الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان از اقدامات دولت ارمنستان به ویژه نیکول پاشینیان نخست وزیر این کشور به شدت عصبانی است. این عصبانیت در واکنش وی به نشست پاشینیان با رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا بازتاب دارد. روز جمعه رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان با اشاره به نشست سه‌جانبه آمریکا، اتحادیه اروپا و ارمنستان گفت این دیدار با هدف مقابله با همکاری در قفقاز جنوبی برگزار شده و ممکن است به فاجعه‌ای بزرگ منجر شود.
«الهام علی‌اف» رئیس‌جمهور آذربایجان گفت نشست ایالات متحده، اتحادیه اروپا و ارمنستان علیه هرگونه همکاری در منطقه قفقاز جنوبی برگزار می‌شود.
علی‌اف در دیدار با «مولود چاووش‌اوغلو» عضو مجلس ملی ترکیه گفت: «در حال حاضر جریان‌هایی در جهان از جمله در قفقاز جنوبی به نحو خطرناکی در حال شکل‌گیری هستند و باکو نسبت به این مسئله ابراز نگرانی می‌کند.»
او در ادامه گفت: «نشست سه‌جانبه آمریکا، اتحادیه اروپا و ارمنستان علیه همکاری در قفقاز جنوبی طراحی شده و هدف آن منزوی‌کردن جمهوری آذربایجان است. احتمال دارد برنامه آماده‌شده برای قفقاز جنوب در آینده به یک فاجعه بزرگ منجر شود.»
علی اف توضیح نداد منظورش از “فاجعه بزرگ” گه قرار است در آینده رخ دهد چیست اما نارضایتی علنی وی و اظهارات پوتین در باره اقدامات اخیر دولت ارمنستان در پیوند با آمریکا و اتحادیه اروپا دلالت بر آن دارد که باکو و مسکو فکر می کنند ارمنستان در زمین رقبای آنها بازی می کند و اگر همین حالا به ایروان هشدار ندهند و اقدام مشخصی برای مهار آن نکنند دیگر دیر خواهد شد. همراهی ارمنستان با پروژه های اروپا و آمریکا علیه روسیه، زمینه سازی برای عضویت در ناتو و جلب علاقمندی اروپا به مشارکت در طرح “تقاطع صلح” که به نوعی شامل مهار سیاست تهاجمی علی اوف هم می باشد از جمله دلایل جنگ خاموش کنونی همه ی طرفین ذینفع به شمول جمهوری اسلامی در ماجرای ارمنستان است که هر لحظه امکان دارد شعله ور شود.
دیدار رئیس کمیسیون و مسئول هماهنگی سیاست خارجی اتحادیه اروپا با پاشینیان
اورزولا فن در لاین، رئیس کمیسیون اروپا در کنفرانسی در حاشیه نشست مشترک با حضور پاشینیان نخست وزیر ارمنستان، وزیر امور خارجه آمریکا و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت که این اتحادیه ۲۷۰ میلیون یورو برای کمک به توسعه و تاب‌آوری ارمنستان پس از جنگ قره‌باغ اختصاص داده است.
فن در لاین در این نشست که روز جمعه ۵ آوریل (۱۷ فروردین) در مقر کمسیون اروپا در بروکسل، پایتخت بلژیک برگزار شد، گفت که اتحادیه اروپا تاکنون بیش از نیم میلیارد یورو برای سرمایه‌گذاری در ارمنستان کمک کرده است.
وی افزود: «چشم‌انداز جدیدی که اتحادیه اروپا برای کمک به ارمنستان در نظر گرفته شامل یک طرح توسعه و تاب‌آوری اقتصادی به ارزش ۲۷۰ میلیون یورو در سال‌های آینده است. این کمک برای تقویت هر چه بیشتر جامعه ارمنستان و کمک به رشد صنایع و بازرگانی آن اختصاص یافته است.»
