روسیه ازآغاز سال جاری، با سه سفرسرگئی لاوروف وزیر خارجه به قاره آفریقا، تعهد قابل توجهی به‌همکاری با آفریقا نشان داده است. این تلاش‌های دیپلماتیک براهمیت فزایندۀ جایگاه مسکو در همکاری با کشورهای آفریقایی تاکید می‌کند.
این امردرمقاله جدید ولادیمیرپوتین رئیس جمهور روسیه که در۲۴ جولای تحت عنوان “روسیه و آفریقا: تلاش مشترک برای صلح، پیشرفت و آینده‌ای موفق” درتارنگاشت کرملین منتشرشد توضیح داده شده بود. او اظهار داشت:
” ما به سرمایه دوستی با احترام کسب شده، وهمکاری، سنت‌های اعتماد، و حمایت دوجانبه‌ای که روسیه و کشورهای آفریقایی درآن اشتراک دارند ارزش عالی قایلیم. ما اشتیاق مشترک برای شکل دادن به سیستم روابطی مبتنی براولویت قوانین بین‌المللی، احترام به منافع ملی، تقسیم ناپذیری امنیت، و به رسمیت شناختن نقش هماهنگ کننده سازمان ملل را کنار هم قرار می‌دهیم.”
پاسخ کشورهای آفریقایی (به این مشارکت)، که به ویژه در دومین همایش روسیه –آفریقا، که در ۲۷ -۲۸ جولای برگزارشد خود رانشان داد بی‌سابقه بوده است. رقم مبهوت کننده ۴۹ کشور از ۵۴ کشورآفریقایی که فعالانه درهمایش شرکت کردند، نشان دهنده پیشرفت قابل توجهی در روابط بین دو طرف است.
منافع روسیه در آفریقا
این تشدید همکاری با وجود جنگ در اوکراین روی می‌دهد، که چشم انداز ژئوپلیتیک را تغییر داد و اهمیت گسترش همکاری با آفریقا را درمیان رقابت جهانی برای جایگاه ونفوذ مورد تاکید قرار داد.
راه‌کار سیاست خارجی روسیه، که در مارس سال جاری منتشرشد، اهمیت ” تقویت و تعمیق همکاری روسی- آفریقایی را در محیط‌های گوناگون براساس دوجانبه و چندجانبه ” به رسمیت می‌شناسد.
آن‌چه برتری مسکو را به ویژه قابل توجه می‌سازد آن است که (این روابط) به فراتر از کشورهایی که منافع راهبردی(استراتژیک) یا منابع فراوان دارند گسترش می یابد. قابل ملاحظه است که روابط روسیه به کشورهای کوچک آفریقایی، ماننداسواتینی Eswatini (سوایزلند سابق یا پادشاهی اسواتینی با جمعیت حدود ۱.۲ میلیون نفر- مترجم) گسترش یافته است، که نیت آن‌را برای تقویت نفوذ و ایجاد تصویر مثبتی از خود در سراسر قاره برجسته می‌کند.
پاسخ آفریقایی‌ها به فراخوان روسیه برای ایجاد پیوندهای نزدیک‌تربه صورت اساسی رشد کرده است. دومین کنفرانس پارلمانی بین‌المللی “روسیه- آفریقا” که در مارس سال ۲۰۲۳ برگزار شد شاهد مشارکت ۴۰ هیئت نمایندگی از کشورهای آفریقایی بود، که در مقایسه با ۳۶ هیئت نمایندگی که در سال ۲۰۱۹ در کنفرانس قبلی شرکت کرده بودند افزایش داشت.
دومین همایش روسی- آفریقایی در ماه جولای شاهد حضور ۴۹ کشور آفریقایی بود، درسال ۲۰۱۹ درهمایش افتتاحیه ۴۳ کشور شرکت کرده بودند که به همان ترتیب افزایش داشت.
این پیشرفت‌ها به ویژه چون کشورهای آفریقایی به خاطر جنگ در اوکراین با فشار دائمی قدرت‌های غربی برای قطع رابطه با مسکو رودررو هستند قابل توجهند. طبق اعلام دیمتری پسکوف سخنگوی کرملین، کشورهای غربی، به ویژه امریکا و فرانسه، قبل از همایش روسی- آفریقایی در سنت پترزبورگ “فشاربی‌سابقه ای” را(برای عدم مشارکت) روی کشورهای آفریقایی اعمال می‌کردند.
