تفسیر یک اثر هنری بی نظیر
به یاد هنرمند فقید مینو خواجه الدین
این کارت تبریک را موزه ی زنان بن به مناسبت کریسمس بیرون داده است. روی کارت نوشته شده است:
اگر در آن زمان در ارشلیم سه زن دانا وجود داشت، همه چیز منوال دیگری پیدا می کرد.
این زن ها اول آدرس را می پرسیدند. به موقع به مقصد می رسیدند.
یوسف را می فرستادند عرق فروشی سرکوچه.
کمک می کردند زائو بچه را به دنیا بیاورد. طویله را تمیز می کردند.
سوپ درست می کردند. پمپرز می آوردند و صلح روی زمین بر قرار می شد.
پیام نوشتاری این است:
- دانایی اساس کار است.
- دانستن راه شرط رسیدن به مقصد است.
- دخالت حسی انتزاعی ناآگاهانه را به چیز دیگری مشغول کرد.
- غذا و بهداشت و آسایش و پیشگیری زمینه های زایش یعنی روند زندگی، راحتی، آرامش و صلح در زمین است.
یک اثر هنری بی نظیر با ترکیبی ساده از خط و تصویر پراز سیمبلها، اشارات و کنایه های هجو گونه.
سبک هنری اثر دوبعدی و کودکانه است با ترکیبی آگاهانه از مینیاتور و گوتیک با این تفاوت که اِلمانهای داستانی در آن محدود و سیمبلیک شده اند. حرکت از پایین به بالا به حرکت افقی از راست به چپ تغییر کرده است. تقسیم بندی صفحه نیز وارونه و رنگهای متفاوتی بخود گرفته اند.
ترکیب بندیِ رنگ در تصویر، به دو قسمت تقسیم شده که رنگهای طیف تیرهٔ سیاه، بنفش تا قهوه ای در قسمت بالای تصویر و طیف زرد و قهوایِ که به سطحی تقریباً یک ششم طیف تیره است در پایین صفحه قرار دارد.
کنتراست تیره – روشن تصویر که قسمت تیره با بیشترین المانها در بالای صفحه قرار دارد، اشاره به تفسیری از رابطهٔ روشنایی و تیره گی در مقایسه با قدرت و دانایی دارد که در اینجا جایگاهی وارونه به آنها داده شده است.
یعنی اگر رنگ زرد سیمبل روشنایی، خورشید و زندگی ست و تفسیری عینی از جایگاه آن وجود دارد باید در قسمت بالای صفحه با بیشترین سطح قرارگیرد که نشانه آسمان و خورشید است. ولی در تصویر فوق در پایین ترین سطح قرار دارد.
از طرفی فضای آسمان نیز در نقاشی گوتیگ در دوران اوج و عظمت و حاکمیت کلیسا و همچنین مینیاتور کمترین سطح را در بالای صفحهٔ نقاشی شامل می شود و حرکت نیز از پایین به بالاست. ولی در نقاشی این کارت فضاها تغییری متناسب با تفکر هنرمند کرده است که نقدی بر مقوله های، زن، مرد، ادیان، پادشاهی، جنگ و صلح دارد.
یعنی در ترکیبندی این اثر فضای آسمان با وسعت زیاد تیره شده که فقط به اندازه ستاره داوودِ دِفُرمه شده روشنی دارد ولی فضای زمین که با خط کنتور افق از فضای تاریک آسمان جدا شده روشن است.
این تقسیم بندی آگاهانه، انطباق دارد با مفهوم نوشته که نشانهٔ آگاهی ست و از چپ براست نوشته می شود. در این تایپو گرافی ساده که از حروفی شبیه لاتین قدیمی در خطوطی با شروع و پایانی بی نظم و کمی متمایل به پایین نوشته شده است، دو مفهومِ (سه زن دانا) و (صلح روی زمین) با حروف بزرگتر برجسته نشان داده شده است.
این دو مفهوم سه کلمه ای در ارتباط با رنگ زرد پایین صفحه قرار دارند.
یعنی رنگ زرد به منزله روشنایی و آگاهی که توسط خورشید بر زمین می تابد با تاریک شدن آسمان توسط کج اندیشان موجب حبس شدن خورشید در زمین شده است.
نگاه دیگر اینکه در حاکمیتی که آگاهی توسط مردان کج اندیش در زمین حبس شده است می توانست به ساده ترین راه همانند جرقهٔ ستاره داوود توسط سه زن دانا به جهان باز گردانده شود.
علاوه بر داشتن مفاهیم مختلف در نوشتهٔ کارت، تایپوگرافی اثر در ارتباط مفهومی با ترکیبندی تصویری آن قرار دارد. سه زن دانا که در بالای صفحه و برجسته دیده می شود، در ارتباط با مفاهیم آسمان، بالا، دانایی، رنگ زرد قرار دارد.
یعنی درست است که آگاهی در راس هر چیز است ولی این آگاهی به شکلی ناقص در حد ستارهٔ داوود که حتی اطراف خودش را هم نمی تواند روشن کند به دست تاریک اندیشانی افتاده است که نه تنها جهت را نمی دانند بلکه در خطی مستقیم و جزمی با هدفی مخدوش به خیال خود در حرکتند.
عدد سه از اعداد مقدس است که نشانهٔ قدرت و حاکمیت و به شکل مثلث نشان داده می شود. بطوری که دوری و نزدیکی دو ضلع، جایگاه قدرت یعنی نوک مثلث را تعیین می کند. پایه های اصلی قدرت دست راست و چپ قدرت اند بنابراین منسوبین او هستند که مورد اعتماد و بی اعتمادی قدرت نیز به حساب می آیند. اگر این منسوبین مثل حاکمیتهای ایدئولوژیک موروثی باشد و یا انتخابی دموکراتیک تفاوتی نخواهد کرد.
در تصویر سه مرد تقریباً شبیه به هم با ردایی سیاه در سه فرم و اندازه و کله هایی متفاوت سوار بر شتر با خط حرکتی از راست به چپ در یک خط افقی به ظاهر در حرکتند.
خط کنتوری که فضای دوبعدی صفحه را تقسیم کرده است خط افقی ست که فضای آسمان و زمین را جدا کرده است. با این خط، تصویر مردان شتر سوار نیز از هم جدا می شوند. گویی شتران از ساق پا در زمین فرو رفته و ایستاده اند در حالی که مردان شتر سوار با پاهایی بدون رکاب، آویزان و معلق در آسمان گمان می کنند در حرکتند.
عدد سه اشاره ای به هزارهٔ سوم حاکمیت مردان کج اندیش دارد. در راس آن ادیان.
در فرم مردان و لباسهای آنها دو تغییر ایجاد شده است. یکی کوتاه و گشاد شدن لباس و دیگر برآمده شدن ناحیهٔ سینه.
در پیوند با تغییر سر و موی مردان که در اولی پوشیده و بزرگ، در دومی لخت و کوتاه و در سومی لخت و بلند، می توان نقد فمینیستی اشاره به زنان مردپنداریی که شریک حاکمیت دینی مردان شده اند را دید.
انگشتان دست مردان فرم تاج شاهی را دارد، که در مرد اول حاکمیت مشترک کلیسا و پادشاهی را در هزاره اول نشان می دهد. با این ویژگی که پادشاه ضامن اجرایی حاکمیت مطلق قرون وسطایی کلیساست.
دست مردان دوم و سوم در افول و حاکمیت مطلق کلیسا نیز مخدوش شده است.
جلو مردان فرم ستاره داوود که هم رنگ زرد پایین صفحه است با دِفُرمه شدن یکی از پرهای آن و خط کنتور سیاه محدود شده شکل پیکانی جهت دار را به خود گرفته است که خلاف جهت مردان شتر سوار را نشان می دهد.
نقد اضافی در حاشیه، اینکه به نظر من کریسمس و تولد مسیح یک کپی و اقتباص جعلی از شب یلداست. با این ویژگی که از نظر من تعبیر غلبهٔ روشنایی بر تاریکی نیز در آن یک نظر تحمیلی مردانه است که بر جنگ و تضاد تاکید دارد. در صورتی که تاریکی و روشنایی ارزشی مترادف و لازم و ملزوم دیگری دارند. غلبه ای در آن نیست که اگر بود چرا زمانی که شب به حداقل می رسد اسمی از غلبه نیست.
بنابراین روند زندگی که زایش اساس چرخهٔ آن است نمی تواند بدون این بالانس باشد.
یلدا تولدی دیگر از دامن شبی آرام و طولانی است.
زایش دانایی خجسته
ارنستو بهروز
دسامبر ۲۰۲۰
