در آستانه ی انتخابات، اصلاح طلبان با فراخوان تشکیل «جبهه ی دموکراسی و حقوق بشر»، گفتند که با توجه به تجارب هشت ساله جنبش اصلاحات، قصد دارند کلیه مدافعین دموکراسی و حقوق بشر را در جبهه ای واحد و گسترده گرد آورند و راه اصلاحات را بگشایند. هر چند در همان زمان هم شرط عضویت در این جبهه وفاداری به نظام جمهوری اسلامی و سیاست ورزی در چارچوب قانون اساسی اعلام شد، اما مخاطبین اصلی این فراخوان، که به طور عمده طیف های حاشیه ای حکومت بودند، ترجیح دادند چشم بر این شروط ببندند و «سرمایه» خود را در اختیار اصلاح طلبان قرار دهند.
شکست اصلاح طلبان در انتخابات، بانی این جبهه و خود آن را در سایه قرار داد. هر چند هنوز هم گاه به گاه جلساتی در این زمینه تشکیل می شود و خبرهایی در مورد «جبهه ی دموکراسی و حقوق بشر» به گوش می رسد، اما در حقیقت این «جبهه» دیگر متولی ای ندارد و تنها جریانی که هنوز به آن باور دارد و پیگیرانه به دنبال تشکیل آن است؛ ملی – مذهبی ها و نهضت آزادی ایران هستند. سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، یکی از دو پای «اصلاح طلبان پیشرو»، اندکی بعد از انتخابات اعلام کرد هر چند با تشکیل چنین جبهه ای «موافق» است، اما در آن شرکت نخواهد کرد و به این ترتیب خود را رسما کنار کشید. جبهه ی مشارکت – که ظاهرا همراه با ملی – مذهبی ها قرار است تنها جریان این «جبهه ی فراگیر» باشد، طرح تشکیل چنین جبهه ای را کاملا کنار نگذاشته است، اما بیشتر به نظر می رسد به آن نگاهی تبلیغی – ابزاری دارد. رهبران این حزب به صراحت تاکید کرده اند که چنین جبهه ای – بر فرض تشکیل شدن – قرار نیست، در بازی قدرت شرکت داده شود. دبیرکل جبهه ی مشارکت اسلامی گفته است، «جبهه ی دموکراسی و حقوق بشر» یک جبهه «انتخاباتی» که قصد شرکت در قدرت را داشته باشد، نخواهد بود و قرار است تنها از دموکراسی و حقوق بشر «دفاع» کند.
تلاش برای بازگشت به قدرت، در جای دیگر و از مسیرها ی مطمئن تری صورت می گیرد. آن جا که اسم آن را «جبهه ی فراگیر اصلاحات» گذاشته اند. فعالیت اصلی اصلاح طلبان بعد از شکست در انتخابات ریاست جمهوری نهم، در جهت ایجاد جبهه تازه ای از حکومتی ها، غلبه بر شکاف ها و پراکندگی هایی که مابین آن ها به وجود آمده است و احیانا یار گیری های جدیدی برای چنین جبهه ای است. در این مورد هر چند اظهارنظرهای روشنی صورت نمی گیرد و هیچ برنامه ی مکتوبی ارایه نشده است، اما از خلال فعال و انفعالاتی که در جریان است، می توان دریافت جبهه ی مورد نظر اصلاح طلبان، هیچ قرابتی با «دموکراسی و حقوق بشر» ندارد و قرار است بر مبنای حداقل هایی شکل گیرد که این حداقل ها در طیف متنوع و گسترده ی اصلاح طلبان فعلی و سابق، جز «حفظ نظام» و «بازگشت به قدرت» چیز دیگری نمی تواند باشد.
