گفت و گوی ظریف و سعید لیلاز پر از نکات و مسائل بحث برانگیز است که می تواند بر منازعات سیاسی داخلی دامن بزند و حتی اثراتی بر سیاست خارجی ایران بگذارد.
فرارو در تفسیری پیرامون چگونگی لو رفتن این فایل صوتی و واکنش ها در داخل حکومت نوشته است: قرار بوده که مصاحبه تا مدت‌ها منتشر نشود، حتی ظریف در بخش‌هایی می گوید این اظهارات من اصلا نباید منتشر شود.
یکی از بحث‌های جدی درباره فایل صوتی ظریف چگونه و توسط چه کسی لو رفته است؟ این پرسش در فضای رسانه‌ای پرسشی مهم است.
این گفت‌وگو اسفند سال گذشته و توسط مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری به مدیریت حسام‌الدین آشنا انجام شده است.
طبیعتا اولین احتمال این است که این گفت‌وگو از درون مرکز لو رفته باشد.
حسام‌الدین‌‌آشنا، رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری، در واکنش به این احتمال نوشته: «انشالله این سوءاستفاده و کید(نیرنگ) احتمالی، به خودشان برمی‌گردد.»
اما این مصاحبه چرا و با چه هدفی منتشر شده است؟ واضح است که این گفت‌وگو می‌تواند ابعاد سیاسی داشته باشد پس کسی که آن را لو داده حتما به این مسئله آگاه بوده است.
عده ای می گویند این گفت و گو توسط حامیان ظریف و برای تطهیر او و بهره برداری انتخاباتی منتشر شده است.
مخالفان مذاکرات وین و احیا برجام و نیز رقبای انتخابات ۱۴۰۰ از جمله دیگر مظنونان هستند. برخی می‌گویند لو رفتن این گفت‌وگو باعث شده که احتمال نامزدی محمد جواد ظریف در انتخابات ریاست جمهوری به حداقل برسد. از سوی دیگر می‌تواند مذاکرات هسته ای در وین را هم تحت تاثیر قرار دهد، به ویژه اظهارات ظریف درباره نقش روسیه در تخریب مذاکرات.
شایعه نقش نزدیکان محمود احمدی نژاد هم مطرح است. گفته می شود برخی خبرنگاران خارج از ایران که این فایل صوتی را دریافت کرده‌اند، تایید می‌کنند که فایل را از یکی از نزدیکان محمود احمدی‌نژاد دریافت کرده‌اند.
واکنش‌ها
پس از انتشار این مصاحبه طبیعتا فضای افکار عمومی درباره آن ملتهب شد. اصولگرایان به شدت از آن ناراضی اند و در رسانه‌ها و شبکه های اجتماعی علیه ظریف اظهار نظر می‌کنند.
آنها معتقدند که ظریف خط قرمز‌ها را رد کرده است.
نصرالله پژمانفر رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس در این رابطه گفت: “آقای ظریف پس از ۴۰ سال در حوزه دیپلماسی در جمهوری اسلامی ایران گویا هنوز متوجه خطوط قرمز نظام و خط مشی نظام در حوزه سیاست خارجی نیست.»
به گفته او ظریف باید در این باره توضیح دهد.
نظام الدین موسوی نماینده تهران هم در توئیتی نوشت: «جناب آقای ظریف! همین که فایل صوتی محرمانه جنابعالی از شبکه تلویزیونی وابسته به آل سعود سر در می آورد، یعنی در جریان قرار ندادن شما پیرامون حمله موشکی به عین الاسد و سفر بشاراسد به تهران کار بسیار دقیق و درست و هشیارانه ای بوده است. گاندوها اطرافتان را پر کرده اند آقای وزیر!»
محمدتقی نقدعلی نماینده خمینی شهر هم در اظهار نظری خواستار عذرخواهی ظریف شده است. به گفته او ظریف به قاسم سلیمانی “توهین” کرده است و مجلس این توهین را بی پاسخ نخواهد گذاشت.
زهره الهیان عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز از احتمال پیگیری حقوقی و قضایی فایل صوتی ظریف خبر داده است. به گفته او “شخصی چون آقای ظریف به عنوان وزیر امور خارجه متوجه این موضوع نشده است که باید دیپلماسی در خدمت امنیت کشور و منافع ملی باشد و دیپلماسی سیاسی به خودی خود ارزشی ندارد مگر اینکه در خدمت منافع ملی و امنیت ملی قرار گیرد.”
