ژان فرا و “نسیم آزادى” – فرشین کاظمی نیا

در ٢ مه ١٩٧۵ ، ژان دُرمسون، فیلسوف و نویسنده ى مهم و عضو آکادمى فرانسه -که آن زمان مدیر روزنامه ى”فیگارو” بود-، در سرمقاله ى معروفى، به جنگ هاى استعمارى فرانسه در هندوچین و جنگ دین‌بین‌فو در ویتنام که منجر به شکست قطعى فرانسوى ها از ویت مین شد و دلایل آغاز جنگ از سوى فرانسه پرداخت. ژان دُرمسون در آن متن که جریان راست طرفدار جنگ را نمایندگى مى کرد، جمله ى عجیبى نوشت: 

“با این حال، [به رغم] این زیاده روى ها و اشتباهات نسیمی از آزادی هم می وزید. نوعی آزادی آلوده، اما ، به هر حال  آزادى.”*

این جمله هسته ى استدلال مهمى است که در دوران ما نقطه ى عزیمت جنگ هاى موسوم به “پیشگیرانه”** را تعریف مى کند ؛ و لُب کلام این است که هرچند با زیاده روى- که مى تواند اشغال نظامى یا کودتا باشد،- در کشورهاى استبدادى مى توان اندکى آزادى را برقرار کرد؛ حتى اگر ناکافى و آلوده باشد.

  دو هفته بعد ، در پاسخ به این عبارات که محل مناقشات بسیارى در فضاى رسانه هاى عمومى فرانسه شد؛ ژان فرا Jean Ferrat، شاعر و خواننده و آهنگساز ، که پدرش از یهودیان قربانى در آشویتس بود، ترانه ى “نسیم آزادى  Un air de liberté” را ساخت تا نفرت خود را از جنگ و جنگ طلبى – با هر ایده و بهانه اى -ابراز کند. بالا گرفتن این مناقشه، بین فرا و دُرمسون موجب شد قسمتى از این ترانه در یک شبکه ى تلویزیونى دولتى سانسور شود. این سانسور تبعات فراوانى به دنبال داشت و مجموعه اى از چالش هاى روشنفکرى چپ و راست را رقم زد. رادیو فرانسه پخش برخى آهنگ هاى او را “تبلیغ کمونیستى” و ناقض اصل بى طرفى سیاسى اعلام کرد. در این حال شمار زیادى از روشنفکران و دانشجویان اشعار فرا را در تجمعات خود مى خواندند و از آن ها حمایت مى کردند. ژان فرا که روشنفکرى چپ گرا و رادیکال به شمار مى رفت ، منتقد اتحاد جماهیر شوروى نیز بود و به اشغال پراگ و افغانستان اعتراض کرد .ولى همزمان دوستى نزدیک خود را با حزب کمونیست فرانسه حفظ کرد؛ هر چند هیچ گاه به عضویت این حزب درنیامد. این روزها که رد پاى خونین مداخلات امریکا در خاورمیانه هر روز پررنگ تر مى شود و به جاى “نسیم آزادى ” ادعا شده، غبار باروت  بر نعش کشتگان مى وزد و بر صورت مردمان خسته از جنگ هاى تمام نشدنى مى نشیند، اعتراض شاعر شورشى را بهتر درمى یابیم . ژان فرا ،ترانه اى بر گرفته از شعر معروف”الزا” اثر لوئى آراگون نیز ساخته است. این ترانه مربوط به سال هائى است که  چپ ها و آزادیخواهان براى نشان دادن اعتراض به جنگ تا حد دراز کشیدن روى ریل هاى قطار در فرانسه پیش مى رفتند .

