بینال ونیز، که به طور رسمی به نام «نمایشگاه بین‌المللی هنر ونیز» شناخته می‌شود، یکی از قدیمی‌ترین و معتبرترین رویدادهای هنری جهان است که از سال ۱۸۹۵ به صورت دوره‌ای در شهر ونیز، ایتالیا برگزار می‌شود. این رویداد که هر دو سال یکبار برگزار می‌گردد، به هنرمندان از سراسر دنیا فرصت می‌دهد تا آثار خود را در یکی از معتبرترین صحنه‌های بین‌المللی به نمایش بگذارند.
بینال ونیز دو بخش اصلی دارد: بخش هنری و بخش معماری که به ترتیب هر دو سال یکبار برگزار می‌شوند. علاوه بر نمایش آثار هنری، بینال ونیز شامل برنامه‌های گفتگو، سمینارها، و کارگاه‌های هنری است که فرصت‌هایی برای گفتگو و تبادل ایده بین هنرمندان، منتقدین، مجموعه‌داران، و دوستداران هنر فراهم می‌آورد.
بینال ونیز نه تنها به خاطر معرفی آخرین دستاوردها و جهت‌گیری‌های هنری معاصر شناخته شده است، بلکه به عنوان یک پلتفرم برای بحث و بررسی در مورد نقش هنر و معماری در جامعه کنونی نیز عمل می‌کند. این رویداد تأثیر به سزایی در تعریف مسیر حرفه‌ای هنرمندان و ترویج تفکر خلاق در سطح جهانی دارد.
عقب‌نشینی اسرائیل از حضور در بینال هنر بین‌المللی در ونیز باعث ایجاد جنجال شده است، اما در مورد غیبت عجیب ایران سکوت حکم‌فرما است
۸۸ کشور اکنون با غرفه های خود در بینال هنری «نمایشگاه بین‌المللی هنر ونیز» که آخر هفته گذشته در ونیز آغاز شد، حضور دارند. بیشتر غرفه ها در گیاردینی، در اطراف نمایشگاه مرکزی قرار دارند. غرفه جمهوری اسلامی ایران اما کمی خارج از مرکز در یک پالازو نزدیک میدان سن مارکو قرار دارد. اما در واقع غرفه ای آنجا نیست.
به جای نمایش اعلام شده “نژاد انسانی از یک ماهیت است” با نقاشی‌های هنرمندان ایرانی ناشناخته‌ای مانند عبدالحمید قدیریان، غلامعلی طاهری یا مصطفی گودرزی، فقط یک چیز وجود دارد: پلاکاردهای اعتراضی به زبان فارسی، انگلیسی و ایتالیایی: “جمهوری اسلامی ایران از بینال بابت تاخیر در افتتاح غرفه عذرخواهی می‌کند. ما پرواز خود را از دست دادیم زیرا اسرائیل ما را بمباران کرد و ما بسیار مشغول تعقیب مردم ایران هستیم.”
پلاکاردها با “زن، زندگی، آزادی” امضا شده‌اند. آن‌ها روز شنبه صبح به دیوار خانه چسبانده شدند. سه روز پیش از آن، هنرمند ایرانی فریبا کریمی در مراسم افتتاحیه نمایشگاه بین‌المللی هنر علیه مشارکت جمهوری اسلامی در آن اعتراض کرده بود.
فریبا کریمی عضو “زن، زندگی، آزادی” ایتالیا است، یک ائتلاف فعال از زنان تبعیدی ایرانی که پس از قتل جینا مهسا امینی توسط گشت ارشاد ایران تشکیل شد. آن‌ها بین اکتبر ۲۰۲۳ و آوریل ۲۰۲۴ چهار نامه سرگشاده به مدیریت بینال فرستادند تا بایکوت غرفه ایران را خواستار شوند. هنرمند مفهومی آمریکایی جوزف کوسوث و فیلم‌ساز ایرانی شیرین نشاط از آن ها حمایت کردند. بینال در پاسخ به این نامه سرگشاده فقط زمانی واکنش نشان داد که در فوریه رسانه‌های بزرگ ایتالیایی مانند لا رپوبلیکا در مورد آن گزارش هایی منتشر کردند.
