پیرامون گشایش فضای باز سیاسی در ایران و مسئله انتخابات مجلس – احمدی هاشمی

مقدمه
کشور ما ایران در شرایط بسار حساسی بسر می برد. بحران های متعدد داخلی و خارجی، انسداد کامل سیاسی، بی کفایتی مطلق حکومتگران، در کنار شکاف های درونی مداوم و نارضایتی عامه مردم، ویژگی های فعلی اوضاع سیاسی در ایران هستند.
انتخابات مجلس در راه است.
با وجود سالها فعالیت سیاسی، در مجموع می توان گفت که اپوزیسون خارج از کشور، فاقد خطوط راهبردی عملی در شرایط کنونی می باشد.
۱. آیا انتخابات کنونی یک فرصت سیاسی برای اپوزیسیون است؟ اگر آری چگونه می توان از این انتخابات برای گشایش فضای سیاسی استفاده نمود؟
۲. آیا ولی فقیه و حامیان نظامی او به میل خود تن به حداقل های دموکراتیک خواهند داد؟
٣. آیا اپوزیسیون با فشار از پایین می تواند روی نیروهای اصلاح طلبان حکومتی حساب باز کند؟
۴. برنامه مطالباتی حداقلی در شرایط فعلی چیست؟
۵. با چه نوع سازمان یابی و ارتباطات می توان از فضای گفتمانی برنامه مطالباتی حداقلی، به قضای مادی مبارزاتی وارد شد؟

امید این است که این سئوال ها موضوع بحث کانون های رسانه ای- سیاسی شود.

مرحله پیشادموکراتیک

الف- جامعه ایران اکنون در مرحله پیشادموکراتیک قراردارد، مسئله قدرت و حاملین آن چه در حکومت و چه در نخبگان و کنشگران سیاسی، اجتماعی و مدنی اپوزیسیون، موضوعی قابل اهمیت است. از آنجائیکه در ایران در مقابل ولی فقیه قدرتمند، یک جامعه نحیف قرار دارد، این موضوع بازهم اهمیت بیشتری پیدا می کند.
ویژگی مرحله پیشادموکراتیکی در این است که نظام حاکم در سراشیبی لغزنده قرار گرفته، اما هنوز امکان انتخاب برای او سپری نشده است و ازسوی دیگر اما نیروهای مخالف، ازهم گسیخته و پاشیده و فاقد برنامه هستند.
در مرحله پیشادموکراتیکی نیروهای سیاسی جدیدی ظهور می کنند و ارزش ها و جایگاه برخی از نیروهای سابق سیاسی رو به افول و یا زوال می گذارد و با گسترش جابه جایی در نیروهای سیاسی سابق و جدید، توازن قدرت نیز تغییر خواهد کرد، در نتیجه آرایش و صف بندی های جدید، تضادها و منازعات سیاسی شدت بیشتری خواهند گرفت.

گشایش فضای باز سیاسی

اینکه فضای باز سیاسی چگونه و کی در ایران اتفاق خواهد افتاد، نمی توان از قبل مشخص نمود اما می توان گفت که با گسترش جنبش های اجتماعی متعلق به اقشار و طبقات مختلف و با توانمندی جامعه مدنی و مقاومت آن در مقابل استبداد فقاهتی و برتری قدرت اصطلاح طلبان طرفدار تغییر فرم قدرت سیاسی و احیانا چرخش بخشی از اصلاح طلبان حکومتی به سمت طرفداران گذار دموکراتیک، امکان اینکه ولی فقیه مجبور به عقب نشینی گردد، وجود دارد. به هر حال اما یک نکته قطعی این است که در تمام مدت فضای باز سیاسی، دامنه و میدان عمل و تصمیم گیری های تمامی کنشگران سیاسی و اجتماعی در ایران، در شرایط عدم اطمینان و عدم قطعیت قرار دارد. عبور از فضای باز سیاسی به انتخابات آزاد تنها زمانی عملی است که اقتدارگرایان دیگر تصمیم گیرنده اصلی نباشند و دوره شرایط عدم اطمینان در میان طرفداران دموکراسی در ایران نیز سپری شده باشد.