رئیس کمیسیون اروپا در این نشست از تلاش‌های نخست وزیر ارمنستان در پیشبرد «واقعی» دموکراسی و اجازه ندادن به روسیه برای برای دور زدن تحریم‌ها با استفاده از این کشور، استقبال کرد.
وی همچنین گفت که اتحادیه اروپا از سپتامبر گذشته تاکنون برای کمک به آوارگان جنگی قره‌باغ در ارمنستان حدود ۳۰ میلیون یورو در اختیار این کشور قرار داده است.
نخستین نشست مقامات بلند پایه آمریکا، اتحادیه اروپا و ارمنستان دو ماه پیش در همین مکان برگزار شده بود.
نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان نیز در این کنفرانس با قدردانی از دولت آمریکا و اتحادیه اروپا، اظهار امیدواری کرد که سرمایه‌گذاران آمریکایی و اروپایی بتواند به توسعه زیرساخت‌های عمرانی، ارتباطات و ترابری این کشور کمک شایسته‌ای کنند.
وی با اشاره به موضوع جنگزدگان قره‌باغ گفت: «کمک به بیش از ۱۰۰ هزار آواره قره‌باغ در ارمنستان، اهمیت ویژه‌ای دارد و باید به کمک هم برای فراهم کردن مسکن و زندگی معمولی برای آنها تلاش کنیم.»
پاشینیان درباره روابط با باکو گفت: «ما ضمن پافشاری بر اهمیت حاکمیت ملی دو کشور، همچنان به سیاست عادی‌‌سازی روابط با جمهوری آذربایجان و نیز به طرح چهارراه صلح با کشورهای همسایه پایبندیم.»
«چهارراه صلح» نام طرحی ابتکاری است که به ابتکار دولت جمهوری ارمنستان به عنوان «چشم‌انداز ارمنستان در خصوص برقراری صلح پایدار و پیشرفت منطقه قفقاز جنوبی و تبدیل آن به منطقه صلح و همکاری» تهیه شده است. ارمنستان دو هفته پیش این طرح را به شورای اروپا ارائه داد.
پس از آن، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا با تأکید بر هم‌پیوندی کشورش با اتحادیه اروپا در کمک به ارمنستان و کمک ۶۵ میلیون دلاری واشنگتن به ایروان در سال ۲۰۲۵ گفت که این مبلغ در مقایسه با کمک دو سال گذشته واشنگتن، ۵۰ درصد بیشتر است.
وی با اشاره به سخنان پاشینیان گفت کشورش به دولت ایروان در موضوع آوارگان جنگی قره‌باغ نیز کمک خواهد کرد.
ده ماه پس از محاصره قره‌باغ کوهستانی به دست نیروهای جمهوری آذربایجان به دنبال جنگی خونبار، نخستین گروه از آوارگان در ماه سپتامبر ۲۰۲۳ اجازه یافتند وارد ارمنستان شوند. پس از آن حدود ۱۰۰ هزار مهاجر دیگر به مرور از ناگورنو قره باغ وارد ارمنستان شدند.
تیرگی روابط روسیه و ارمنستان
روابط روسیه و ارمنستان، که پیش‌تر متحدان سنتی برای یکدیگر بودند، در ماه های اخیر و به دنبال تحولات قفقاز که با تسلط کامل جمهوری آذربایجان بر منطقه قره‌باغ کوهستانی همراه شد به تیرگی گرائید.
ایروان که پس از حملات ارتش جمهوری آذربایجان از بی‌تفاوتی مسکو به عنوان میانجی پیمان آتش‌بس در قره‌باغ به شدت خشمگین بود به تدریج شراکت با روسیه برایش رنگ باخت و تلاش کرد تقویت روابط با غرب را جایگزین همکاری راهبری با مسکو کند.
در یک فاصله ی زمانی کوتاه مناسبات طرفین به آنجا رسیده که ارمنستان اخیرا از روسیه خواست ماموران مرزی خود را که از دهه ۹۰ میلادی در فرودگاه بین‌المللی ایروان مستقر بوده‌اند را خارج کند. در مقابل وزارت امور خارجه روسیه به ارمنستان در مورد تعمیق روابط با اتحادیه اروپا به قیمت صدمه زدن به روابط با روسیه هشدار داده است.
