در مرداد ماه ۱۳۹۹، بیماری کووید ۱۹ در سراسر ایران بیداد کرده و به ویژه در زندانهای پر ازدحام، فرسوده، و غیربهداشتی به سرعت شیوع مییابد. ایران منابع مالی و امکانات مورد نیاز این زندانها را تامین نکرده است. زندانیان حتی صابون تولید محلی و مواد ضدعفونی کننده هم در اختیار ندارند. اما از سوی دیگر، صدها میلیون دلار صرف پروژه های مذهبی، از قبیل بازسازی «اماکن مقدس» شیعه در عراق میشود.[۱] هزینهّ پروژههای غیرمعقول، پرهزینه و پر زرق و برقی نظیر طلاپوش کردن حرم حضرت عباس که در مرداد ماه در کربلا افتتاح گردید، علیرغم بحران عمیق و فزاینده اقتصادی (بحرانی که از سال ۱۳۹۶ تا کنون تظاهراتهای اعتراضی گستردهای برانگیخته) تأمین شده است. سران جمهوری اسلامی ترجیح میدهند مشکل ازدحام بیش از ظرفیت زندانها را از طریق بازداشت های بیشتر و نادیده گرفتن درخواستهای مسئولان زندانها مبنی بر تخصیص منابع بیشتر و انجام اصلاحات در نظام عدالت کیفری، تشدید کنند؛ به همین علت هم امروز ویروس کرونا سلامتی و جانِ دهها هزار زندانی را، که بسیاری از آنان اساساً نباید حتی در حبس باشند، تهدید میکند. جمهوری اسلامی باید به موجب تعهدات بین المللی حقوق بشری خود مبنی بر حفاظت از حق زندانیان به برخورداری از بهداشت و سلامتی، و حق حیات، اقداماتی فوری انجام دهد.
اواخر مرداد ماه، بیش از ۷۲ تن از افرادی که در جریان اعتراضات آبان ماه ۱۳۹۸ بازداشت شده بودند و در ندامتگاه تهران بزرگ به سر میبردند، دست به یک اعتصاب غذای دو روزه زدند تا توجه عموم را به خطر شیوع ویروس کرونا در زندانها جلب کنند و خواستار رفتن به مرخصی شوند.
آنها در بیانیه ای اعلام داشتند: “… اصل مطلب این است که هیچ یک از ما مجرم نیستیم و اعتراض حق ماست. مجرم آنها هستند که باعث گرانی و اوضاع فاجعه بار اقتصادی شدند. ما حقوق خود و مردم آسیب دیده را مطالبه کردیم. ما زندگی را مطالبه کردیم و محکوم به مرگ تدریجی در این تبعید گاه شدهایم. جایی که فاقد امکانات اولیه برای زیستن انسان است …”
نسرین ستوده، وکیل دادگستری و مدافع حقوق بشر نیز از روز ۲۱ مرداد ماه دست به اعتصاب غذا زده و خواستار آزادی کلیه زندانیان عقیدتی شده است؛ زندانیانی که سلامتی و جانشان به علت شیوع ویروس کرونا در شرایط بد و نابسامان زندانها به خطر افتاده است.
امروز، معترضان، فعالان صنفی، مدافعان حقوق بشر، و بسیاری دیگر از کنشگران جامعهّ مدنی، به جرم داشتن عقیده و نیز به اتهام ارتکاب اعمالی که در قوانین بین المللی جرم شناخته نمیشود، در زندان ها رنج میکشند و قربانی مرگ تدریجی میشوند. این افراد یا در انتظار محاکمه اند و یا در حال سپری کردن احکام حبس طولانیمدت هستند که درپی محاکماتی غیرعادلانه، خودسرانه صادر شده است. مسئولان زندانها اقداماتی را که در اوایل بهار به دستور قوه قضاییه به اجرا گذاشته بودند رها کرده اند، چرا که درخواست های مکرر آنان مبنی بر دریافت تجهیزات اساسی لازم، از سوی مقامت تصمیم گیرنده بی پاسخ مانده و نادیده گرفته شده است.[۲] ازدحام بیش از حد جمعیت زندانها، علاوه بر بازداشتهای جدید، اٍعمال قرنطینه را بی اثر میکنند. هماکنون، زندانیان بسیاری مبتلا به ویروس کووید ۱۹ شده اند و برخی نیز در اثر آن جان باخته اند.