کمک و تجارت
مبادله تجاری بین روسیه و آفریقا بین سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۲، پس از اولین همایش روسی- آفریقایی افزایش یافت، و از ۱۴ میلیارد دلار به ۱۸ میلیارد دلاررسید، و انتظارمی‌رود تا سال ۲۰۳۰ دوبرابر شود. درحالی که تجارت روسیه با قاره آفریقا هنوز نسبتا کم است، اما چهارکشور الجزایر، مصر، مراکش، وآفریقای جنوبی به‌عنوان شرکای برجسته حضوردارند، که تجارت با آن‌ها بالغ بر۷۰ درصد کل تجارت می‌شود.
شرکای تجاری برتر آفریقا
با وجود قرار داشتن روسیه در انتهای لیست شرکای تجاری برترآفریقا و مشارکت تنها یک درصد از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در قاره، سیاست آفریقایی روسیه به سرعت رشد می‌کند. کرملین اهمیت فزاینده آفریقا را شناخته است و درعین تعمیق همکاری موجود در برابر تحریم‌های عظیم غربی، درسطح جهانی در جستجوی شرکای جدیدی است.
یک تلاش قابل توجه از سوی روسیه برای تقویت روابط با آفریقا تعهد آن به آموزش وپرورش است. در سال ۲۰۲۳، روسیه بورسیه رکوردی ۴۷۰۰ نفری را به دانشجویان آفریقایی عرضه کرد، که نسبت به ۱۹۰۰بورسیه اعطا شده در سال ۲۰۱۹ افزایش قابل توجهی دارد.
علاوه براین، روسیه به عنوان تامین کننده برجسته سلاح برای آفریقا ظاهر شده است که بین سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۲۱ ، سهم مالی ۴۴ درصدی از واردات سلاح به منطقه را دارد. این نفوذ از دیگر بازیگران عمده مانند امریکا(۱۷ درصد)، چین(۱۰ درصد)، و فرانسه( ۶.۱ درصد) پیشی می‌گیرد.
حضور روسیه در آفریقا
در همایش اخیر روسیه – آفریقا، رئیس جمهور پوتین با امضاء توافق‌نامه‌هایی با بیش از ۴۰ کشور آفریقایی بر تعهد روسیه به همکاری نظامی- فنی و تامین سلاح و تجهیزات برای آن‌ها تاکید کرد. برخی از این معاملات حتی تامین کمک رایگان را دربر گرفت، که تعهد روسیه به حمایت از ملت‌های آفریقایی در مبارزه علیه تروریسم را نشان می‌دهد.
فرار از بهره کشی نو استعماری
امروز در تغییرات سریع ژئوپلیتیکی، آفریقا به‌عنوان منطقه‌ای برای رقابت قدرت‌های بزرگ پدیدار شده است. درمیان مبارزه جاری برای نفوذ، روسیه و کشورهای آفریقایی زمینه مشترکی برای مناقع مشترک خود پیدا کرده‌اند تا علیه سلطه غربی همکاری کنند.
مسکو خود را درجایگاه رهبر مقاومت ضد غربی قرارمی‌دهد، درحالی‌که کشورهای آفریقایی (این همکاری را) فرصتی برای فرار از دستبند استعمار غربی و آزاد کردن صدای خود در شکل دادن به نظم چند قطبی جدید می‌بینند.
برای درک پویایی روابط جاری روسی- آفریقایی، درک زمینه تاریخی اساسی است. در همکاری بین مسکو و کشورهای آفریقایی ارثیه سیاست‌های استعماری غربی عنصری محوری باقی می‌ماند.
بسیاری از کشورهای آفریقایی آشنا با نگاه جهان چند قطبی روسیه، برای حضور منصفانه در امورجهانی تلاش می‌کنند. روسیه با زبردستی روی این احساس ضد استعماری انگشت می‌گذارد، و خود رابه عنوان شریک جذابی هم سو با منافع جنوب جهان، به ویژه آفریقا نشان می‌دهد.
همایش‌های اخیر روسیه – آفریقا پلتفرمی را برای مسکو و شرکای آفریقایی آن فراهم کرد تا آشکارا ازغرب انتقاد کنند. رهبرانی مانند براهیم ترائوره رهبر بورکینافاسو از لفاظی ضد استعماری قدرتمندی برای تاکید بر ضرورت فرار از بهره کشی نو استعماری و استخراج منابع استفاده کرد.
روسیه، علاوه بر لفاظی، ازکلمات خود با عمل حمایت می‌کند. رئیس جمهور پوتین درهمایش ۲۳ میلیارد دلار بدهی آفریقا را لغو کرد و به افزایش سرمایه‌گذاری روسیه در قاره متعهد شد. مسکوبر تعهد خود به امنیت غذایی آفریقا نیز تاکید کرد، که مغایربا راه و رسم‌های غربی است که کشورهای توسعه یافته را برتر از کشورهای درحال توسعه می‌داند.