وزارت امور خارجه روسیه هشدار داده است که اتحادیه اروپا و ناتو علاقه‌ای به «نیازهای واقعی ارمنستان و شهروندانش ندارند».
هشدارهای وزارت امور خارجه روسیه در پی انتشار گزارشی درباره «تعمیق روابط ارمنستان و اتحادیه اروپا»، توسط «شبکه دوستان ارمنستان» صورت گرفته که اندرس فوگ راسموسن، دبیر کل سابق ناتو آن را راه‌اندازی کرده است.
وزارت خارجه روسیه گفته است: «نویسندگان [این گزارش] سعی دارند چشم‌انداز یک رابطه بدون ویزا را با اتحادیه اروپا پیش رو نگه دارند که منجر به خروج قابل ملاحظه جوانان و جمعیت فعال اقتصادی به اروپا خواهد شد و اثری منفی بر اقتصاد و امنیت ارمنستان خواهد داشت.»
سرگئی لاوروف در مصاحبه با روزنامه دولتی « ایزویستیا» گفت: «وضعیت جاری در ارمنستان جای خوشبینی نمی‌گذارد».
او در واکنش به اظهارات نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان درباره اینکه روسیه در جنگ قره‌باغ از این کشور حمایت کافی نکرده، گفت دولت ایروان واقعیت‌ها را «تحریف» می‌کند و آشکارا در صدد برهم زدن روابط با مسکو و نزدیکی به غرب است.
لاوروف با اشاره به کشمکش بین روسیه و ارمنستان بر سر حضور نیروهای حافظ صلح افزود: دولت ارمنستان از اتحادیه اروپا خواست نیروهای حافظ صلح ارسال کند و این اتحادیه به رغم اینکه به دولت باکو قول داده بود نیروهای حافظ صلح غربی تنها دو ماه در خاک ارمنستان حضور یابد، بعد از پایان زمان ماموریت، حتی شمار نیروهای خود در ارمنستان را دو برابر کرد و نیروهای بیشتری از آمریکا، کانادا و نروژ به این کشور اعزام شدند و عملاً ارمنستان را به حوزه مأموریت ناتو تبدیل کردند.
طرح “چهار راه صلح” و نگرانی الهام علی اف
پاییز سال گذشته «واهان کاستانیان» معاون وزیر خارجه ارمنستان در مقاله‌ای از آمادگی کشور خود در اجرای طرح «چهارراه صلح» خبر داد؛ و با انتشار یک مقاله به توضیح ابعاد این پروژه پرداخت. متن این مقاله در برخی از رسانه های چاپ تهران هم منتشر شد.
کاستانیان نوشت: منطقه ما به عنوان بخش مهمی از چهارراه بزرگ اتصال شرق به غرب، شمال به جنوب، پلی بوده در دوره های مختلف تاریخ که بسیاری از نقاط مختلف جهان را به هم متصل کرده است.
این پتانسیل عظیم و موهبت منحصر به فرد موقعیت جغرافیایی، غالباً به دلیل نبود صلح، درگیری‌ها و منازعات طولانی مدت امکان تحقق نیافته است.
با علم به اینکه در شرایط پیچیده ژئوپلیتیکی حاضر، هرگونه جاده بسته، راه مواصلاتی مسدود و هر ظرفیت موجودی که بدون استفاده مانده، اسرافی نابخشودنی است، دولت جمهوری ارمنستان با انگیزه استقرار صلح پایدار و مستمر درمنطقه قفقاز جنوبی، طرحی را تحت عنوان «چهارراه صلح» آماده کرده است؛ طرحی که هدف آن نه تنها تضمین رفاه و توسعه مستمر مردمان منطقه، بلکه ایجاد وضعیتی است که خصومت و جنگ، درگیری و بیگانه هراسی شرایط لازم برای ادامه حیات نداشته باشند؛ جایی که صلح، مفیدتر و سودآورتر از بی ثباتی باشد.
