آمریکای لاتین در سال ۲۰۲۰ تحولات مهم و سرنوشت‌سازی را پشت سر گذاشت؛ به ویژه تحولات سیاسی سه ماه آخر ۲۰۲۰ را می‌توان دروازه ورود به چشم‌اندازی نو در سال ۲۰۲۱ برای کشورهای حوزه بولیواری آمریکای لاتین دانست.
کشورهای منطقه آمریکای لاتین در سال ۲۰۲۰ میلادی شاهد تحولات مهم داخلی و بین المللی بودند که بر آینده این منطقه و روابط و رویکردهای خارجی آن بسیار تاثیرگذار خواهد بود…
تاثیرگذارترین تحولات منطقه را می توان در حوادث اخیر بولیوی، ونزوئلا و شیلی مشاهده کرد: در بولیوی پس از پیروزی لوئیس آرسه سوسیالیست در انتخابات ریاست جمهوری اکتبر (مهرماه)، تقویت سیستم بولیواری با برتری حزب طرفداران مادورو در انتخابات پارلمانی ونزوئلا و همچنین دستیابی به قانون جدید و پایان بحران قانون اساسی در شیلی پس از یک دوره تقلا و تکاپوی مردمی که در جریان تظاهرات خیابانی مطالبات خود را عیان کردند.
بولیوی
سال ۲۰۲۰ سال پررونقی برای بولیوی رقم زد؛ پس از تحولات یک سال گذشته، به دنبال انتخاب «لوئیس آرسه» رئیس جمهوری جدید بولیوی از حزب سوسیالیسم و بازگشت «اوو مورالس» رئیس جمهور سابق و رهبر این حزب از تبعید، بولیوی با کوله باری از تجربه های سیاسی و اقتصادی در مسیر بازسازی اقتصادی و سیاسی گام نهاد. این کشور آمریکای لاتین که پس از ۱۱ ماه در دولت موقت به ریاست خانم «جنینه آنیس» با انتخاب حزب سوسیالیسم به سیاست های چپگرای خود علیه مداخلات امپریالیستی بروی آورد، در تلاش برای برقراری روابط دیپلماتیک گذشته خود برآمده است.
همزمان با تحولات اخیر بولیوی، دولت جدید این کشور در ادامه مخالفت‌هایش با مواضع دولت انتقالی و غربگرای برآمده از کودتای سال گذشته، عضویت بولیوی در برخی از سازمان‌ها را احیا کرد. پیوستن دوباره بولیوی به توافقات آمریکای لاتین و از سرگیری مناسبات گذشته، بیانگر به بن بست رسیدن نقشه های دولت دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری در آستانه ترک قدرت آمریکا برای ایجاد شکاف میان کشورهای چپگرای این منطقه است.
به دنبال کودتای راستگرایان علیه «اوو مورالس» رئیس‌جمهوری مستعفی بولیوی و انتقال قدرت به «جنینه آنیس» سناتور نژادپرست و رئیس‌جمهوری موقت این کشور، مناسبات میان بولیوی و کشورهای همسو اگر چه به شدت کمرنگ شد اما لوئیس آرسه رئیس‌جمهوری منتخب بولیوی اعلام کرد به محض در دست گرفتن قدرت روابط دیپلماتیک با این کشورها را از سرخواهد گرفت.
«روخلیو مایتا» وزیر امور خارجه بولیوی نیز اعلام کرد این کشور به دنبال بازسازی روابطی که در دوره تقریبا یکساله ریاست خانم جنینه آنیس دچار گسستگی شده بود، پیوندهای خود با کشورهای همسو را از سر می گیرد.
به رغم فشارهای حزب راستگرای افراطی تحت حمایت های آمریکا و سازمان کشورهای آمریکایی (OEA) که مسبب کودتای خشونت بار ۲۰۱۹میلادی در بولیوی و بر سر کار آوردن دولت موقت با عملکرد ضعیف خانم «جنینه آنیس» در طول یک سال گذشته بودند، سرانجام ملت بولیوی با انتخاب لوئیس آرسه مسیر دموکراسی و احیای کشور در بخش های اقتصادی، سیاسی و … را در پیش گرفت.
