واحه ای در دشت سکوت – مزدک دانشور

کودکی من در دهه ۱۳۶۰ گذشت. دهه ۶۰ دوران عجیبی بود. جنگ بر فضای شهر مسلط بود و تفریحی وجود نداشت جز کتاب خواندن و قدم زدن در خیابانهای صبر و سکوت. کتابها یکی یکی از دل کتابخانه بزرگ خانوادگی بیرون می آمد و خوانده می شد. این کتابها بودند که در دوران افسردگی و سیگار پدر و دوستانش، نقش معلم را بازی می کردند. ماهی سیاه کوچولو بود که راه را باز کرد برای خواندن دیگر کتابهایی چون انقلاب کوبا، جنگ شکر، خاطرات بولیوی، زنده باد کاتالونیا، یک ویت‌کنگ یک میلیون دلار و ….انگار راست گفته بود، راه که بیفتیم کم کم ترسمان هم می ریزد…. این راه به دانشگاه رسید.

دانشگاه اما برهوتی دیگر بود. اگر چه اصلاحات جانی تازه به فعالیتهای سیاسی داده بود، اما فرودستان و حاشیه نشینان و شکست خوردگان در گفتمان سیاسی اصلاحات حضوری نداشتند. من به دنبال کسی بودم که از کارگران و زحمتکشان و راه رهایی سخن بگوید، اما در آن روزها طبقه متوسط و اصلاحات لیبرالی در بورس بود و سخنگوی طبقات زیرین به دانشگاه راهی نداشت…این بود تا پوستر یک برنامه را دیدم در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی که به بررسی ریشه های اجتماعی قتلهای زنجیره ای و با تأکید بر یک قاتل کودک آزار آن روزها می پرداخت. سخنران اصلی این برنامه فریبرز رییس دانا بود. او در آن روزها به عنوان یک اقتصاددان رادیکال شناخته می شد و مجلاتی چون ایران فردا و نقد اقتصاد سیاسی نظرات او را بازتاب می دادند. با خودم گفتم یک اقتصاددان در مورد قاتل زنجیره ای چه می تواند بگوید؟

در آن جلسه بود که بالاخره کسی را یافتم که از رابطه بین نابرابری و خشونت سخن می گفت؛ از اینکه به حاشیه راندگان برای گرفتن سهم خود دست به خشونت می زنند؛ از اینکه سیاستهای تعدیل اقتصادی راه را برای خشونت باز می کند. سخنران بسیار شیک پوش بود با کت شلوار و کراواتی زیتونی رنگ و اصلا با معیارهایی که از چپ ها و چریک ها می شناختیم، خوانایی نداشت. با این حال در میانه دوران اصلاحات کسی سخن از فرودستان و حاشیه رانده شدگان می راند و ما تشنگان شنیدن سخن نو بودیم.

بعدها چه در کلاس های دانشگاه آلترناتیو دانشگاه امیرکبیر، چه در سخنرانی های متعدد میانه دهه ۱۳۸۰ و چه نوشته ها و مصاحبه هایش در نشریات مختلف از او بسیار آموختم. شجاعت بی نظیر در بیان مسایل، ترکیب انگاره های آکادمیک با زبان روزمره در ترکیب با قد رشید و صدای رسا ترکیبی بسیار جذاب از او ساخته بود. روشنفکر حوزه عمومی که دانش و مهارت بیان نظراتش را داشت و بر آن پای فشاری می کرد. او با آن ظاهر جذاب و صدای رسا می توانست در هر حزب اصلاح طلبی وارد شود و با بیان نظرات نئولیبرال و تأیید سیاستهای تعدیل به یکی از سخنگویان و توجیه گران این سیاست ها بدل شود و در محفل نیاوران جایی در خور برای خود بیابد. اما ترجیح او ماندن در کنار کارگران و زحمتکشان بود، تا از حقوق و دستمزد بگوید، از خشونت بی نانی سخن براند و صدای بی صدایان و محذوفان باشد…

شاید خیلی شعاری و یا تکراری باشد که او زنده است و راهش ادامه دارد…اما واقعیت این است که اندیشه هایی که او مدافعش بود در حال گسترش اند و نقد اقتصاد سیاسی راهش را به فضای روشنفکری ایران باز کرده است. نئولیبرال ها از پس پرده بیرون افتاده و با کمک نویسندگان و گویندگان رادیکال رسوای زمانه شده اند. اگر فریبرز رییس دانا شجاعانه حذف یارانه ها را در دولت احمدی نژاد اصلاحات نئولیبرالی نخوانده بود و بهای این صراحت و شجاعت را با زندان کشیدن نداده بود، روزنامه نگارانی چون احمد زیدآبادی می توانستند سخنان عوام فریب احمدی نژاد را به عنوان سخنان نیروهای چپ معرفی کنند و در این وادی برای اصلاح طلبان آبرویی بخرند..

بی شک حضور بی بدیل او چون واحه ای در برهوت باعث شد جوانانی چون من فکر کنند که هنوز اخگری در این خانه می درخشد…انگار شاعر به خاطر حضور فریبرز رییس دانا سروده بود : آنکه می گفت حرکت مُرد در این وادی خاموش…برود شرم کند…

چاپ کن