در همین حال جهان آبادی عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس نگاه دیگری به ماجرا دارد او در این باره نوشته است: «دکتر ظریف بارها به صراحت گفته است که کاندیدای ریاست جمهوری نیست، پس انتشار فایل مصاحبه بسیار مهم ایشان ربطی به انتخابات ندارد و با هدف ضربه زدن به مذاکرات وین و استیضاح رئیس دستگاه دیپلماسی و تکمیل کننده تخریب‌های اخیر در نطنز و سایر آسیب‌ها به منافع ملی ماست. هشیار باشیم!»
خبرگزاری تسنیم نزدیک به سپاه پاسداران هم از ظریف به خاطر مواضعش و از آشنا به خاطر انتشار فایل به تندی انتقاد کرده است.
تسنیم با اشاره به بخشی از سخنان ظریف درباره «میدان» و «دیپلماسی» نوشت: «این در واقع موضع‌گیری عجیبی از مشهورترین دیپلمات سال‌های اخیر ایران است که «میدان» و «دیپلماسی» را دو ساحت مجزا از هم می‌داند که همواره یکی باید برای دیگری هزینه شود و به‌قول او همیشه این دیپلماسی بوده که برای میدان هزینه شده است.»
این خبرگزاری در ادامه در نقد آشنا مشاور رییس جمهور نوشته است: «آیا آقای آشنا که خود از جمله چهره‌های امنیتی در دولت آقای روحانی است از اهمیت این فایل صوتی مطلع نبوده و در نگهداری آن اهمال کرده است و یا این فایل با برنامه‌ریزی قبلی و به‌شکل غیررسمی برای تأثیرگذاری در انتخابات ۱۴۰۰ منتشر شده است؟»
خبرگزاری فارس هم با انتشار نقدی بر سخنان ظریف نوشته است: «فرامتن این فایل صوتی در یک جمله خلاصه است؛ برخلاف تصور رایج در جمهوری اسلامی نه تنها رئیس جمهور اختیار ندارد، بلکه برخلاف تصور پیشین حاکمیت دوگانه نیز وجود ندارد و تنها و تنها قاعده حاکم در اداره کشور، قواعد «میدان» است و راهبری نظامی.»
این خبرگزاری در ادامه نوشته است: «ظریف می گوید عین الاسد را بی خبر بودم. تعداد حملات اسرائیل به سوریه را نیز. ماجرای هواپیمای اوکراین را هم من و رئیس جمهور اطلاع نداشتیم. حتی وزیر راه درباره پرواز هما به سوریه خبر نداشت. او همه این موارد را فهرست می کند که بگوید میدان در جمهوری اسلامی میدان‌دار است.»
فارس در ادامه تفسیر کرده که “سارقان و منتشر کننده‌های این فایل صوتی دو هدف را دنبال کردند. اول اینکه هرچه مشکل هست و حتی اگر برجام هم نتیجه نداده است به جهت میدان‌داری میدان است پس هرچه فریاد دارید بر سر میدان بزنید. دوم اینکه ریاست جمهوری در ایران نقش ندارد و با جابجایی رئیس جمهور نیز مشکل حل نمی‌شود. ثمره نهایی خناسان ازین پروژه دل‌کندن مردم از تغییر از طریق صندوق و قهر با انتخابات است.»
در تحلیل های میانه‌رو ها اما این بحث وجود دارد که با این فایل صوتی هم احتمال نامزدی ظریف در انتخابات از بین رفته و هم مذاکرات وین به مشکل می خورد.
سایت جماران معتقد است دو دسته از انتشار این فایل صوتی سود می‌برند: «دلواپسانی که انتشار این فایل را گردن ظریف می اندازند و در حالی که احتمال نامزدی وی وجود دارد، او را زیر فشار میگذارند در میانه مذاکرات هر نوع توافقی را گرفتار حواشی و چالش‌های جدی می‌کنند. دوم جریان برانداز و تحریمی که با انتشار این فایل، دوباره ادبیات «ماله‌کش اعظم» را برای ظریف بازتولید کرده و به دنبال سوزاندن او در انتخابات نزد مردم ناراضی و خسته‌ای می‌‌روند که از وضع فعلی که فعلا انگیزه ای برای مشارکت ندارند.»
اما عطاءالله مهاجرانی وزیر اسبق فرهنگ و از سیاستمداران میانه رو در توئیتی به شدت از لو رفتن این فایل در دولت انتقاد کرد و نوشت: «حالا دولت و تدبیر و امید در فکر بقیه نوارهای گفتگو باشد. امیدوارم وزیر اطلاعات و دفاع و کشور و دبیر شورای عالی امنیت ملی اگر گفتگو کرده باشند جای نوارها امن باشد. پیداست موش تا انبار شما حفره زده است. وقتی ترتیب اینگونه مصاحبه ها را می دهید در فکر حفاظت اسناد هم باشید. تدبیر؟!»
مهدی نصیری نویسنده و محقق اصولگرا اظهارات ظریف را بازتابی از فروبستگی درون حاکمیت خواند و نوشت: “صوت ظریف بار دیگر از معضل حاکمیت دوگانه ناشی از نزاع بین نهادهای “انتخابی” و “انتصابی” که تنش و اصطکاک بین آنها، ملت را لِه و کشور را در لبه پرتگاه قرار داده، پرده برداشت.”
در این میان خود محمدجواد ظریف همچنان ساکت است!
در وهله‌ی نخست پرسش اصلی زمان مصاحبه است و این که آیا آن به‌رغم خواست ظریف افشا شده است یا با طرح قبلی؟
ظریف کارکشته‌تر از آن است که روی قول و قرار مصاحبه‌کننده حساب باز کند، از این روی، به احتمال بسیار باید افشای مصاحبه با طرح قبلی صورت گرفته باشد.
برای پاسخ به‌بخش اول پرسش باید بر محتوای «راز» برملا شده متمرکز شد. در واقع هیچ راز ناگفته‌یی در میان نیست: دعوایی خانودگی در میان است که در یک طرف آن دولت قرار دارد و طرف دیگرش سپاه. نقطه‌ی عطف این دعوی جلسه‌ی سه نفره خامنه‌ای، اسد و سلیمانی بود که با شکوه‌ی ظریف و روبوسی سلیمانی و کوتاه آمدن هر دو طرف موقتا خاتمه یافت: در واقع با سکوت خامنه‌ای یک تقسیم کار به ظریف تحمیل شد: مسئولیت سیاست خارجی رسمی به ظریف و بخش غیر رسمی و خارج از عرف بین‌المللی سیاست خاورمیانه به سلیمانی واگذار شد. اما این دعوی به‌طور واقعی خاتمه نیافت و به‌اشکال مختلف در موقعیت‌های گوناگون بروز پیدا کرد. نمایش تلویزیونی گاندو جلوه‌ی جدیدی از این رویارویی بود که حکایت از بالا گرفتن برخورد داشت.
پس از قرارداد با چین، «نگاه به شرق» در شرف تثبیت بود. دیگر جایی برای درنگ از طرف ظریف، به نمایندگی از «نگاه به غرب»، نبود. از این روی، فاش شدن مصاحبه‌ی ظریف به‌منزله‌ی اعلام جنگ و ورود دعوای به فاز جدید است. تحلیل ظریف از نقش روسیه در برجام، در واقع پیام او ست به غرب در ضمن تهدید روقبا، که اگر قرار است دعوای ریشه‌داری که از فرادای قیام تا کنون هنوز به درازا کشیده ـ «نگاه به شرق» یا «نگاه به غرب» ـ به نفع «نگاه به شرق» یک سره شود، انتظار موش‌دواندن در مذاکرات برجام و قرار گرفتن در کپه‌ی «نگاه به غرب» و به تعویق انداختن شرایط حصول توافق، انتظار بی‌راهی نیست. این ادامه‌ی تحریم‌ها را در پیش خواهد داشت. به باور من هدف ظریف از افشای این مصاحبه ایجاد شکاف در جبهه‌ی بخش سخت رژیم است.
جریان فایل صوتی ظریف : ظریف از یک طرف میخواهد به امریکا بگوید که با ما به توافق برسید و تحریم ها را بردارید و گرنه روسیه بازی را بهم خواهد زد و از طرف دیگر میگوید ای مردم بیائید بیرون و در انتخابات به جناح ما رای بدهید و گرنه جناح پاسداران برنده خواهند شد یعنی بین بد و بدتر ما را انتخاب بکنید و این فایل صوتی به این سادگی بیرون داده نشده که اسمش را میگذارند به بیرون درج کرده بلکه بشکل سنجده به بیرون انتقال داده شده و ظریف نه بر علیه نظام ، نه بر علیه سلیمانی و نه بر علیه خامنه ای صحبت کرده بلکه تضاد های شناخته شده دو جناح را بزبان میاورد