دگراندیش می تواند روشنفکر نباشد، و حتی روشنفکر ستیز باشد. پیامبران و رهبران مذهبی و پیروان شان دگراندیش اند اما روشنفکر نیستند، و همینگونه اند پیروان افکار سیاسی- ایدئولوژیکِ مذهب گونه، که خود را غیرمذهبی و ضدمذهبی می پندارند، که ازاین جنس دگراندیشان ضد روشنفکر در میان جریان های سیاسی چپ و راست فراوانند.
روشنفکر می تواند دگراندیش باشد، صاحب هر نوع اندیشه ای که پرسشگری، نقادی و شکاکی، آینده نگری، تولید ایده و گفتمان سازی از ویژگی هایش باشد، و به آزاد اندیشی و آزادی خواهی نیز وفادار باشد.
۱
تعریف دگراندیش: با واژگان همسنگ و مترادف ناهمنوا، ناباور، ناهمساز، به معنای فردی ست که دارای اندیشه ای متفاوت و یا متخالف با دیگر اندیشه ها باشد. آنچه کاربُرد دگراندیش بیشتر به ذهن می نشاند انسانی ست تردید کننده در اندیشگی و باور مسلط در جامعه، به ویژه اندیشگی و باوری که خود را حق ومالک منحصر به فرد حقیقت بداند.
دگراندیشی تمکین نکردن و تن ندادن و پیروی نکردن از ارزش های غالب و از تفکر و عقیده ی دیگری نیز تعریف شده است. دگراندیشی هم می تواند شکل تعارض و دشمنی و مخالفت با اندیشگی دیگر به خود بگیرد و هم می تواند تعارض و دشمنی و مخالفتی در کارش نباشد.
در ادبیات سیاسی و فرهنگی ما دگراندیشی بیشتر دگراندیشی در عرصه سیاسی و عقیدتی پنداشته شده است، و نوعی مخالفت با قدرت سیاسی و اندیشه ها و باورهای در حکومت. امروز اما دامنه ی این تعریف وسیع تر شده و حوزه های محتلف جهان نگری، سیاست، دین ( مذهب)، فرهنگ، قومیت، نژاد، جنسیت و… را هم در بر می گیرد.
۲
تعریف روشنفکر: روشنفکر انسانی ست پرسشگر، نقاد و شکاک، آینده نگر، تولید کننده ایده و گفتمان ساز.
روشنفکربا پرسشگری، تفکر نقادانه و شک، گذشته و حال، به ویژه سنت‌ها و نهادهای سنتی و خرافه‌پرستی به زیر تیغ تشریح و ریشه یابی می‌برد تا با توان سنجش و تفکیک راهی به سوی نو شدن و نو کردنِ حوزه‌های فکری، رفتاری، اجتماعی، سیاسی، و فرهنگی بجوید و بنمایاند. نفوذ تاثیر گذاربر نظام ارزشی جامعه، سنت‌ها و ساختار شکنی پیامد پرسشگری، نقادی و شکاکی ست. جهان روشنفکری میدان جهش به سوی آینده است. در گذشته و حال و اکنون نمی‌ماند، پویاست. با فکر روشن‌اش آینده‌ای تجسم می‌کند و امید به تحقق‌اش می‌بندد. “سازنده تاریخ آینده” است. خواستار نو کردن اندیشه و کردار (مدرنیته وتجدد) و نوسازی بر مبنای مدرنیته (مدرنیزاسیون) است. گفتمان ساز در معنای تلاشگر در راستای پدید آوردن اندیشه‌ی مدرن، فرهنگ ساز و فرهنگ مدار است، سازندۀ ایده، سخن و گفتمانی که در روان وشعور جامعه رسوخ کند.
نخی که دانه‌های رنگین کمانی روشنفکری را کنارهم می‌نشاند “آزاداندیشی و آزادیخواهی” ست. آزادی‌ای که در کاربُردش معنا می‌شود و با آزادی دیگران و رعایت آن در ارتباطی تنگاتنگ قرار می‌گیرد، آزادی مطلق درقلمرو اندیشه، و آزادی کردار وعمل در گستره قانون، قانونی دمکراتیک و عادلانه.
سپاس از کار مفید آقای نقره کار گرامی