبریز پیوسته بود، طلاب تجمعکننده مقابل دانشگاه بودند. [۱۱]
یکی از برگزارکنندگان پیرامون چگونگی آغاز درگیریها میگوید:
«به دانشگاه و فرمانداری اعلام کرده بودیم [ که تجمع در] مقابل کتابخانه مرکزی دانشگاه یک محوطه باز بود و دفتر ریاست دانشگاه [خواهد بود]… ما پیشبینی نمیکردیم که همه دانشجویان شرکت کنند چون امتحانات پایان ترم بود. تحصن ما آنجا شروع شد. با اطلاعی که ما از وجود حکم تیر داشتیم، سعی کردیم هم یک مقدار دانشجویان را آرام کنیم، هم حق اعتراض را به رسمیت بشناسیم. ولی در بین این راهپیمایی که ما داشتیم چند نفری مشغول فیلمبرداری و عکسبرداری بودند که در آن شرایط بسیار بسیار تحریککننده بودند. عدهای از دانشجویان که میدانستند که ممکن است این عکسها مشکلاتی را برایشان بوجود آورند سعیکردند آنهایی که فیلمبرداری و عکسبرداری میکنند بگیرند و فیلمشان را بگیرند. تحصن آرام تقریبا به خشونت کشیده شد. از طرف خود دانشجویان و کسانی که از بیرون داشتند فیلمبرداری میکردند. و از طرفی هم انجمن اسلامی دانشجویان را به سمت دانشگاه کشاورزی برد. متاسفانه دانشجویان از روی نردههای دانشگاه بیرون پریدند. بین دانشکده فنی و حرفهای دانشکده فنی و دانشکده کشاورزی از دو طرف از دانشگاه خارج شدند. خب متاسفانه ما هم نتوانستیم تحصن را در جایمان ادامه دهیم. ماهم به دانشجویان دیگر پیویستیم و سعی کردیم اوضاع را کنترل بکنیم چون میدانستیم که اگر اینها از دانشگاه خارج شوند ممکن است به آنها تیراندازی شود. خارج از دانشگاه ماشینهای آتش نشانی بودند که با آبپاش برخورد میکردند. برخورد خشونت آمیز به اون شکلی نبود. نزدیک دانشکده کشاورزی متاسفانه -اگر سردر اصلی دانشگاه پشت سر شما قرار بگیرد- دست راست پاسگاه نیروی بسیج بود. از آن قسمت یک مقدار از طرف لباس شخصیها و بسیجیها درگیری بود. درگیری در حد سنگپرانی. نیروهای انتظامی برخوردی نمیکردند.» [۱۲]
به گفته علیرضا رایگان، درگیریهایی نیز با طلاب که در خارج از دانشگاه تجمع کرده بودند نیز صورت گرفت:
«البته زمانی که تجمع شروع شد در این ساعت به طرف دانشکده کشاورزی کشیده شد به نزدیک درب شمالی دانشگاه تبریز بود. درها را بسته بودند. جلوی مدرسه حوزه علمیه تبریز که فاصلهاش با دانشگاه خیلی کم است، تعدادی از طلاب تجمع کرده بودند. این طرف شعارهای دانشجویان بود و آن طرف تقریبا به صورت آمادهباش ایستاده بودند… گروههای ده نفره و بیست نفره همه جلوی دانشگاه منتظر بودند… برخورد فیزیکی بعد از ساعت ١١ و ١٢ و یک شروع شد. اول سنگپرانی بود با طلاب. گاهی آنها میآمدند، جلو گاهی دانشجوها…هر از چند گاهی هم دانشجویان هماهنگ کننده با دانشجویان صحبت میکردند و آنها موقتا بر میگشتند داخل دانشگاه و در بسته میشد. بعد دیگه طوری بود که خود طلاب تا پشت نردههای درب دانشگاه میآمدند و از همان جا سنگ میزدند.» [۱۳]
دانشجویان بعد از فروکشکردن درگیریها به دعوت فعالان دانشجویی بار دیگر وارد دانشگاه شدند. به گفته شاهدان عینی فضا احساسی بوده و دانشجویان تحت تاثیر فضا، بار دیگر، این بار حدود ساعت ۱۱ صبح به شکلی گسترده با شکستن درب اصلی دانشگاه وارد بلوار ۲۹ بهمن شدند. «این مسیر را نیروی ضد شورش با لباسها و کلاه و سپر مخصوص پوشش داده بود.» [۱۴]
 در فاصله ساعت ۶ تا ۷ بعد از ظهر درگیریهای خارج از دانشگاه شدیدتر شدند. حملهها بیشتر از جانب نیروهای لباس شخصی بود و در خلال برخی درگیریها مردم عادی نیز تلاش میکردند که به دانشجویان بپیوندند. تعقیب و گریز متقابل دانشجویان و لباس شخصیها در فاصله دانشگاه و ساختمان بسیج شماره دو در سمت راست درب اصلی دانشگاه همچنان ادامه داشت. در این فاصله تیراندازی نیز شروع شده بود. [۱۵] بر اساس گزارش شاهدان عینی درگیریها حدود ساعت ۸ و ۹ به اوج خود رسیده بود. نیروهای لباس شخصی و حتی نیروی انتظامی به تیراندازی ادامه دادند؛ تیراندازیهایی که در جریان آن چندین دانشجوی دیگر زخمی شدند. نیروهای مسلح بسیج به سمت ساختمان دانشگاه پیشروی کرده و نهایتا موفق شدند وارد صحن دانشگاه شده و آن را به اشغال خود درآورند:
«تجمع تا ساعت ٨ و ٩ شب ادامه پیدا کرد. مثل بیشتر تجمعات، کسانی که در تجمع بودند تشنه و گرسنه بین سنگپرانی و گلوله زدن گرفتار شده بودند. دانشجویان زیادی زخمی شده بودند. یعنی با اسلحه وارد دانشگاه شدند و دانشگاه را تسخیر کردند. آنروز دانشگاه تبریز تسخیر شد و امتحانات به بعد موکول شد و دانشگاه تعطیل شد… ما تا این ساعت نسبت به کشته شدن کسی [اطلاع] نداریم اما شاهد مجروح شدن تعداد زیادی از دانشجویان بودیم که در بیمارستانها و حتی در خود زندان با ما بودند. پاهایشان، دستشان و جاهای مختلفشان. هم دختران و هم پسران.» [۱۶]
علیرضا رایگان میگوید: «نیروهای لباس شخصی دیگه ریخته بودند توی بیمارستان. بخشی از آنها رفته بودند بیمارستان امام خمینی که یک قسمتش دانشگاه علوم پزشکی تبریز است… یا حتی در همان خیابانهای اطراف اگر آمبولانسی میرفت و میآمد و میدیدند که دانشجویی دارند، آن را میکشیدند با خودشون بیرون میبردند. ما از فاصله دور که با در جنوبی فاصله داشتیم به چشم خودمان میدیدیم.»
اسامی کامل کشته و زخمیشدههای ۲۰ تیر دانشگاه تبریز هرگز اعلام نشد اما مقامات حکومتی فردای آن روز از کشته شدن یک طلبه بسیجی به نام محمدجواد فرهنگی خبر دادند. در ۱۸ تیر سال ۹۵ وبسایت دانا، نزدیک به اصولگرایان، در روایتی که پیرامون زندگی و فعالیتهای این بسیجی منتشر کرد مدعی شد که او روز ۲۰ تیر در میانه تظاهرات و درگیری نیروهای بسیج و دانشجویان «از ناحیه سینه مورد اصابت گلوله قرار گرفته است.» [۱۷] اکبر عطری، عضو سابق شورای مرکزی دفتر تحکیم وحدت که در سال ۱۳۷۸ اتفاقات ۲۰ تیر دانشگاه تبریز را پیگیری میکرد به بنیاد برومند گفت که بنا به خبرهایی که به آنها رسیده بود، محمدحسین فرهنگی، «از پشت مورد اصابت گلوله قرار گرفته بود.»[۱۸] هیچ مقام حکومتی در مورد وقایع ۲۰ تیر تبریز اشارهای به مسلح بودن دانشجویان نکرده است. منابع دانشجویی نیز از کشته شدن یک دانشجو به نام مژگان توکلی خبر دادند. «آن زمان خبر درگذشت یک دانشجوی زن به نام مژگان توکلی در همه دانشگاههای تبریز پیچیده بود. مقامات دانشگاه اما میگفتند چنین دانشجویی در فهرست دانشجویان آن سال تحصیلی نبوده است. درحالیکه برخی از دانشجویان میگفتند که خانم توکلی تحصیلاتش به پایان رسیده بود و آن روزها برای دریافت مدرک در دانشگاه تبریز حضور داشته است.» [۱۹] موضوعی که از سوی مقامات حکومت و بسیجیان حامی آنها تکذیب شده است. [۲۰]
رسانههای چاپی تهران در تیرماه ١٣٧٨عمدتا درگیر بازتاب حادثه کوی دانشگاه تهران بودند و به ندرت همزمان به پوشش وقایع دانشگاه تبریز پرداختهاند. با این حال روزنامه همشهری روز ٢١ تیرماه، از به خشونت کشیده شدن «تجمع آرام» دانشجویان از سوی حدود ١٠٠ نیروی لباس شخصی خبر داده و بدون ذکر جزئیات تجمع دانشگاه تبریز هفتهها و ماهها بعد و زمانی که مقامات رسمی به آن اشاره کردند در نشریات بازتاب یافت. بیشتر این گزارشها مربوط به بازداشت و محکومیت برخی دانشجویان فعال دانشگاههای تبریز است.
|
جایگاه زنان در حوادث دانشجویی تیرماه ۷۸ در تهران و تبریز جزو مبهمترین ابعاد این دو رویداد تاریخی است. طی بیش از دو دهه گذشته روایتها از این رویدادها به ندرت یا اصلا به جایگاه و نقش زنان در این حوادث پرداخته نشده است. روزنامهنگاران و فعالان حوزه زنان دلیل چنین رویکردی را غلبه «روایتهای مردانه» و شکلی از «تبعیض پنهان» میدانند.