در پی برگزاری انتخابات ریاست جمهوری بولیوی در ۲۰ اکتبر (۲۸ مهرماه سال ۹۸) که در دور نخست مورالس پیروز شد، تظاهرات اعتراض‌آمیز و اعتصاب‌های گسترده‌ای در بولیوی آغاز شد. سناتور آنیِس پس از کناره‌گیری مورالس از ریاست جمهوری در ۱۰ نوامبر (۱۹ آبان ماه) و پناهنده شدنش به مکزیک، خود را رئیس جمهوری موقت بولیوی اعلام کرد. مورالس چندی بعد از مکزیک به آرژانتین رفت.
«اوو مورالس» رئیس جنهور مستعفی و رهبر پیشین جنبش به سوی سوسیالیسم، پس از پیروزی لوئیس آرسه در انتخابات ۲۰۲۰ بولیوی، همانطور که پیشتر اعلام کرده بود، در سالروز تبعید خود (۱۸ آبان) به بولیوی بازگشت و رهبری دوباره جنبش را به دست گرفت.
اجلاس آلبا
در هجدهمین اجلاس اتحادیه مقاومت مردم آمریکای لاتین «آلبا» که در ۱۴ دسامبر به مناسبت شانزدهمین سالگرد تاسیس این اتحادیه بصورت مجازی در سطح سران برگزار شد، اعضای اتحادیه ضمن تبادل نظر درخصوص شیوه مقابله با کرونا و اجرای برنامه واکسیناسیون، از بازگشت دوباره بولیوی به آلبا استقبال کردند. این نشست ها که از سوی کشورهای عضو «اتحادیه مقاومت آمریکای لاتین» تقریبا هر ساله در ونزوئلا برگزار می شود، نقطه عطفی برای همکاری های مشترک کشورهای چپگرای آمریکای لاتین در دستیابی به توسعه و پیشرفت سیاسی اقتصادی بوده است.
اعضای ۱۰ گانه آلبا را ونزوئلا، کوبا، بولیوی، نیکاراگوئه، هندوراس، اکوادور، دومنیکن و چند کشور کوچک حوزه کارائیب تشکیل می دهند.
ونزوئلا
در ونزوئلا سرانجام انتخابات پارلمانی در ۶ دسامبر (۱۶ آذر) برگزار شد. رویدادی که به عنوان چالشی بزرگ میان طرفداران «نیکلاس مادورو» رئیس جمهوری این کشور و گروه مخالفان محسوب می شد که در آن، نمایندگان مجلس جدید با انتخاب مردم، سرنوشت کشور را به دست گرفتند.
«خورخه ارئاسا» وزیر امور خارجه ونزوئلا با ابراز امیدواری از تشکیل مجلس جدید، آن را پایانی بر عامل رنج های مردم از تحریم و محاصره اقتصادی خواند. وی با اشاره به ارتباط گروه مخالف حاکم بر مجلس از سال ۲۰۱۵ و آمریکا، آنها را مسبب تهاجم اقتصادی دشمن و اعمال تحریم ها بر ملت خواند و گفت: گروه راست گرای افراطی در اتحاد با دولت آمریکا به ریاست دونالد ترامپ، به زعم خود می پنداشتند که در حال ضربه زدن به «نیکلاس مادورو» رئیس جمهور بولیواری ونزوئلا هستند، اما در واقع این ملت ونزوئلا بودند که در معرض تهاجم و رنج های اقتصادی قرار گرفتند.
مجلس ملی سابق به ریاست «خوان گوایدو» رهبر حزب مخالفان از سال ۲۰۱۵ در دست اکثریت جناح راستگرای تحت حمایت آمریکا اداره می شد. در مجلس ملی که پیش از این دوسوم کرسی‌های پارلمانی به گروه مخالفان اختصاص داشت، قدرت موازی قانونگذاری در کنار مجلس مؤسسان به مخالفان دولت نیکلاس مادورو، رئیس جمهوری این کشور تعلق داشت.
