۱. همایش برلین، یکی از مهم ترین و چشم گیرترین اجتماع نیروهای هوادار دموکراسی و جمهوری در تاریخ بیست و پنج ساله اخیر بعد از انقلاب در کشور ماست. از این رو این همایش جایگاه ویژه خود را دارد و توجه بزرگی را که در میان نیروهای سیاسی و اجتماعی ایرانی به خود متوجه ساخته است، باید ناشی از همین جایگاه دانست.
با این حال، ارزیابی غیرواقعی از حرکت «برای اتحاد جمهوری خواهان ایران»، کمکی به پیشرفت کار آن نخواهد کرد. با نزدیک شدن نخستین همایش این جریان، فضاسازی هایی صورت گرفته که به این حرکت علیرغم همه اهمیتش ابعادی غیرواقعی می بخشد و آن را به مثابه عصاره و محصول صد سال مبارزه جمهوری خواهی در ایران و تجمع نخبگان لائیک – دموکراتیک کشور معرفی می کند. چنین فضاسازی هایی حتی اگر به قصد تبلیغ مثبت صورت گیرد، نه تنها غیرواقعی، بلکه مخرب است. همایش برلین تجمع بخشی از جمهوری خواهان ایران در جهت پی گیری اهدافی است که گستره ای بسیار وسیع تر از اعضای فعلی این حرکت دارد. آنان که به این حرکت پیوسته اند، نه بیشتر جمهوری خواه و نه بیشتر دموکرات، نسبت به سایر جمهوری خواهانی هستند که در این حرکت مشارکت ندارند. همایش برلین باید با این روحیه که از سوی بعضی از اعضای این حرکت دامن زده می شود و نقش و ارزش جمهوری خواهان بیرون از دایره اتحاد را بی ارزش و حرکت جمهوری خواهی را در امضاکنندگان بیانیه «برای اتحاد جمهوری خواهان ایران» خلاصه می کند، مرزبندی داشته باشد. چنین روحیه ای، بیش از آن که به اتحاد بزرگ جمهوری خواهان ایران خدمت کند، زمینه های نزدیکی و تفاهم را از بین می برد و تخریب می کند.
فعالین سیاسی جمهوری خواه در کشور ما زمانی می توانند حقیقتا به خود ببالند و حرکت خویش را عصاره و نماینده جنبش جمهوری خواهی و دموکراتیک در ایران بدانند و اعلام کنند، که بتوانند گرایش های سیاسی مختلف جمهوری خواه را گرد هم آورند. نقش احزاب و سازمان های سیاسی جمهوری خواه کشور – که متاسفانه هیچ کدام در همایش برلین حضور ندارند – در چنین اتحادی مطلقا قابل چشم پوشی نیست.
فراموش نکنیم که در همایش ما احزاب و سازمان های سیاسی و همچنین بخش بزرگی از فعالین سیاسی و دموکرات، که کمتر از ما جمهوری خواه و مخالف با استبداد دینی نیستند حضور ندارند. پس اجلاس برلین را در حدود واقعی خود، یعنی اجلاس بخشی از جمهوری خواهان ایران ارزیابی و اعلام کنیم.
۲. پذیرش این ارزیابی، به این معنا است که همایش برلین باید از این خطا منزه بماند که بیانیه اولیه اتحاد جمهوری خواهان ایران و اسناد این کنفرانس، می تواند و باید مبنای اتحاد وسیع جمهوری خواهان ایران باشد. آن بیانیه و اسنادی که احتمالا در کنفرانس برلین به تصویب می رسند، مبنای همکاری و عمل امضاکنندگان آن ها خواهند بود. طبیعی است «برای اتحاد جمهوری خواهان ایران» تلاش خواهد کرد بخش های وسیع تر و بیشتری از جامعه و نیروهای سیاسی را به حمایت از این اسناد جلب کند، اما نباید تصور کرد بیانیه و اسناد کنفرانس برلین، مبنای توافق و اتحاد با جمهوری خواهانی که در خارج از این حرکت هستند، قرار گیرد. موضوع اتحاد با سایر جمهوری خواهان باید بدون هیچ پیش شرطی دنبال شود.