روندی که اصلاح طلبان، هم در جناح «پیشرو» و هم در جناح «اصول گرای» خود بعد از انتخابات ریاست جمهوری طی کرده اند، تقویت محافظه کاری در صفوف آن ها بوده است. بازگشت به «خط امام» و پررنگ کردن چارچوب های قانونی و دفاع از «نظام»، اصرار بر ادامه ی سیاست های هشت ساله ی گذشته جبهه ی اصلاح طلب و تاکید بیشتر بر جنبه های ایدئولوژیک – مذهبی و مرزبندی با سکولاریسم، ماحصل «بازنگری نقادانه» ی سیاست های دوران اصلاحات در میان این گروه هاست. این محافظه کاری، اما در تلاشی که از سوی اصلاح طلبان برای یافتن متحدین جدید صورت می گیرد، جنبه ی نمایان تری دارد. هیچ نشانه ای در این جهت که اصلاح طلبان – از جمله بخش «پیشرو» ان ها، قدمی به سوی گروه های لائیک بیرون از حاکمیت – حتی آن ها که بی قید و شرط از آن ها پشتیبانی کرده اند، بردارند، دیده نمی شود. رفتار اصلاح طلبان با نیروهای ملی – مذهبی و نهضت آزادی بیشتر از آن که به هدف ایجاد یک اتحاد و ائتلاف باشد، یک سوءاستفاده است. آن ها می کوشند با نگاه داشتن این نیروها در حاشیه ی بازی های خود، بدون آن که به آن ها امکان شرکت برابر حقوق در این بازی را بدهند، به تلاش های خود ظاهر مناسب تر و مردم پسندتری بدهند. تلاش اصلی آن ها اما همچنان تشکیل جبهه ای از میان خودی هاست. اظهارات سعید حجاریان از اعضای ارشد جبهه مشارکت، که از تازه ترین فعالیت های این حزب در این باره خبر داده است، بیانگر گفتگوهای مشارکت با کسانی همچون کروبی، رفسنجانی و کرباسچی است. چنین تلاش هایی – هر چند هم وانمود شود در جهت تشکیل «جبهه ی فراگیر» صورت می گیرد، اما اقدامی بیشتر از بازسازی جبهه ی دوم خرداد سابق نیست. در این میان البته یک «تازگی» وجود دارد. حجاریان نخستین کسی نیست که از تمایل جبهه مشارکت و اصلاح طلبان به ائتلاف با «محافظه کاران سنتی» و نماینده شاخص آن ها، موتلفه اسلامی سخن گفته است. اگر چنین تلاش هایی به نتیجه برسد، آن گاه شاهد «گسترش» جبهه ی اصلاحات به سمت نیروهایی مثل موتلفه ی اسلامی خواهیم بود. چنین سمت گیری محتوای «اصلاحات» مورد حمایت چنین جبهه ی فرضی را روشن می سازد. جبهه ی اصلاحاتی که بسیاری از مدافعین خوش بین اصلاح طلبان انتظار داشتند به سوی نیروهای آزادی خواه و لائیک گسترش یابد، دروازه های خود را به سوی دیگری گشوده است.
چنین ائتلاف ها و جبهه هایی در جمهوری اسلامی کاملا ممکن است. جناح های مختلف حکومت در طول بیست و هفت سال حکومت اسلامی، «جبهه های» مختلفی را تشکیل دادند. یارگیری ها اما همیشه از درون خودی ها بوده است. گاه با این، گاه با آن. چنین روندی در حکومت اسلامی هیچ چیز تازه ای ندارد. بعد از هر تحول، حذف شدگان به هم نزدیک شده اند تا به قدرت باز گردند. اما در این یارگیری ها همواره اصول ثابتی هم وجود داشته است. هیچ غیرخودی در این بازی شرکت داده نشود و اعضای حاضر در بازی، اگر گوشت یک دیگر را هم بخورند، استخوان های یک دیگر را دور نریزند. آن ها که در این بیست و هفت سال تلاش بسیاری کردند در این بازی وارد شوند و یا دامنه ی آن را گسترش بیشتری بدهند، همواره با درهای بسته روبرو شده اند. به نظر نمی رسد ملی – مذهبی ها این بار نیز بتوانند قاعده ی این بازی را تغییر دهند، آن ها سفره ای را رنگین می کنند که قرار است فقط «خودی» ها بر سر آن بنشینند!