مدیر کل زندانهای استان اصفهان گفته است “۹۰ درصد از زندانیان نباید به زندان بیایند” و ضمناً اظهار تاسف کرده از اینکه اگرچه با آغاز شیوع بحران کرونا ۶۲۰۰ نفر زندانی به مرخصی رفته اند، ۱۲۰۰ نفر پایان حبس گرفتند، و ۱۱۰۰ نفر عفو شده اند، با این حال جمعیت زندانیان تغییری نکرده است.[۳]
به منظور جلب توجه و آگاهی افکار عمومی از وخامت بسیار نگران کننده این وضعیت، بنیاد عبدالرحمن برومند برای حقوق بشر در ایران (بنیاد برومند) گزارش تازهای تحت عنوان “کووید ۱۹، هراس در زندانهای ایران، مرداد ماه ۱۳۹۹” را به عنوان گزارش مکملِ گزارش پیشین اردیبهشت ماه ۱۳۹۹ بنیاد، منتشر می کند. بنیاد برومند همچنین کارزار #آزادشانـکنید را در فضای مجازی راه اندازی کرده است تا شهروندان عادی، جامعههای حقوق بشری، رسانهها، و دیگر نهادهای جامعه مدنی را ترغیب نماید به روشنگری و تلاش برای اطلاع رسانی در باره فلاکت و وضع وخیم زندان و زندانی، و به ویژه زندانیان سیاسی و عقیدتی و مدافعان حقوق بشر.
کنترل شیوع ویروس کرونا در زندانهای سراسر جهان بس دشوار است و همه کشورها تمام تلاشهای ممکن را به یکسان به عمل نیاورده اند و یا اینکه نتوانسته اند از شیوع این ویروس در داخل زندانها جلوگیری کنند. اما بر خلاف مقامات ایران، دست کم در باره موفقیتهای عظیم در این زمینه لاف وگزافهای و سراسر اغراق آمیز هم نزده اند و ادعا نکرده اند که سیاستشان در مورد زندانها الگوی دلخواهی برای دیگر کشورهای جهان است. مقامات جمهوری اسلامی نه تنها آمار و ارقامی برای اثبات گزافهگوییهای خود ارائه نمیکنند بلکه به عکس، مانع حضور ناظران مستقل حقوق بشر و دیدار از زندانها میشوند، و علاوه بر این، کسانی را نیز که در باره شیوع ویروس کرونا اطلاع رسانی میکنند بازداشت مینمایند. مدت های مدیدی است که نظام کیفری و دستگاه زندانهای این کشور، که به کانون بیماری و مرگ تبدیل شده است، نیازمند اصلاح اند. شیوع ویروس کرونا باید هشداری باشد برای مقامات اسلامی تا چشمان خود را به روی حقایق باز کنند، نه اینکه از آن وسیلهای برای طرح ادعاهای واهی در باره دستاوردهای ناداشتهّ خود استفاده نمایند.
تعهدات بین المللی جمهوری اسلامی، سران این کشور را ملزم میکند از آسیب رساندن بیشتر به زندانیان جلوگیری نمایند. مقامات کشور باید تسهیلات و تجهیزات لازم را برای مبارزه با شیوع ویروس کرونا در اختیار زندانها قرار دهند و زندانیان را به فوریت و به طور دسته جمعی آزاد نمایند تا فاصله گذاری جسمانی امکان پذیر شود و اعمال قرنطینه نیز موثر واقع شود. اعتصاب غذای زندانیان و یا ارائه گزارش به تنهایی مقامات اسلامی را وادار به اقدام نخواهد کرد. تنها فشار مداوم افکار عمومی میتواند سران این کشور را وادار به تغییر جهت از مسیر جاده مرگبار ستمگری و پنهان کاری و اهمال کند.
تصمیمگیریهای سیاستگذاران نالایق و ناکارای رژیم اسلامی با فشار تحریمهای اقتصادی، دشوارتر شده است، طوری که با اتخاذ تصمیمات غلط، منابع کشور را به جای حفاظت از حقوق و جان و سلامتی زندانیان، به پروژههای غیر ضروری و چه بسا بیحاصل اختصاص داده اند. مسئولیت این تصمیمات نیز، همچون آزاد نکردن هزاران فرد محبوس که جایشان اساساً در زندان نیست، فقط و فقط بر عهده سران جمهوری اسلامی است. جامعه بین المللی باید آنان را پاسخگو کند و به طور جدی خواستار شفافیت و دسترسی مستقل به زندانها به منظور ارزیابی وضعیت شیوع ویروس کرونا و تشخیص فوری ترین نیازهای زندانیان گردد.
[۱] اظهارات رئیس مجلس شورای اسلامی در تخصیص بودجه خاص از محل بودجه دولت به بازسازی اماکن مقدس در نجف و کربلا در کشور عراق (۷ بهمن ماه ۱۳۹۴، http://www.isna.ir/news/94110704741/ )؛ بیش از ۸۰۰ میلیون دلار از محل بودجه سال جاری برای نهادها و پروژه های مذهبی در نظر گرفته شده (مردم سالاری آنلاین، ۱۸ آذر ماه ۱۳۹۸، https://www.mardomsalari.ir/report/119736).
[۲] سازمان عفو بین الملل، ۱۰ مرداد ماه ۱۳۹۹،
[۳] گرجی زاده، مدیر کل وقت زندان های استان اصفهان، ۲۱ اردیبهشت ماه ۱۳۹۹ (ایمنا، ۲۱ اردیبهشت ماه ۱۳۹۹ ،
https://www.imna.ir/news/422969/ )