داده‌های سازمان ملل نشان می‌دهد که ۴۵ درصد از صادرات صادرشده از اوکراین، تحت ابتکارغلات دریای سیاه که بین روسیه، اوکراین، سازمان ملل و ترکیه، امضا شده بود به کشورهای پیشرفته رفته است، این رقم صادرات به کشورهای درحال توسعه ۴۹ درصد بود.
تنها ۶ درصد از این صادرات معادل تقریبا ۱.۴ میلیون تن، به کشورهای کمتر توسعه یافته، از جمله کشورهای آفریقایی رفته است. روسیه، سال گذشته ۱۱.۵ میلیون تن و در نیمه سال ۲۰۲۳ تقریبا ۱۰ میلیون تن دیگر حبوبات به آفریقا تحویل داد.
درجستجوی شراکت‌های همکارانه
در ماه فوریه گزارشی از کنفرانس امنیتی مونیخ روندی آزارنده برای غرب را برجسته کرد:
” کشورهای زیادی درآفریقا، مانند امریکای لاتین پیوسته ایمان به مشروعیت و بی‌طرفی سیستم جهانی را، که نه درامورجهانی به آن‌ها صدای درخوری داده است، نه به قدرکافی از نگرانی‌های مرکزی آن‌ها سخن گفته است از دست می‌دهند. برای کشورهای بسیاری، این کوتاهی‌ها عمیقا به غرب گره خورده‌اند. آن‌ها دریافته اند که نظم تحت رهبری غرب با سلطه پسا استعماری، استاندارد دوگانه، و نادیده گرفتن دغدغه‌های کشورهای درحال توسعه تعریف می‌شود.”
درنتیجه، کشورهای منطقه درجستجوی شرکای جدیدی هستند که رویکردشان به این رابطه همکاری خواهد بود نه یک بازی با جمع صفر. آن‌ها بدیل خوش آیندی را درمشغولیت روسیه، به ویژه دفاع صریح رئیس جمهور پوتین از نمایندگی منصفانه کشورهای آفریقایی درهمایش‌های بین‌المللی مانند شورای امنیت سازمان ملل و جی ۲۰ یافته‌اند. به‌علاوه، تعهد مسکو به اصلاح نهادهای تجاری و مالی جهانی برای خدمت بهتر به منافع آفریقا درمیان این کشورها طنین انداخته و زمینه را برای همکاری عمیق‌تر آماده می‌کند.
نارضایی رشد یابنده از سیستم تحت هدایت غربی و طمع شراکت‌های بدیل به جلوتر رفتن رابطه‌های نزدیک‌تر بین کرملین و بسیاری از رهبران آفریقا کمک کرده است. این شاید رخ دادهای اخیر در نیجر و قبل از آن در مالی را توضیح دهد، که کودتاهای نظامی سیاست خارجی کشور را به دوری از غرب، و به ویژه فرانسه حاکم استعماری سابق سوق داده است.
کسب زمینه در جنوب جهان
حمایت برخی از کشورها، مانند بورکینافاسو، مالی و گینه، از کودتا در نیجر، می‌تواند پیامی از حمایت برای بیرون کردن نفوذ دیرپا و حضور کنونی فرانسه در آن‌جا تلقی شود.
دراندیشه ژئوپلیتیک روسیه، آفریقا به منطقه‌ای دارای اهمیت فزاینده و فرصتی تبدیل شده است که همکاری و روابط چندجانبه را الزامی می‌کند. روی‌کرد مسکو به قاره آفریقا بر سه پایه اصلی بنا می‌شود: افزایش نفوذ با همکاری، مورد تاکید قرار دادن جایگاه برجسته آن در میان کشورهای ضدغرب، و سرمایه‌گذاری در مناطقی که منابع فراوانی دارند.
روسیه تایید می‌کند که غلبه احساسات ضدغربی درآفریقا گشایش یگانه‌ای را برای ساختن ائتلاف‌ها و پیش‌برد هدف رهایی از ارثیه استعماری فراهم می‌آورد. جنگ جاری بین روسیه و غرب ورای مرزهای اوکراین گسترش می‌یابد و اکنون در مناطق مختلف، ازجمله آفریقا آشکار می‌شود.
رئیس جمهور پوتین ماهرانه خود را به عنوان رهبرمقاومت علیه نفوذ غربی جای داده است که به صورت موثری در بسیاری از کشورهای حنوب، از جمله آفریقا طنین می‌اندازد. روسیه با هم سو کردن خود با اشتیاق آفریقا برای فرار از سلطه تاریخی و نفوذ استعماری غربی زمینه قابل توجهی کسب کرده‌است.
***
منبع:
