اخبار مربوط به اعتراضات وتجمعات کارگران واحدهای تولیدی وصنعتی به سرتیتر خبرهای کارگری در فاصله سالهای ۹۲ تا ۹۹ تبدیل شده است. تقریبا کمتر نقطه‌ای در کشور وجود دارد که درگیر مشکلات واحدهای صنعتی نشده باشد. این روزها صدها کارگر در واحدهای صنعتی شمال، مرکز، شرق، غرب وجنوب کشور درگیر معضل مطالبات معوقه وتهدید امنیت شغلی‌اند. دو سال پیش بود که حسن صادقی معاون دبیرکل خانه کارگر وریس اتحادیه پیشکسوتان جامعه کارگری به خبرگزاری ایلنا گفته بود که تعداد کل ۴۵۲ واحد از مجموع ۱ میلیون و۲۰۰ هزار واحد صنعتی در ۱۳ شهر بزرگ صنعتی کشور، وضعیتی بحرانی دارند.
«داوطلب» در ترسیم نقشه‌ی کانونهای بحران کارگری در ایران، این بار به سراغ کارگران بخش صنعت رفته است. حوزه‌ای که در سه دهه‌ی اخیر وهم‌زمان با اعمال برخی سیاست‌های اقتصادی، گسترش واگذاری‌ها به بخش های شبه خصوصی وبرخی سوء مدیریت‌هایی که در این بخش رخ داد، رفته رفته دچار بحران شد. توضیح این که تعیین کانونهای بحران کارگری در بخش صنعت، بر مبنای شاخص‌های کمی و کیفی چون سطح مطالبات، شدت و توالی اعتراضات و ظرفیت‌های پراکندگی بحران در هر بخش در نظر گرفته شده است.
بررسی‌های این مطالعه نشان می‌دهد بخش‌های مختلفی از صنعت در بازه زمانی سالهای ۹۲ تا ۹۹ درگیر بحرانهای کارگری بوده است. از جمله صنایع فولاد، ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی، کاشی و سرامیک، فرآورده‌های غذایی، پالایشگاه‌ها و میادین نفت و گاز، نساجی و چوب و کاغذ که بیشترین اعتراضات کارگری را در پی مشکلات صنفی شاهد بوده‌اند. این اعتراضات همراه با تداوم بحران در واحد صنعتی ویا تعطیلی آنها با شدت وضعف هایی دنبال شده است.
پراکندگی استانی واحدهای صنعتی که در این مطالعه به عنوان کانونهای بحران در نظر گرفته شده‌اند،نشان می‌دهد؛ اراک، یزد، خوزستان، آذربایجان شرقی، مازندران، گیلان، فارس، خراسان، هرمزگان، اصفهان و لرستان بیشترین اعتراضات را در بخش‌هایی چون ساخت ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی(هپکو،آذرآب، ماشین‌سازی،کنتورسازی،ایران ترانسفو و غیره)، صنایع کاشی و سرامیک (کاشی کویر یزد، گیلانا، خزر و غیره)، چوب و کاغذ(چوکا)، نساجی(پلی‌اکریل، پارسیلون، نساجی مازندران وغیره)، فولاد و سیمان (گروه ملی فولاد، فارسیت دورود ، فولادو چدن و غیره)، فراورده‌های غذایی (نیشکر هفت تپه، روغن جهان، قند فسا و غیره) و پالایشگاه‌ها (پالایشگاههای جنوب کشور) سامان داده‌اند. همچنین در برخی بخش‌ها همچون صنایع فولاد ویا صنایع پالایشگاهی، اعتراضات وتجمعات صنفی کارگری در سطح چند استان به طور همزمان در جریان بوده است. مطالبات مشترک کارگران یک بخش از صنعت در واحدهای صنفی مختلف باعث شده، اعتراضات تنها به یک کارگاه یا واحد صنفی محدود نشود وبا همراهی سایر کارگران در نقاط مختلف کشور دنبال شود.
روش کارگران برای اعتراض در بخش‌های مختلف صنعتی با توجه به شرایط کارگاه‌ها، سقف مطالبات ووضعیت فعالیت یا توقف فعالیت کارخانه متفاوت است. اما تمرکز بر روندهای برگزاری اعتراضات نشان می‌دهد کارگران اعتراضات صنفی خود را به ۵ شیوه:
- تجمع در محوطه ویا مقابل کارگاه‌ها ومجتمع‌های صنعتی،
- توقف کار یا اعتصاب صنفی،
- تجمع وتحصن در برابر نهادهای دولتی ومجلس شورای اسلامی،
- امضاء طومار خطاب به مسولان و
- راهپیمایی در خیابان‌ها
برگزار می‌کنند.
مهمترین دلایل بحران های کارگری:
«خصوصی‌سازی‌های بی ضابطه یا به عبارت دقیقتر خصولتی سازی» یکی از دلایل اصلی بحران کارگری در چند سال اخیر بوده است که طی آنها واحدهای تولیدی وصنعتی به قیمتی پایین‌تر از قیمت واقعی انها توسط دولت به بخش های شبه خصوصی، واگذار شده‌است. در حالیکه اهلیت(صلاحیت) خریدار در زمان معامله ویا پس از آن اثبات نشده است، ودر پی آن سوء مدیریت‌ها، تهدید امنیت شغلی کارگران در پی کاهش تولید ورواج قراردادهای پیمانی وموقت، تعطیلی کارخانه‌ها وبیکاری کارگران عمده‌ترین دلایل تبدیل شدن واحدهای مختلف صنعتی به کانون بحران کارگری بوده است.
کارگران در برخی از بخش‌ها اعتراضاتی را هم برای تاسیس ویا فعالیت نهادهای صنفی کارگری در کارگاه‌های خود سامان دادند. از مهمترین اعتراضاتی که با این رویکرد انجام شد می‌توان به اعتراضات کارگران پلی‌اکریل، واگن پارس، ایران پوپلین، نیشکر هفت تپه، فولاد اهواز و کارگران پیمانی مناطق آزاد اشاره کرد.
مطالعه کانونهای بحران نشان می‌دهد در سالهای گذشته سوءمدیریت بخش خصوصی، فعالیت نامشخص برخی کارگاه‌ها (توقف فعالیت در بازه‌های زمانی مختلف)، تهدید امنیت شغلی کارگران در پی رواج قراردادهای پیمانی و موقت و افزایش بحران اقتصادی در صنایع و خدمات وابسته، بیش از همه بخش‌های صنعت؛ صنایع کاشی و سرامیک، نساجی‌ها، کارگران صنایع فولاد،پالایشگاه‌ها، ماشین‌آلات صنعتی و فرآورده‌های غذایی را در معرض بحرانهای کارگری قرار داده است. از سویی پیش‌بینی می‌شود نبود تشکل‌های صنفی مستقل و عدم اعتماد کارگران به استفاده از ظرفیت‌های صنفی موجود برای مطالبه‌گری، بحران فزاینده‌ای را در سایر بخش‌های صنعتی تشدید خواهد کرد. در جدول های زیر از ۱ تا ۴ مهمترین کانونهای بحرانهای کارگری در بخش صنعت برمبنای چهار محور: کانون اعتراض، علت اعتراض، شیوه اعتراض و تاریخ اعتراض دسته بندی و خلاصه شده است.
جدول شماره ۱:
برخی از مهمترین کانونهای بحران کارگری در بخش صنعت در فاصله سالهای ۹۲ تا ۹۹
| تاریخ اعتراض | شیوه اعتراض | علت اعتراض | کانون اعتراض |
| آبان ۹۳آذر ۹۶ / در پی تعطیلی کامل کارخانه | تجمع در مقابل کارخانه | معوقات مزدی و مشخص نبودن وضعیت کارخانه | ماشین آلات صنعتی تبریز |
| اردیبهشت ۹۴تیر،مرداد،شهریور،آبان۹۸فروردین،تیر،مرداد۹۹ | تجمع در برابر کارخانه،استانداری/مجمع رسیدگی به مفاسد اقتصادی، استمداد از نمایندگان مجلس/اطلاع رسانی از طریق رسانه‌های داخلی | اعتراض به خصوصی سازی و تعویق در پرداخت مطالبات،تعطیلی کارخانه،تعدیل گسترده نیروها | کنتورسازی قزوین |
| از سال ۹۴ تاکنون | اعتراضات مداوم در محل شرکت، خیابانهای اصلی اراک، تحصن روی ریل راه آهن اراک،اطلاع رسانی از طریق رسانه‌های داخلی | عدم اهلیت سهامدار اصلی، رانتخواری، مطالبات معوقه، رکود عمدی در تولید، | هپکو |
| دی ۹۳سال ۹۴ به تناوب در بازه‌های زمانی متعد‌د | اعتراضات مداوم در محل شرکت،اطلاع رسانی از طریق رسانه‌های داخلی | اعتراض به اخراج رئیس نهاد کارگری، تعطیلی خطوط تولید ، مطالبات معوقه | واگن پارس اراک |
| به تناوب در سالهای ۹۶ تا ۹۸ | اعتراض در مقابل کارخانه، خیابانهای اراک و راه آهن اراک،اطلاع رسانی از طریق رسانه‌های داخلی | بی کفایتی مدیریت خصوصی کارخانه، فقدان امنیت شغلی، ،پرداخت نشدن دستمزدها | آذرآب اراک |
| مرداد ۹۵ | تجمع در مقابل ساختمان اداری | تصمیم کارفرما بر کوچک سازی این واحد تولیدی | ایران ترانسفو |
| آذر ودی ۹۲ | تجمع در برابر درب ورودی کارخانه | تعویق در پرداخت مطالبات مزدی | تراکتورسازی تبریز |
| مرداد۹۵اسفند ۹۷ | توقف کار، اطلاع رسانی از طریق رسانه ها | واکنش به خصوصی سازی وواگذاری به شخص فاقد صلاحیت، پرداخت نشدن مطالبات مزدی و بیمه ای | ماشین سازی وشرکت ریخته‌گری تبریز |
| آبان ۹۵اسفند ۹۵تیر ۹۶دی۹۷ | تجمع در محوطه کارخانه واستانداری تبریز | مطالبات معوق مزدی وبیمه ای وعدم پرداخت سنوات پایان کار | کارگران وبازنشستگان کارخانه بلبرینگ سازی تبریز |
| آذر ۹۵ | توقف کار وتجمع در محوطه کارخانه | مطالبات معوق مزدی وبیمه ای | لیفتراک سازی سهند تبریز |
| اسفند ۹۵ | تجمع در برابر درب ورودی کارخانه | مطالبات مزدی وبیمه ای | کمپرسورسازی تبریز |
| خرداد، مهروآبان ۹۶ | تجمع در محوطه ودرب ورودی کارخانه | ۲۰ ماه مطالبات مزدی | کارگران توسعه صنعت آذربایجان وکارخانه کمباین سازی تبریز |
| فروردین ۹۴بهمن ۹۵آبان۹۷آذر۹۷اسفند۹۷ | تجمع در مقابل استانداری، اطلاع رسانی از طریق رسانه‌های داخلی | پرداخت نشدن مطالبات حقوقی | روغن نباتی جهان |
| سال ۹۵ شروع اعتراضاتسال۹۷ اوج اعتراضات۹۸ و۹۹ اعتراضات کارگران هفت تپه در مقاطع زمانی مختلفی در جریان بوده است | برگزاری تجمعات متوالی در محوطه کارخانه، راهپیمایی خیابانهای شوش، تجمع در برابر مراکز دولتی،اطلاع رسانی از طریق رسانه‌های داخلی | عواقب خصوصی‌سازی، تعویق در پرداخت مطالبات کارگران بازنشسته، پیمانی، قراردادی و روزمزد | نیشکر هفت تپه |
| فروردین ۹۸ | تجمع در محوطه کارخانه | عواقب خصوصی سازی، کمبود نقدینگی، پرداخت هزینه بازنشستگی کارگران مشمول، پرداخت معوقات مزدی | کارگران کارخانه «قند فسا» |
| مهر ۹۶ | تجمع در محوطه کارخانه | عدم پرداخت حقوق ودستمزد، مشکلات مدیریتی کارخانه | چوب وکاغذ نکاء |
| خرداد۹۴تیر ۹۵تیر ۹۷ | تجمع در مقابل درب ورودی کارخانه، اطلاع رسانی از طریق رسانه‌های داخلی | عدم پرداخت مطالبات، تهدید امنیت شغلی | کارخانه چوب کاغذ ایران (چوکا) |
| مرداد ۹۵ | تجمع‌های متناوب در برابر فرمانداری اردکان | بلاتکلیفی کارخانه، تعدیل نیروها وعدم پرداخت دستمزد ومطالبات | کارگران چوب وفلز اردکان |
| مرداد۹۷بهار۹۹ | تجمع و تحصن در خطوط ریلی، تجمع در برابر مراکز دولتی در مراکز استانها، اطلاع رسانی از طریق رسانه‌های داخلی | تعویق در پرداخت مطالبات، تهدید امنیت شغلی،به تداوم روند خصوصی‌سازی و برون سپاری خدمات به شرکتهای پیمانکاری | کارگران خطوط وابنیه فنی راه آهن |
جدول شماره ۲:
مهمترین اعتراضات کارگران صنایع نساجی در فاصله سالهای ۹۲ تا ۹۹
| نام مجتمع صنعتی | علت اعتراض | شیوه اعتراض | تاریخ اعتراض |
| پلی اکریل اصفهان | اعتراض به واگذاری شرکت پلی اکریل ایران به چند شرکت اقماری/ ناامنی شغلی کارگران/ معوقات مزدی | محوطه کارخانه، اطلاع رسانی از طریق رسانه‌های داخلی | آّبان ۹۲آذر ۹۲دی ۹۲بهمن ۹۳مرداد ۹۵شهریور ۹۵دی ۹۵بهمن ۹۵تیر۹۷ |
| ایران پوپلین | عدم دریافت سود سهام کارخانه، عدم پرداخت سنوات به کارگران بازنشسته، قرادادهای موقت ۱ ماهه،اعتراض به واگذاری | محوطه کارخانه، ادارات ونهادهای دولتی، اطلاع رسانی از طریق رسانه‌های داخلی | آبان ۹۶اسفند ۹۶خرداد۹۷ نامه اعتراضی به مسولان استانی در خصوص فروش ابزارآلات کارخانهشهریور۹۹ |
| بازنشستگان وکارگران کارخانه «نخ پارسیلون» | عدم پرداخت سنوات بازنشستگی وتعویق مطالبات مزدی کارگران شاغل | نهادها وادارات دولتی،اطلاع رسانی از طریق رسانه‌های داخلی | آذر ودی وبهمن ۹۳ /مهر ۹۴اردیبهشت ۹۵اسفند ۹۵ به همراه خانواده‌هایشانفروردین ۹۶شهریور ۹۶ |
| نساجی مازندران | تعویق در پرداخت مطالبات مزدی، عدم پرداخت سنوات بازنشستگان | نهادها وادارات دولتی | اردیبهشت، شهریورمهر، آبان وآذر ۹۳بهمن ۹۴دی ۹۶ |
| نساجی اصفهاننساجی سیمین اصفهان | تعویق در پرداخت مطالبات بیمه وسنوات، عدم اجرای قانون مشاغل سخت وزیان‌آور | تجمع در مقابل مجلس | اردیبهشت ۹۲تجمع در مقابل مجلس |
| کارخانه سبلان پارچه اردبیل | واگذاری به بخش خصوصی، عدم پرداخت حقوق، مزایا وسنوات سختی کار | تجمع در مقابل استانداری اردبیل | دی ۹۴ |
| نساجی بروجرد | قراردادهای موقت، تهدید امنیت شغلی با انحلال کارخانه | اطلاع رسانی از طریق رسانه‌های داخلی | بهار۹۹ |
| نساجی پاکان(تولیدکننده قطعات نمدی خودرو ) | تعویق در پرداخت مطالبات در سالهای ۹۴، ۹۶ و۹۹، تعدیل نیروها وتهدید امنیت شغلی | اطلاع رسانی از طریق رسانه‌های داخلی | شهریور۹۹ |
جدول شماره ۳:
مهمترین اعتراضات کارگران سیمان وفولاد در فاصله سالهای ۹۲ تا ۹۹
| تاریخ اعتراض | شیوه اعتراض | علت اعتراض | کانون اعتراض |
| فروردین ۹۴در پی اعتراض کارگران شورای امنیت کشور دستور لغو واگذاری کارخانه را صادر کرد | امضاء طومار خطاب به وزیر اقتصاد، تجمع در مقابل دفتر نماینده مجلس | بلاتکلیفی و تعویق حقوق و عیدی/ واگذاری کارخانه به بخش خصوصی | کارگران اخراجی فولاد آذربایجان |
| شهریور ۹۵ | تجمع مقابل هلدینگ سیمان فارس خوزستان در تهران | ۹ ماه مطالبه معوق حقوقی در پی تعطیلی کارخانه، بلاتکلیفی شغلی | کارگران آذریت تبریز |
| اسفند ۹۵ | تجمع در محوطه کارخانه | به تاخیر افتادن عیدی وپاداش پایان سال ودیرکرد در پرداخت برخی مزایای مزدی همانند پایه سنواتی وتجمیع سنواتی | کارگران پیمانی سیمان صوفیان تبریز |
| آذر، بهمن ۹۳مهر۹۴تیر ۹۵ | تجمع در محوطه کارخانه، ا طلاع رسانی از طریق رسانه‌های داخلی | معوقات حقوقی | کارگران فولاد وچدن درود |
| فروردین وخرداد۹۴ | تجمع در برابر نهادهای دولتی شهرستان، تجمع در برابر وزارت کار، اطلاع رسانی از طریق رسانه‌های داخلی | تعطیلی کارخانه وبیکاری بیش از ۲۶۰ کارگر/ مطالبات معوقه | کارگران فارسیت درود |
| دی ۹۴ | تجمع در محوطه کارخانه | تعطیلی کارخانه و بیکاری ۷۵۰ کارگر | سیمان درود |
جدول شماره ۴:
مهمترین اعتراضات کارگران پالایشگاه ها وپتروشیمی در فاصله سالهای ۹۲ تا ۹۹
| تاریخ اعتراض | شیوه اعتراض | علت اعتراض | معترضان |
| خرداد ۹۳ | تجمع در مقابل کارخانه | اعتراض به شیوه اجرای قانون طرح طبقه بندی مشاغل، تبعیض شغلی | کارگران پیمانی پتروشیمی شازند اراک |
| مهر ۹۳ | تجمع در مقابل مجلس شورای اسلامی | تعویق چندماهه در پرداخت حقوق و دستمزد | کارگران پتروشیمی ایلام |
| آبان ۹۳ | تجمع در محل کارخانه | پرداخت نشدن معوقات حقوقی | کارگران فاز ۱۳ میدان گازی پارس جنوبی در عسلویه |
| فروردین ۹۴ | رفع تبعیض‌های حقوقی، تشکیل نهاد صنفی ویژه کارگران قرارداد مستقیم، بازبینی طرح طبقه بندی مشاغل | تبعیض حقوقی بین کارگران پیمانی با کارگران رسمی/ مقاومت اداره کار در برابر تشکیل نهاد صنفی در این مجتمع | کارگران قرارداد مستقیم پتروشیمی تبریز |
| فروردین ۹۴ خرداد ۹۴ | لغو واگذاری وتامین امنیت شغلی کارگران | اعتراض به واگذاری به احتمال واگذاری به بخش خصوصی، کاهاش چندماهه مزایای کارگران | کارگران نیروگاه تبریز |
| دی ۹۴ | تجمع در برابر مجتمع پالایشگااهی | نامشخص بودن وضعیت شغلی، عدم دریافت پاداش ومزایا | کارگران قراردادمستقیم پالایشگاه پارسیان |
| خرداد۹۵ | تجمع در مقابل درب ورودی پالایشگاه | اتمام پروژه وعدم پرداخت مطالبات | کارگران اخراجی پالایشگاه پتروپارس |
| شهریور۹۵ | توقف کار وتجمع در واحدهای کاری | عدم افزایش سطوح مزدی کارگران پیمانکاری واعتراض نسبت به دریافت حداقل دستمزد با وجود شرایط سخت کار، اضافه کار اجباری | کارگران پیمانکاری پتروشیمی بندرامام |
| مرداد۹۹ | اعتصاب واعتراض چند روزه | عدم افزایش دستمزد، عدم پرداخت به موقع مطالبات از سوی پیمانکاری‌ها | کارگران پالایشگاههای نفت سنگین قشم، پارسیان لامرد، پالایشگاه آبادان، و فازهای ۲۲ و ۲۴ پارس جنوبی کنگان، پالایشگاه جفیر در نزدیکی اهواز،فاز ۱۴ پارس جنوبی،میدان نفتی آزادگان شمالی در هویزه، پتروشیمی اتمرد فارس، |
| مرداد۹۹ | اعتصاب واعتراض چند روزه | عدم افزایش دستمزد، عدم پرداخت به موقع مطالبات از سوی پیمانکاری‌ها | کارگران شرکت آذران گستر وشرکتآویژه صنعت در پالایشگاه نفت سنگین قشم، شرکت آی.جی. سی در پالایشگاه آبادان، شرکت اکسیر صنعت در فاز ١٣ در اسلکه تنبک، شرکت سینا صنعت در پتروشیمی پارس فنل، سیکل ترکیبی ارومیه، پتروشیمی سبلان، شرکت تناوب در فاز ١۴، شرکت پتروهمگام ماهشهر، پتروشیمی بوعلی و پتروشیمی هنگام |
