در حاشیه شرقی دریای خزر و در مجاورت تالاب اینچه برون، کارخانه استحصال ید “کانسار خزر” درسال ۱۳۸۳ مجوز بهره برداری گرفت. این کارخانه بزرگترین تولید کننده و صادر کننده ید در ایران شناخته شده و گفته می‌شود بزرگترین از نوع خود در خاورمیانه است. اما این کارخانه ید برای تورکمن صحرا به یک فاجعه زیست محیطی تبدیل شده است.
بنا به گفته حمیدرضا رضایی، معاون پژوهشی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، در طی ۱۲ سال گذشته فاضلاب کارخانه ید مستقر در شهرستان آق قلا با تصفیه نامناسب و تقریبا بصورت خام وارد تالاب اینچه شده است. مساحت تالاب که حدود ۸۰ تا ۱۰۰ هکتار بود، اکنون با ورود پساب کارخانه ید ده برابر شده و به ۱۰۰۰ هکتار رسیده است. وقاحت صاحبان و مسئولین کارخانه تا آنجا پیش می‌رود که از افزایش آب تالاب برخود می بالند که بر اثر فعالیت آنها تالاب اینچه از خشکی نجات یافته و مساحت آن افزایش نیز یافته است.
در ۸ خرداد ۱۳۹۹ سایت خبری “سلامت نیوز” از شکستن دیوار حفاظتی شرق تالاب اینچه و حرکت پساب های آلوده به رادیوم و باریوم به سوی مراتع و زمین های کشاورزی منطقه خبر داد. ۳۰۰ تا ۴۰۰ هکتار از اراضی مرتع که بصورت سنتی محل چرای دامهای دامداران منطقه است، به این مواد خطرناک موجود در پساب آلود شد.
طبق تحقیق سه تن از محققان در یک مقاله علمی، آقایان کمال فروندی، سیدمحسن موسوی نژاد و حسین حیدری، عوارض ناشی از باریوم باعث مشکلات تنفسی، افزایش فشارخون، تغییرات ضربان قلب، سوزش معده، ضعف ماهیچه، تغییرات واکنش‌های عصبی، تورم مغز و آسیب کبد، کلیه و قلب می‌شود. ترکیبات باریوم می‌تواند به آسانی در آب حل شده و در دریاچه ها و رودخانه ها جریان یابد و با توجه به پایدار بودن ترکیبات باریوم بسیار خطرناک هستند.
مسئولان محیط زیست استان گلستان بر اهمیت این بحران زیست محیطی آگاه هستند. آقای محمدرضا کنعانی مدیرکل محیط زیست استان گلستان میگوید: ۲۰۰ الی ۳۰۰ هکتار تحت تاثیر تخلیه پساب قرار گرفته است و تصور می کنیم ۵ الی ۶ میلیون لیتر پساب وارد مراتع شده است که این یک فاجعه زیست محیطی را رقم می‌زند. برای کنترل این فاجعه زیست محیطی در جلسه اضطراری با حضور استاندار گلستان، ۴ هکتار از اراضی منابع طبیعی در اختیار شرکت کانسارخزر قرار داده شد که این پساب را به درون زمین تزریق کند اما مسئولان کارخانه به دلایل واهی از انجام آن سرباز می زنند. آنها شرایط جوی و تامین زیر ساخت ها را بهانه تعویق این اقدام لازم میدانند.
استاندار استان گلستان، آقای زنگنه، در گفتگو با دنیای اقتصاد بتاریخ ۳۰ بهمن ۱۴۰۱، همه موضوعات این مقاله علمی و تحقیقات را اوهام و فرضیات خوانده و میگوید موضوعات این کارخانه تحت کنترل دستگاه های نظارتی بخصوص سازمان انرژی اتمی، سازمان های محیط زیست و منابع طبیعی است. اودر عین حال میگوید: حالا با این همه تفاسیر استحصال ید برای ما مهم است.
مهمترین عامل تعیین سیاست عمومی حاکمیت جمهوری اسلامی و صاحبان اینگونه صنایع، دلارهای حاصل از صدور محصولات آن است. محیط زیست و جان انسان‌ها برای آنها ارزشی ندارند.
در صورت شکسته شدن دیواره های غربی و شمال غربی با توجه به توپوگرافی منطقه و شیب زمین در منطقه این پساب ها می‌توانند تا دریای خزر نیز پیش بروند که در آنصورت می‌تواند فاجعه زیست محیطی برای تمام منطقه دریای خزر باشد.
در حال حاضر افزایش میزان بالایی از سقط جنین دامها در مناطق اطراف تالاب اینچه مشاهده می‌شود. نسل روباه تورکمنی که محل سکونت آنها در اطراف تالاب اینچه بود، نابود شده است و شایعاتی مبنی بر پرتوزا بودن محیط و همچنین تآثیر فعالیت کارخانه بر تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی مطرح است.
آلودگی محیط زیست و تاثیرات مخرب این کارخانه ید یکی از دغدغه های فعالین اجتماعی و محیط زیستی در تورکمن صحرا است. با توجه به ناتوانی در موظف کردن این کارخانه به رعایت پروتکل های محیط زیستی، حتی اداره محیط زیست آق قلا نیز به صنف منتقدین پیوسته است.
این کارخانه علیرغم تهدید آشکارش برای انسان‌ها، دام ها و محیط زیست به فعالیت های خود ادامه می‌دهد و بنظر میرسد با توجه به پیوندهای صاحبان این کارخانه با نهادهایی از قدرت، هیچ ارگان و نهادی در منطقه تورکمن صحرا و استان گلستان یارای مقابله با آنرا ندارند. اما گسترش و تشدید افکار عمومی می‌تواند مسئولین و صاحبان کارخانه را به رعایت پروتکل ها و اقدامات لازم موظف سازد.
تورکمن های دمکرات ایران
۲ خرداد ۱۴۰۲