این طرح همچنین در صدد تحقق سایر طرح های گوناگون منطقه‌ای نیز هست؛ امری که به ایجاد واقعیتی جدید در قفقاز جنوبی همراه با مرزهای باز و روابط فعال اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و انسانی مساعدت خواهد کرد؛ جایی که در آن تمامی مسائل، بر گرفته از تجربه و سنت حل مسائل از طریق گفت و گو و توافق متقابل، امکان پذیر خواهد بود.
معنی و مفهوم بنیادین «چهارراه صلح» ایجاد خطوط مواصلاتی جدید، راه اندازی و توسعه آنهاست، تعمیر، ساخت، راه‌اندازی مجدد جاده‌ها، خطوط راه آهن، خطوط لوله، کابل‌ها، خطوط انتقال برق که از تمامی کشورهای منطقه ما عبور می‌کنند: جمهوری ارمنستان، جمهوری اسلامی ایران، گرجستان، جمهوری ترکیه و جمهوری آذربایجان .
جمهوری ارمنستان آمادگی باز کردن و راه اندازی مجدد کلیه خطوط مواصلاتی همچنین بدون هیچگونه تبعیض، آمادگی تامین امنیت عبور و مرور وسایل نقلیه، بار، انسان ها، خطوط انتقال برق و گاز از قلمرو تحت حاکمیت خود را دارد. هم اکنون در این راستا مقدمات این امور به طور فعال در دست انجام هستند.
با تحقق یافتن طرح «چهارراه صلح» فرصت هایی برای اجرای مسیرهای ترانزیتی بین المللی خلیج فارس و دریای عمان با دریای سیاه و کریدور جاده ای «شمال- جنوب» که دارای ظرفیت اقتصادی بالایی هستتند، ایجاد می شوند. همزمان، شرایط جدیدی برای احیای راه آهن «مغری» ایجاد خواهد شد که این امر به نوبه خود به ارتباط مکملی بین ارمنستان و ایران تبدیل خواهد شد.
احیای این خط آهن نه تنها آذربایجان و ارمنستان، مناطق جنوب غربی آذربایجان را به جمهوری خودمختار نخجوان متصل می کند، بلکه سطح کیفی جدیدی بین ارتباط مناطق جنوبی و شمال غربی ارمنستان به وجود خواهد آورد. راه آهن گیومری – قارص را که ظرفیت های تجاری و اقتصادی کاملا جدیدی برای ارمنستان، ایران، ترکیه، گرجستان و آذربایجان ایجاد می کند را نیز نباید دست کم گرفت.
اهمیت طرح «چهارراه صلح» در این است که ظرفیت جدیدی در جهت تقویت راه ارتباطی از طریق خاک جمهوری اسلامی ایران و به ویژه با بندر چابهار به عنوان یک هاب مهم با شریک مهم دیگریعنی جمهوری هند فراهم می کند. در واقع «چهارراه صلح» نه تنها کشورهای منطقه، بلکه شرق را به غرب، شمال را به جنوب، خلیج فارس را به دریای سیاه، مدیترانه را به دریای خزر متصل خواهدکرد.
به منظور تحقق بخشیدن به «چهارراه صلح»، چهار اصل ساده زیر را که ضامن پویای این طرح بلند پروازانه است، ارائه می دهیم:
۱- کلیه زیرساخت ها از جمله بزرگراه ها، راه آهن، راه های هوایی، خطوط لوله، کابل ها، خطوط برق تحت حاکمیت و صلاحیت کشورهایی که از آن عبور می کنند، فعالیت خواهند داشت.
۲- هر کشور از طریق نهادهای دولتی خود کنترل مرزی و گمرکی را در قلمرو خود اجرا کرده و همچنین امنیت زیرساخت ها از جمله عبور کالاها، وسایل نقلیه و افراد از طریق آنها را تضمین می کند.