در سال ۲۰۱۷ به دنبال بحران قانون اساسی در این کشور، مجلس مؤسسان در کنار مجلس ملی شکل گرفت؛ اکثریت مجلس ملی را مخالفان دولت و مجلس مؤسسان را طرفداران مادورو تشکیل می‌دادند.
خوان گوایدو که در رأس حزب مخالفان، توطئه‌های خصمانه آمریکا را در جهت سرنگونی دولت مادورو اجرا می‌کرد، حتی برای از پا درآوردن دولت، از تقویت تحریم‌های آمریکا حمایت می‌کرد تا با قرار دادان مردم در شرایط دشوار اقتصادی، آنها را به ستوه آورده و از دولت منزجر و روگردان کند.
نیکلاس مادورو در این رابطه، مجلس ملی را مسبب اصلی تحریم‌ها علیه ملت ونزوئلا خواند.
سیاست مداخله‌جویانه آمریکا در ونزوئلا و معرفی خوان گوایدو به عنوان رئیس جمهوری موقت و خودخوانده این کشور اگرچه مشکلات اقتصادی شدیدی را متوجه مردم ونزوئلا کرده است، اما همه شواهد، گویای شکست این سیاست است و حتی منتقدان و معترضان به مادورو هم عملکرد دولت آمریکا را مورد انتقاد جدی قرار داده‌اند.
انتخابات پارلمانی ونزوئلا که یکشنبه ۱۶ آذر برگزار شد، چالشی بزرگ میان طرفداران «نیکلاس مادورو» رئیس جمهوری این کشور و گروه مخالفان بود که با پیروزی حزب مادورو و تشکیل مجلس جدید اگرچه این چالش کم رنگ تر شد اما به نظر می رسد که هنوز تدوام خواهد داشت.
شیلی
بیش از ۷۸ درصد مردم شیلی پس از سالها انتظار و در پی تظاهرات گسترده، در همه پرسی شامگاه یکشنبه (چهارم آبان) با هدف مقابله با نابرابری اقتصادی در پای صندوق‌های رأی، به طرح اصلاح قانون اساسی این کشور “آری” گفتند.
ناآرامی‌های گسترده شیلی از ۱۸ اکتبر ۲۰۱۹ (۲۶ مهر ۱۳۹۸) در اعتراض به افزایش بهای بلیت مترو آغاز و به تدریج به مخالفت با وضعیت اقتصادی در کشور منتهی شد که پیامد آن غارتگری، آتش‌افروزی و درگیری‌های روزانه بین معترضان و نیروهای پلیس بود. این بدترین بحران سیاسی شیلی در سه دهه اخیر محسوب می‌شود. اعتراضات شیلی در مدت شش ماه ادامه داشت که با شیوع ویروس کرونا به طور موقت فروکش کرده بود.
به دنبال تداوم اعتراض‌ها در شیلی در سال گذشته (۲۰۱۹)، «سباستین پینیرا» رئیس جمهوری این کشور با برگزاری همه‌پرسی برای تغییر قانون اساسی این کشور موافقت کرد. این تغییر اساسی یکی از خواسته‌های اصلی معترضان است که برای آن در طول یک سال گذشته تجمع‌های گسترده‌ای علیه دولت برگزار کرده اند. معترضان معتقدند قانون اساسی این کشور یکی از علل اصلی نابرابری در شیلی است.
مردم شیلی در ادامه این مطالبه خواهی به مناسبت سالگرد جنبش اعتراضی خود، در تظاهرات روز یک شنبه ۱۸ اکتبر (۲۷ مهر) بار دیگر اعتراض خود را علیه دولت این کشور نشان دادند.
سرانجام پس از گذشت ماه ها از جنبش اعتراضی شیلی، برای نخستین بار در تاریخ این کشور آمریکای لاتین، رای دهندگان به پیش نویس قانون اساسی جدیدی رای می‌دهند که جایگزین قانون اساسی می‌شود که در سال ۱۹۸۰ و در دوران دیکتاتوری ژنرال آگوستو پینوشه تدوین شد.