فرصت یابی سیاسی در جریان انتخابات

اولین گام در جهت گشایش فضای باز سیاسی در ایران بهره گیری لازم از عوامل مساعدی است که در اختیار کنشگران سیاسی و اجتماعی قرار می گیرد، یکی از این عوامل انتخابات است.

عوامل مساعد برای طرفداران دموکراسی در جریان انتخابات را می توان در موارد زیر خلاصه نمود:
۱. در روند انتخابات کنش جمعی شکل می گیرد و در سایه این کنش ها هزینه شرکت در اعتراضات کاهش می یابد. پلی میان نارضایتی و اقدام اعتراضی برقرار می شود و هویت جمعی شکل می گیرد و در نتیجه شهروندان به نتیجه اعتراضات امیدوارتر می شوند.
۲. برگذاری انتخابات فرمایشی، باعث نارضایتی های تازه می گردد.
٣. فرصت مناسبی برای اپوزیسون در جهت گسترش تشکیلات و پیوند با شهروندان، هرچند موقت فراهم می شود.
۴. روند انتخابات باعث ارایه ایده های جدید، نهاد های جدید، و احیانا گفتمان های تازه می گردد.

منابع بسیج سیاسی در دوره انتخابات

استفاده مطلوب از منابع بسیج می تواند اولا امکان بسیچ پذیری را گسترش دهد و ثانیا موجب فرصت یابی سیاسی شود این منابع عبارتند از: رهبری، برنامه، سازماندهی و شیوه عمل جمعی.

رهبری: یکی از تفاوت های عمده جنبش های جدید اجتماعی با جنبش های کلاسیک فقدان رهبری یا رهبران کاریزماتیک در راس جنبش می باشد. در جنبش های جدید اجتماعی پیش ازاینکه حول یک فرد جمع شوند حول ایده ای خاص مثلا دموکراسی خواهی جمع می شوند. بدون شک عدم وجود رهبری یا رهبران با کفایت در تحلیل نهایی نقطه قوت این جنبش ها نیست بلکه آنها را آسیب پذیرتر می کند.

برنامه حداقلی: برنامه حداقلی پل بسیار حساسی میان نارضایتی ها و اقدامات برقرار می کند. و ازاین رو یکی از مهمترین منابع بسیج در جنبش های اجتماعی است. برنامه حداقلی نقش تعیین کننده ای در ایجاد ائتلاف های گسترده میان طرفداران دموکراسی دارد.

سازماندهی: شبکه های کوچک و بزرگ، کم و بیش، همواره و همه جا حضور دارند اما مهم این است که چگونه و در چه زمانی و به چه شکلی گسترش می یابند، سازماندهی می کنند و دست به بسیج می زنند. ارتباطات و تشکیلات دو عنصر مهم در فرایند فعالیت های جنبش های اجتماعی هستند. بدون ارتباطات، هیچ جنبشی نمی تواند از فضای گفتمانی به فضای مادی وارد گردد.
یکی دیکر از مهمترین تفاوت های جنبش های جدید اجتماعی با جنبش های کلاسیک استفاده از بسترها و قابلیت های اینترنت در عرصه اطلاعات و ارتباطات است. شتاب روز افزون تولید و انباشت اطلاعات در عصر حاضر، سهولت و دسترسی آسان به این اطلاعات و در پی آن شبکه های وسیعی که مبادی این داده ها را بهم مرتبط می کنند و ارتباطات را سازمان می دهند، رله بسیار ویژه ای در تهییج افکار عمومی دارند.

شیوه عمل جمعی: شیوه عمل جمعی، متغیری است که در فرآیند مبارزات نقش بسیار تاثیرگذار و تعیین کننده دارد و می تواند در فراگیر شدن بسیج و یا محدود کردن آن موثر باشد.
شیوه عمل مسالمت جو و خشونت پرهیز در زندگی عادی مردم اخلال ایجاد نمی کند و جامعه می تواند در متن اعتراضات جمعی به زندگی خود ادامه دهد و کمک می کند که بسیج سیاسی به امری همگانی و فراگیر تبدیل شود. فراگیر شدن جنبش اعتراضی تا حدودی امکان و مشروعیت سرکوب را محدود می کند.

احمد هاشمی
[email protected]

چاپ کن