امروز تهران میزبان یک میهمان اروپایی است؛ جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که چندماهی است جانشین فدریکا موگرینی شده، قرار است درسفر دوروزه به تهران، با حسن روحانى رئیس‌جمهورى، على لاریجانى رئیس مجلس و محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه دیدار و گفت‌وگو کند. بورل در شرایطی با مسئولان جمهوری اسلامی دیدار می کند که هریک از امضاکنندگان توافق هسته ای معروف به برجام با اقدام خود این توافق را از رمق انداخته اند. جمهوری اسلامی یک سال بعد از خروج آمریکا از این توافق و در واکنش به وعده های اروپا ، گام‌های کاهش تعهدات هسته‌ای را آغاز کرد. گام‌هایی که با استراتژی «هیچ در برابر هیچ» تنظیم شده بود. پنج گام با فاصله دو ماه برداشته شد و در گام آخر تمام تعهدات هسته‌ای ایران لغو شد.
گام آخر ایران با واکنش جدی اروپایی‌ها مواجه شد. اگرچه آنها در گام‌های پیشین هم به ایران هشدار داده بودند اما در این نوبت، اروپایی‌ها مکانیسم حل اختلاف را فعال کردند. بریتانیا، فرانسه و آلمان ۱۴ ژانویه /۲۴ دی به طور رسمی ایران را متهم به تخطی از اصول برجام کردند. این اقدام کمتر از ۱۰ روز پس از آن صورت گرفت که ایران گام پنجم خود را در کاهش تعهدات برجامی اعلام کرد. ایران در واکنش به این اقدام، اعلام کرد که این همان مسیری است که پیش‌تر ایران رفته و به نتیجه‌ای نرسیده است. بر اساس یکی از بندهای مندرج در توافق جامع هسته‌ای، سازوکار حل اختلاف در نهایت می‌تواند به طور خودکار تمام تحریم‌های بین‌المللی گذشته شورای امنیت علیه ایران را بازگرداند.
جوزف بورل در این شرایط به ایران سفر می‌کند. شرایطی که ایران تحت تحریم‌های آمریکا قرار گرفته و با قطع ارتباط بانکی و سوییفت مبادلات بانکی نیز با مشکل مواجه شده و عملا دادوستد با ایران تحت تحریم درآمده، مگر بخشی که به صورت غیررسمی انجام می‌شود.
بورل زمان مکانیسم را تمدید کرد
جوسپ بورل از مهرماه امسال سکاندار سیاست خارجی اتحادیه اروپا شد و تا پیش از آن وزیر خارجه اسپانیا بود. بورل یک ماه پس از تصدی مقام هماهنگ‌کننده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا در گفت‌وگو با روزنامه اسپانیایی El País، در پاسخ به این سؤال که آیا باید خط قرمزی برای ایران در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای تعیین کرد، گفت: ما تا حد زیادی خواهان دوام برجام هستیم. از مقامات ایرانی می‌خواهیم هر کاری را که برای زنده‌نگه‌داشتن توافق لازم است، انجام دهند و اینکه کاری انجام دهند که به ازبینرفتن برجام منجر شود، اشتباه بزرگی خواهد بود. بورل همچنین با اظهار پایبندی سرسختانه به برجام، افزود: ما به دوستان ایرانی‌مان می‌گوییم ممانعت برای ازبینرفتن توافق، بهترین کاری است که می‌توانند انجام دهند.
اگرچه در ابتدای سرکارآمدن بورل، مکانیسم ماشه توسط اروپایی‌ها فعال شد اما او همچنان به دنبال حفظ این توافق است. این در حالی است که برخی کارشناسان در این حوزه معتقدند اروپایی‌ها با این اقدام به دنبال خرید زمان بیشتر برای حفظ توافق هستند. بورل اوایل بهمن ماه با انتشار بیانیه‌ای از تمدید بازه زمانی مکانیسم حل اختلافات در برجام خبر داد. بورل در این باره گفت: به دلیل پیچیدگی مسائل موجود، بر سر اینکه به زمان بیشتری نیاز است، به توافق رسیده‌ایم. بنابراین این بازه زمانی را تمدید می‌کنیم. بعید نیست بررسی ابهاماتی که به نظر بورل در مکانیسم حل اختلاف دیده می‌شود جزء یکی از محورهای اصلی ملاقاتش با ظریف و تیم مذاکره‌کننده باشد.
بازگشت تحریم‌ها، قابل وتو نیست
طبق گزارشی که ایرنا نوشته «مکانیسم حل اختلاف پیش‌بینی‌شده در برجام این‌گونه است که اگر یکی از طرف‌های برجام به این جمع‌بندی برسد که طرف دیگر به تعهدات ذکرشده در این توافق پایبند نیست، می‌تواند به کمیسیون مشترک شکایت کند. این کمیسیون، در چارچوب برجام و برای نظارت بر اجرای این توافق تأسیس شده است. اگر در ۳۵ روز، شکایت آن‌گونه که شاکی می‌خواهد حل نشود، شاکی می‌تواند موضوع حل‌نشده را به عنوان دلیلی برای توقف اجرای تعهدات برجام در نظر بگیرد و به شورای امنیت سازمان ملل اطلاع دهد که موضوع حل‌نشده، متضمن عدم اجرای چشمگیر است. پس از آن، شورای امنیت ۳۰ روز وقت دارد تا درباره استمرار تعلیق تحریم‌ها یا بازگرداندن آنها قطع‌نامه صادر کند. اگر در این مدت، شورای امنیت نتواند در این خصوص قطع‌نامه صادر کند، تمام تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل که قبل از برجام برقرار شده بودند، به طور اتوماتیک بازمی‌گردند. به این سازوکار، مکانیسم ماشه (Snapback) یا بازگشت سریع تحریم‌ها هم می‌گویند. نکته مهم این سازوکار این است که بازگشت تحریم‌ها، قابل وتو نیست». اگر جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از سفر دو روزه خود به تهران، دست خالی برگردد احتمال بازگشت تحریم های بین المللی بیشتر تقویت خواهد شد. اتفاقی که واشنگتن از آن استقبال می کند.
1378 -1401 (2000 – 2023) * کپی رايت