بیش از ۷۸ درصد مردم شیلی پس از سالها انتظار و در پی تظاهرات گسترده، در همه پرسی چهارم آبان با هدف مقابله با نابرابری اقتصادی در پای صندوق‌های رأی، به طرح اصلاح قانون اساسی این کشور “آری” گفتند.
پرو
به دنبال برکناری «مارتین ویسکارا» رئیس‌جمهوری پرو به اتهام فساد و «ناتوانی اخلاقی»، «مانوئل مرینو» رئیس‌جمهوری موقت پرو روز یکشنبه (۲۵ آبان) بعد از گذشت کمتر از یک هفته نشستن بر مسند ریاست جمهوری استعفا کرد. این ترک سمت به دنبال آن انجام شد که قانون‌گذاران از او خواستند به خاطر کشته شدن دو نفر در جریان اعتراضات ناشی از برکناری ناگهانی رئیس جمهوری قبلی، استعفا دهد.
رئیس جمهوری سابق پرو که به خاطر تمایل به اصلاحات اقتصادی تا حدی از پشتیبانی مردمی برخوردار بود، قبل از برکناری در نطق تلویزیونی اعلام کرده بود در برابر فشار پارلمان استعفا نخواهد داد، اما وی که همواره اتهام‌های وارده را رد می‌کرد در نهایت مجبور به پذیرش اتهامات و استعفا شد.
تظاهرات گسترده مردم پرو علیه اقدام کنگره در برکناری ویسکارا و مخالفت آنها با رییس جمهوری جدید، با دخالت نیروهای پلیس به خشونت کشیده شد.
در پی استعفای مرینو، مجلس به صورت فوق العاده و مجازی تشکیل جلسه داد و در رای گیری صورت گرفته به دلیل رد صلاحیت لیست های پیشنهادی از سوی کنگره، پرو تا روز سه شنبه بدون رئیس جمهور ماند.
سرانجام پس از گذشت هفته‌ای بحرانی در پرو ناشی از برکناری و استعفای دو رئیس جمهور و اعتراضات گسترده مردمی، سرانجام «فرانسیسکو ساگاستی» به عنوان رئیس‌جمهوری موقت این کشور انتخاب شد.
رئیس جمهور جدید پرو در مراسم تحلیف خود ضمن عذرخواهی از افراد آسیب دیده در راه احیای دموکراسی، با بیان اینکه کشور “در شرایط دشواری برای جهت گیری” قرار دارد مردم را به همدلی و همبستگی فراخواند.
برزیل
در برزیل به ریاست جمهوری «ژائیر بولسونارو» از حزب راستگرای همسو با سیاست های آمریکا، دامنه اعتراضات به نحوه عملکرد دولت هر روز گسترده تر می شود. رفتارهای عجیب و اظهارنظرهای جنجالی بولسونارو نیز بر تایید عملکردش تاثیر منفی داشته و بر آتش اعتراضات دامن می زند.
میزان نارضایتی‌ها از سیاست‌های «ژائیر بولسونارو» رئیس جمهوری معروف به «ترامپِ برزیل» در حوزه‌های اقتصادی و زیست محیطی این پنانسیل را دارد تا شرایط غول اقتصاد آمریکای لاتین را دستخوش ناآرامی کند.
رویکرد افراطی بولسونارو، ادامه موج خشونت‌ها، نارضایتی از عملکرد وی در مهار آتش‌سوزی جنگل‌های آمازون، افزایش نارضایتی از سیاست‌های اقتصادی دولت، ادامه حمایت‌ها از لولا داسیلوا رئیس جمهوری چپ گرا و دربند سابق برزیل همگی می‌توانند به چالش‌های جدی برای دولت برازیلیا در آینده تبدیل شوند.
افزایش انتقادات به بولسونارو «ترامپ برزیل» به دلیل سوء مدیریت در مهار بحران کرونا و جنگل های آمازون به دیگر حوزه ها نیز رسیده و به مطالبه مردمی برای برکناری وی تبدیل شد.