٣. توافق نمایندگان حاضر در همایش برلین، یک توافق سیاسی است. تلاش برای ایجاد «دیدگاه های مشترک» میان امضاکنندگان بیانیه و اصول سازی برای آن، تلاشی ناصحیح و گروه گرایانه است و هدف «برای اتحاد جمهوری خواهان ایران» را مخدوش کرده از وسعت اتحاد می کاهد. اصول سازی هایی که در ماه های اخیر از سوی برخی امضاکنندگان صورت گرفته و به نام اصول مورد توافق امضاکنندگان تبلیغ و تکرار شده است، از مبنا و اعتباری برخوردار نیستند. مدافعین این اصول سازی ها نمی توانند توضیح دهند در حالی که در چند ساله اخیر، در دیدگاه و اصول مورد پذیرش هیچ کدام از امضاکنندگان بیانیه تغییر مهمی صورت نگرفته است، چرا آن ها نتوانستند و نمی توانستند، در یک سال پیش، حرکت مشترکی را بر پایه این اصول سازمان دهند. مهم ترین دلیل ناتوانی امضاکنندگان بیانیه برای اتحاد جمهوری خواهان برای ایجاد چنین حرکتی، در یک سال پیش و پیش از آن، به ارزیابی های مختلف سیاسی از شرایط کشور و حکومت مربوط می شد.
زمینه اتحاد جمهوری خواهان از زمانی فراهم شد که تحولات سیاسی این ارزیابی ها را به هم نزدیک تر کرد. تحولات منطقه ای شامل جنگ افغانستان و به ویژه جنگ عراق و تحولات داخلی از جمله شکست هر دو جناح حکومت در انتخابات شوراها و به خصوص روشن شدن شکست جنبش اصلاح طلبی دوم خرداد به عنوان راه گذار به دموکراسی در ایران، مهم ترین عواملی بوده است که ضرورت ایجاد جبهه آلترناتیو جمهوری خواهی را برای امضاکنندگان بیانیه – که بخش مهمی از آن ها تا پیش از آن با تشکیل چنین آلترناتیوی مخالف بودند – فراهم آورد و امکان توافق سیاسی در این مورد ایجاد شد.
اتحاد جمهوری خواهان ایران برای اینکه بتواند موجودیت خود را حفظ کرده و گسترش دهد، باید بتواند
اولا – به این مبنای سیاسی وفادار مانده و حرکت خود را آلترناتیو نظام سیاسی حاکم اعلام کرده و در جهت آن کوشش کند،
ثانیا – از تلاش برای انتقال محور توافق از سیاست به «دیدگاه» و «اصول» پرهیز کند که هم ناممکن و هم محدود کننده است.
۴. انتشار پیش نویس اسناد همایش برلین از سوی مسئولین فعلی، این نگرانی و احتمال را دامن زده است که تلاش هایی خواسته یا ناخواسته در جهت تبدیل حرکت جمهوری خواهان به یک حزب سیاسی در جریان است. تشکیل حزب سیاسی حق هر فعال سیاسی است. اما امضاکنندگان بیانیه ای که به یک اتحاد سیاسی فرا خوانده شده اند، مایل نیستند احساس کنند از حضور آن ها به قصد اهدافی دیگر استفاده می شود. محدود کردن حرکتی که آغاز شده است در چارچوب ها و قالب های یک حزب سیاسی، به معنای متلاشی کردن این حرکت خواهد بود.
انتشار اسناد مقدماتی اگر هم با چنین نیتی صورت نگرفته باشد، در عمل در خدمت محدود کردن حرکت جمهوری خواهان امضاکننده بیانیه خواهد بود. یک توافق سیاسی را ضروری نیست با قیدهای «دیدگاهی» و «تشکیلاتی» محدود کرد. تعریف وظایف ارگان ها و رابطه آن ها، نحوه انتخاب این ارگان ها و به ویژه تعریف مناسبات گرایش های سیاسی موجود در حرکت برای اتحاد جمهوری خواهان ایران در قالبی دموکراتیک و مناسبات این جبهه با احزاب و سازمان های جمهوری خواه، برای ضابطه مند کردن حرکت اتحاد جمهوری خواهان ایران هم ضرور و هم کافی به نظر می رسد.
۵. بر این اساس، مهم ترین موفقیت ما ترسیم و تثبیت سیاست جمهوری خواهان حاضر در اجلاس به عنوان یک سیاست آلترناتیو در جامعه ما است و باید از اظهارنظر و تلاش برای توافق در موارد غیرضرور پرهیز شود.
اجلاس ما باید بتواند سیمای شفاف جریانی که عزم استقرار حکومت دموکراتیک در کشور و پایان دادن به استبداد دینی را دارد و در این راه مشوق و پیگیر ایجاد همکاری های وسیع تر و گسترده با همه نیروهای جمهوری خواه – دموکرات کشور، صرف نظر از هر «دیدگاه» و «اصولی» است، بیرون بیاید.