۳- زیرساخت های مزبور هم برای حمل و نقل بین المللی و هم برای حمل و نقل داخلی قابل استفاده هستند.
۴- کلیه کشورها از زیرساخت های یکدیگر بر اساس اصل برابری و عمل متقابل بهره خواهند برد. روشنگری و تسهیل رویه‌های کنترل مرزی و گمرکی را می‌توان بر اساس اصل برابری و عمل متقابل اجرا کرد.
مایلم به این نکته اشاره کنم که نه تنها افراد و خدمات، کالا و بار از طریق طرح ارائه شده ارمنستان یعنی «چهارراه صلح» تردد خواهند کرد بلکه تمدن ها، ادیان، سنت های متنوع و فرهنگ های مختلف نیز از آن تقاطع عبور خواهند کرد و این امر علاوه بر منافع اقتصادی، فراهم آورنده ثروت و غنای فرهنگی و انسانی نیز خواهد بود.
«چهارراه صلح» از نظر محتوایی بسیار به مردم ارمنستان و ایران آشنا و نزدیک است؛ دو ملتی که که شهرت و موفقیت تجاری آنها قرن های متمادی در چهارراه های مختلف تاریخ نقل شده و به همین دلیل است که ارمنستان از انگیزه و مشارکت مستقیم ایران در جهت تحقق بخشیدن به این ایده بلند پروازانه موسوم به «چهارراه صلح» قدردان خواهد بود.
راز عصبانیت الهام علی اف در دو جمله از این مقاله و در واقع پروژه ی “چهار راه صلح” نهفته است. بنا به گفته ی معاون وزیر خارجه ارمنستان «طرح [چهار راه صلح] همچنین در صدد تحقق سایر طرح های گوناگون منطقه‌ای نیز هست، یعنی رقیب و جایگزین طرح علی اف و اردوغان است و همینطور بر اساس اصل ۱ همین طرح «کلیه زیرساخت ها از جمله بزرگراه ها، راه آهن، راه های هوایی، خطوط لوله، کابل ها، خطوط برق تحت حاکمیت و صلاحیت کشورهایی که از آن عبور می کنند، فعالیت خواهند داشت.» و این مورد دوم مستقیما پاسخ قاطع و منفی به تلاش های علی اف و اردوغان برای به دست گرفتن دالان زنگزور و اعمال حاکمیت آذربایجان بر آن است.
دو روز قبل از این که علی اف سخن از “فاجعه” بگوید با بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا درباره پیشبرد روند صلح با ارمنستان تلفنی گفتگو کرده بود. در آن لحظه بلینکن می دانست که دو روز بعد با پاشینیان ملاقات خواهد کرد و به وی اطمینان خواهد داد که آمریکا از این امکان ژئوپلیتیک در کشمکش با روسیه به آسانی نمی گذرد. بلینکن روز جمعه ۱۷ فروردین در بروکسل در دیدار با پاشینیان به یادآوری کرد که کمک آمریکا به ایروان نسبت به گذشته ۵۰ دصد افزایش یافته و این روند در آینده ادامه خواهد داشت.
جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در سخنان خود در حاشیه نشست مشترک، بر علاقه اتحادیه اروپا به ادامه همکاری با ارمنستان «در همه ابعاد» تأکید کرد.
آرارات میرزائیان، وزیر امور خارجه ارمنستان یک ماه پیش اعلام کرد کشورش خواهان پیوستن به اتحادیه اروپاست. او گفت: «امروزه فرصت‌های جدید زیادی در ارمنستان تحت بحث و بررسی است و رازی نخواهد بود اگر بگویم که عضویت در اتحادیه اروپا را نیز شامل می‌شود.»
آیا ارمنستان قادر خواهد بود سوار بر تمایل اقتصادی و نظامی آمریکا، اروپا و ناتو آرایش صحنه رویارویی با آذربایجان را تغییر دهد و علی اف رئیس جمهور آذربایجان وقتی سخن از فاجعه می گوید منظورش همین تحول در امکان یارگیری جدید در منطقه است؟