به دنبال افشای رسوایی جدید رئیس جمهوری برزیل در بهره‌برداری از یک نهاد دولتی در جهت منافع خانوادگی، حزب کارگران و دیگر احزاب و نهادهای حقوقی این کشور خواستار برکناری وی شدند. در همین رابطه، یکی از نمایندگان مجلس برزیل با اعلام اینکه رئیس جمهوری این کشور از آژانس ملی اطلاعات برای کمک به پسر متهم خود بهره برداری کرده، گفت همین دلیل برای برکناری وی کفایت می کند.
افشای این پرونده در اواخر ۲۰۱۸، پس از آن بود که سازمان نظارت بر نقل و انتقالات مالی (کواف) متوجه گردش مالی میلیونی غیرمعمول در یکی از حساب های بانکی کی روش، مشاور سابق فلاویو بولسونارو شد.
از سوی دیگر، به دنبال پیامدهای ناشی از شیوع کرونا که این کشور را به سومین کشور با آمار بالای مبتلایان تبدیل کرده، احزاب و نهادهای حقوقی این کشور از جمله حزب کارگر در پی استیضاح رئیس جمهور برزیل برآمده اند.
تلاش‌های ژائیر بولسونارو برای الگوبرداری از سیاست‌های دونالد ترامپ از زمان حضورش در سمت ریاست جمهوری برزیل به اندازه‌ای بوده که سبب شده تا لقب «ترامپ برزیل» را به او نسبت دهند.
اما تنها این نیست. آرژانتین با وجود ثبات نسبی در دولت میانه رو «آلبرتو فرناندز» این کشور همچنان با بحران اقتصادی دوره های قبل دست و پنجه نرم می کند.
در کلمبیا علاوه بر خشونت‌های رایج که انتقادات فعالان اجتماعی را علیه کشتار رهبران اجتماعی در این کشور برانگیخته، با بازداشت «آلوارو اوریبه» رئیس جمهوری سابق این کشور در ماه اوت، تنش های سیاسی داخلی تشدید شده است. این کشور تحت رهبری «ایوان دوکه» به عنوان رئیس جمهوری راستگرا با اتخاذ سیاست‌های همسو با دولت دونالد ترامپ، دشمنی و مداخله‌جویی در مرزهای ونزوئلا را افزایش داده است.
همچنین اعتراضات اجتماعی گسترده در اکوادور و گواتمالا صحنه‌هایی دیگر از حوادث ۲۰۲۰ آمریکای لاتین را رقم زد.
به رغم بی‌توجهی دولت ترامپ نسبت به آمریکای لاتین طی چهار سال گذشته، تحلیل گران و کارشناسان بر این باورند که آمریکا تحت هدایت بایدن احتمالا اولویت جدی‌تری برای تعامل با آمریکای لاتین در نظر خواهد گرفت.
در این میان انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا و ورود جو بایدن نامزد حزب دموکرات به کاخ سفید همزمان با حوادث تاثیرگذار این منطقه، می‌تواند پیامدهای منطقه ای متفاوتی در حوزه آمریکای لاتین ایجاد کند. اگرچه به دلیل رویکرد مالکانه دولت های آمریکا تغییر شگرفی در سیاست‌های کلی واشنگتن نمی‌توان انتظار داشت اما با توجه به شعارهای انتخاباتی کاندیدای دموکرات، در مقابل سیاست‌های خصمانه آشکار دونالد ترامپ رویکرد چندجانبه‌گرایی بایدن می تواند باعث ایجاد تحولاتی در مناسبات این منطقه با واشنگتن شود.
با همه این اوصاف، انتظار می رود علی‌رغم تداوم اثرات همه‌گیری بر اقتصاد جهانی، تحولات چشمگیر ۲۰۲۰ برخی کشورهای مقاومت آمریکای لاتین باعث شود این کشورها با ثبات و توسعه بیشتری در سال ۲۰۲۱ روبرو شوند.
با استفاده از گزارش های ایرنا
فکر نمی کنم ایرنا منبع قابل اعتمادی برای تحلیل رویداد های سیاسی در ونزوئلا، بولیوی، کوبا باشد.