آیا سازمان‌دهی بینال از نظر سیاسی بی‌طرفانه است؟
در بیانیه‌ای که در ۲۸ فوریه منتشر شد، بینال اعلام کرد به هیچ یک از فراخوان‌های بایکوت پاسخ نخواهد داد. این شامل فراخوان‌های Arts Not Genocide Alliance (ANGA) [اتحادیه هنر نه به نسل کشی) که خواستار بایکوت غرفه اسرائیل بود نیز می‌شد. مدیریت بینال اعلام کرد هر کشوری که توسط دولت ایتالیا به رسمیت شناخته شده است، می‌تواند در نمایشگاه هنری ونیز شرکت کند. ممنوعیت ها توسط دولت محلی ونیز اتخاذ می شود.
سازمان‌دهی بینال همیشه به اندازه‌ای که اکنون اعلام می‌کند از نظر سیاسی بی‌طرفانه نبوده است. به عنوان مثال، آفریقای جنوبی در زمان آپارتاید نمی‌توانست در این رویداد شرکت کند، اما معترضانی مانند هنرمند چینی آی وی وی یا هنرمند کوبایی تانیا بروگرا در گذشته مورد حمایت قرار گرفته اند. در حال حاضر نمایشگاهی از هنرمندان فلسطینی بخشی از برنامه جانبی رسمی است.
به نظر می‌رسد ایران در ونیز یک نقطه کور است. در حالی که روزهاست درباره غرفه بسته شده اسرائیل به دلیل اعتراض ها گزارش می‌شود، کسی از حضور مشکوک و سپس غیبت رژیم تئوکراتیک در بینال هنری خبری نمی‌دهد. فعالان ANGA به صورت رسمی به “انتفاضه” علیه دشمن دیرینه‌شان، اسرائیل، فرا می‌خوانند، اما در مورد ایران سکوت اختیار کرده‌اند.
رهبری بینال نیز در مورد انزوای خودخواسته ایران سکوت می‌کند. درخواست‌ها از طریق ایمیل پاسخ داده نمی‌شوند، تماس‌ها با دفتر مطبوعاتی به جایی نمی‌رسند، و سرانجام پاسخی گیج‌کننده از ماریا کریستیانا کوستانزو، سخنگوی بخش هنری، دریافت می‌شود: “ما هیچ تماسی با ایران نداریم.” ایران باعث نگرانی شده است: در مکالمه، کوستانزو از پاسخ دادن به سؤالات طفره می‌رود و به تاریخ ۲۱ آوریل ساعت ۱۱ صبح اشاره می‌کند – زمانی که غرفه ایران رسماً افتتاح خواهد شد.
همه به دنبال ایران هستند، هیچ کس آن را پیدا نمی‌کند
وقتی در زمان مشخص شده به مکان اعلام شده توسط بینال، پالازو مالیپیرو می‌روید، فقط مهمانان سرگردان بینال را می‌بینید: همه به دنبال ایران هستند، هیچ کس آن را پیدا نمی‌کند. حتی ساکنان خانه هم از هیچ چیز خبر ندارند. یک بانوی مسن ونیزی می گوید: “اینجا هیچ اتاقی برای این کار وجود ندارد”. دیگران نیز چیزی از ایران نشنیده اند…
غرفه ایران، یک شبح. در هیاهوی پُر از پل‌ها و کوچه‌های ونیز، آنچه در حال فراموش شدن است این است که جمهوری اسلامی هنوز رسما بخشی از شصتمین بینال است. اگر او همچنان با این موقعیت شناخته شود، بیشتر از همه رژیم دیکتاتوری در تهران سود می‌برد. بدون اعتراض توسط رهبری بینال که به طور عجیبی ساکت است، طرح ملاها به نتیجه می‌رسد: آن‌ها جزئی از نمایشگاه بین‌المللی هنر هستند، حتی اگر آنجا نباشند.
روزنامه آلمانی تاتس