واکنش روشنفکران در یک جامعه ى مدنى زنده، دست آورد هاى مهمى دارد. در فرانسه بسیارى از نوشته ها و آثار فرهنگى و هنرى- مانند ترانه ى زیر- ، میراث چنین تعارض هائى به شمار مى روند. در این مجادله ى آشکار ، ژان فرا، “پیر بومارشه را به یاد جامعه مى آورد. بومارشه  در عصر لوئى شانزدهم ، انقلابى مؤثرى بود و یکى از شخصیت هاى مشهور نمایشنامه هاى او  “فیگارو” نام داشت که این نام بر قدیمى ترین روزنامه ى فرانسوى که در  سال ١٨٢۶  تأسیس شد تا به امروز ،  یادگار مانده است. بومارشه  از زبان “فیگارو” در نمایشنامه اى گفته بود :   

” بدون آزادى انتقاد، هیچ تعریف و تحسینى به مفت نمى ارزد.”***

ترانه ى “نسیم آزادى” از ژان فرا را ترجمه کرده ام که به ضمیمه ى ویدیوى آن در زیر مى آید؛ این ترانه ، چون “سلاح نقد” دست هاى خونین ژان دُرمسون را در جامعه هدف گرفت و نشان داد نویسندگانى چون او در جنگ ها، وظیفه ى تعمید “بمب ها و گلوله ها ” را با  تفسیرها و نظرگاه هاى بویناک خود بر عهده دارند. هنوز هم چنین توجیهاتى شعله افکن جنگ هاى ارتجاعى است .

* « Seulement sur tous les excès et sur toutes les bavures soufflait encore un air de liberté. Une liberté viciée, sans doute, mais une liberté. »

— Jean d’Ormesson, Le Figaro, 2 mai 1975

** Guerre préventive

***«Sans la liberté de blâmer, il n’est point d’éloge flatteur.»

———————————-

نسیم آزادى

ژان فرا

——

جنگ هاى دروغ ، جنگ هاى استعمارى

شما و شمایان هستید که مسؤول  آنانید

هر وقت که  در روزنامه تان آن ها را تائید مى کردید

قلم شما  سى سال نکبت را امضاء کرده است.

زمین از خون و کثافت بیزار است

چنین مى گفت آگریپا*

آرمان شما قبلاً از پوسیدگى بویناک بوده است

و همین بویناکى ست که به مشام شما خوشایند است.

  آه، آقاى دورمسون!

شما ادعا کردید که در سایگون “نسیم  آزادى” مى وزید

قبل از آن که این شهر”هوشى مین” نام گیرد.

ما روى ریل ها  دراز مى کشیدیم و قطارها را متوقف مى کردیم

براى شما و شمایان ما کرم هایى بیش نبودیم

 که پلیس تان هم مى توانست تا آنجا که بخواهد بر ما بکوبد

ولى، در خیابان هاى هندوچین صلح طنین انداز بود.

ما مى گفتیم که جنگ را از پیش  باخته ایم

و صد هزار فرانسوى بیهوده کشته مى شوند

در جنگ علیه مردمى که براى استقلال خود مى رزمند

آرى، دست هاى  شما کمى خون آلود است!

از پسِ سى سال آتشِ رنج و اشک،

 و میلیون ها هکتار اراضى منهدم شده،

یک نسل کشى بیهوده در ویتنام

 حتى وقتى هم که توپ ها خاموش مى شوند،

شما به وراجى خود ادامه مى دهید.

اما،  اکنون زمان آن است که در آئینه به خود بنگرید،

اى ارباب فیگارو! به بومارشه** بیندیش!

که از گور بیرون جسته و مضحکه کنان مى گوید :

“ارباب ها همچنان روح نوکرى دارند .”

—- —- ——————

 * تئودور آگریپا دوبین‌یه

Théodore Agrippa d’Aubigné

 نویسنده و شاعر فرانسوى قرن شانزدهم

 **پیر بومارشه

Pierre-Augustin Caron de Beaumarchais

انقلابى و نویسنده ى معروف قرن هیجدهم که “تریلوژى فیگارو” از آثار اوست و ژان فرا او را به رخ  مدیر روزنامه اى مى کشد که نامش را از این اثر گرفته است.

٢١ اکتبر ٢٠١٩ ؛ پاریس

ترانه ی نسیم آزادی: