روابط قدرت در جمهوری اسلامی ایران از پیچیدگی غیرمعمولی برخوردار است. این روابط چنان سازمان داده شده اند که هم رای مردم – در شرایط کنترل شده ای که می تواند جریان یابد – در تغییر مناسبات قدرت کارساز نباشد و هم با کم و زیاد کردن اختیارات این یا آن نهاد، نفوذ جناح های اصلی را در مجموعه ی قدرت کنترل کند.
با استفاده از همین روابط پیچیده، وقتی محمد خاتمی در دوم خرداد ۷۶ به ریاست جمهوری انتخاب شد، مقام ریاست مجمع تشخیص مصلحت که به طور سنتی به رئیس جمهور تعلق داشت، از او دریغ شد و به طور دائم در اختیار هاشمی رفسنجانی قرار گرفت و وقتی هاشمی رفسنجانی در انتخابات ریاست جمهوری از محمود احمدی نژاد شکست خورد، به منصب خود در مجمع تشخیص مصلحت نظام بازگشت، تا رقیب پیروز، زیر دست او بنشیند و بر دولتش «نظارت» شود. شش سال پیشتر از این، زمانی که عالیجناب در انتخابات مجلس ششم شکست خورد، ترجیح داد یکی از دویست و هفتاد صندلی را – که به کمک شورای نگهبان به دست آورده بود – واگذارد و صندلی ریاست مجمع را تقویت کند تا رقبای پیروز او در انتخابات پارلمانی به «حضورش» برسند و او برای آن ها «سیاست های کلی نظام» را تعیین نماید. این مناسبات در میان سایر نهادهای حکومت جمهوری اسلامی هم حاکم است. آیت الله مشکینی که ریاست هاشمی رفسنجانی را در مجلس خبرگان به عهده دارد، بعد از پایان هر اجلاسیه خبرگان، همراه با سایر اعضا، به مجمع تشخیص مصلحت می رود تا در برابر نایب رئیس خود در مجلس خبرگان بنشیند و رهنمودهای او را در مقام ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام گوش کند. کسی مانند آیت الله احمد جنتی که نبض انتخابات را در اختیار دارد و صلاحیت و عدم صلاحیت هر کس برای حضور در دایره قدرت در دست اوست، خود در زمانی دیگر مرئوس کسانی مثل مشکینی و رفسنجانی است. از طریق این مناسبات تو در توی قدرت است، که روابط بین جناح ها تنظیم و تعدیل می شود و بعد از هر بالا و پائین شدنی – که می تواند دوران های بحرانی یا انتخابات باشد – به حالت «تعادل» می رسد.
آئین نامه ی جدید مجمع تشخیص مصلحت نظام که نظارت آن بر قوای سه گانه را پیش بینی کرده است، می تواند در جهت تنظیم مجدد این مناسبات ارزیابی شود. «رادیکال های جوانی» که با روی کار آوردن محمود احمدی نژاد احساس می کردند راه برای تحقق «آرمان های اسلامی» آن ها باز شده است، با مانع تازه ای روبرو شده اند. نقش جدید مجمع تشخیص مصلحت، ترمزی است که شتاب جناح «پادگانی» را کند می کند، و جلوگیری از بلندپروازی های آن و متعادل کردن مجدد قدرت و تقویت «جناح سنتی» محافظه کار و شخصیت های کلیدی آن مانند هاشمی رفسنجانی. را در نظر دارد.
«دولت امام زمان»، در همین مدت کوتاه با مقاومت های زیادی حتی در جناح «خودی» ها روبرو شده است. اختلافاتی که گوشه هایی از آن به رسانه ها و افکار عمومی راه باز کرده است، بیانگر آن است که نمی توان تصویری شسته و رفته از «حکومت یک دست» و قاهر را به مردم ایران و جهانیان عرضه کرد. این حکومت ریشه در تضاد و اختلاف دارد و هرگز قادر نخواهد شد بر این تضاد و اختلاف غلبه کند.
رئیس جمهور تدارکچی!
موقعیت تازه مجلس خبرگان، صرف نظر از آن که در شرایط کنونی چه کسانی را تقویت و چه کسانی را تضعیف می کند، گامی است در جهت کنترل «نهادهای انتخابی» توسط قدرت ها و نهادهای غیرانتخابی حکومت ایران. ماه ها پیش از انتخابات نهم ریاست جمهوری و بعد از آن که اصلاح طلبان در تحمیل لوایح دوگانه رئیس جمهور سابق به «نظام»، شکست خوردند؛ اعلام کردند هدف آن ها در انتخابات نهم ریاست جمهوری، گزینش یک رئیس جمهور قدرتمند و جلوگیری از «تدارکچی» شدن وی است. بسیاری از اصلاح طلبان که به این مشی وفادار ماندند، چه آن ها که به صراحت اعلام کردند و چه آن ها که راز خود را در پرده نگاه داشتند، وقتی از «رئیس جمهور قدرتمند» سخن می گفتند، همواره نگاه به بارگاه عالیجناب رفسنجانی داشتند. سیر حوادث اما به گونه دیگری رقم خورد. نهاد ِ سمبل «جمهوریت» ِ نظام در اختیار ارتجاعی ترین و «فاشیستی» ترین گروه در حاکمیت قرار گرفت و آن چه قرار بود تقویت آن، تقویت «جمهوریت» نظام باشد، خود پرچم دار و پیشتاز «حکومت اسلامی» و تهدیدی برای «جمهوریت» شد و آن که قرار بود با پوشیدن ردای «ریاست جمهوری» به آن قدرت و اعتبار بدهد، اکنون نقطه ی امید کسانی شده است که «رئیس جمهور» را ضعیف می خواهند.
شگفتا که اکنون تقویت آن کس که سمبل «بخش انتصابی» حکومت است در برابر آن که نماینده «جمهوریت نظام» شده است، لبخند رضایت بر لبان اصلاح طلبان می نشاند. شگفتا که اکنون بعد از هشت سال جنبش اصلاحات، راه نجات در پناه بردن از «نماد جمهوریت» به ولایت فقیه و ارگان های تحت نظر و اختیار او جستجو شود. «سیاست ورزی» در چارچوب قانون و ساختار نظام اسلامی، وقتی به یک اصل خدشه ناپذیر تبدیل شد، آن گاه تنها می تواند در چنین میدان حقیر و تنگی به دوام خود ادامه دهد و از این شگفتی ها بسیار پدید آورد!
