در چهل و چهارمین سالگرد انقلاب ۱۳۵۷ ایران بحث و گفتگو درباره نیک و بد، و علل و چگونگی این انقلاب همچنان باز و محل نزاع است. با مسیری که کشور، حاکمیت و جامعه ایران پس از انقلاب طی کرده است، این امر جای تعجبی ندارد. فقر و آشفتگی و ناکارآمدی و نابسامانی های اقتصادی و اجتماعی امروز کشور، اعمال زور و خشونت از سوی حکومت در برابر خواسته های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی، در کنار تصویر رویایی بی نقصی که برخی تلویزیون ها و رسانه های برون مرزی از زمان پیش از انقلاب در ذهن ها ساخته اند، درک و فهم زمینه های مشارکت و همراهی وسیع مردم در آن روزگاران در انقلاب را برای نسل های پس از انقلاب دشوار کرده است. دوران فرمانروایی پهلوی دوم هر چند دوره شکوفایی اقتصادی و رشد طبقه متوسط مرفه در ایران بود، اما تنگناها و کاستی هایی داشت که به انقلاب انجامید.
گفتگو برای روشن کردن زوایای این واقعه بزرگ تاریخ معاصر ایران را باید بر محور حقیقت طلبی انجام داد. نتیجه این گفتگو بایستی آگاه تر و خودباورتر شدن مردم باشد و نه تحقیر و صغیر خواستن آنان و پذیرش اقتداری دیگر و تکرار چرخه سلطه. این نوشتار تنها مدخلی است بدون ادعا بر بحث پیرامون جنبش و انقلاب ۱۳۵۷. باشد تا صاحب نظران این بحث و گفتگو را پر و بال دهند.
هدف این نوشتار دادن تصویری کوتاه از علل وقوع و پیروزی انقلاب است. بررسی علل نافرجامی آن، که نطفه اش از همان ابتدای جنبش انقلابی بسته شد، می تواند موضوع نوشته جداگانه ای قرار گیرد.
انقلاب و تاریخ
جنبش ها و انقلاب ها قطع منحنی خطی تاریخ اند. انباشت خواسته ها در جایی سر بازمی کند و گذشته را در هم می کوبد و چیزی نو به جای آن می نشاند.
این عنصر نو اما در گذشته، در بستر تاریخی مناسبات معین اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، شکل گرفته است. زمینه جایگزینی آن مناسبات را باید در تاریخ آن جست. هر چند شرایط ویژه زمان و تناسب قوا امکان و حد پیروزی و یا شکست آن را تعیین می کنند.
در بررسی تاریخی باید به درهم‌تنیدگی و تاثیر متقابل عوامل و نیروها توجه داشت. یعنی باید از اراده گرایی پرهیز کرد و کمتر به دنبال یافتن اشتباه بود تا درک کنش ها و واکنش ها و ضرورت ها. مردمان هر زمان در افق شرایط زمانه خود انتخاب های محدودی دارند. باید بستری که ناکاستی ها و کژی ها در آن شکل گرفتند و رشد یافتند، و چرایی شکست خوردنی که ما امروز به آن باور داریم، و دستاوردهایی که امروز زیر آوار تیرگی ها به سختی به چشم می آیند را شناخت.
در گذشته ها دیگر چیزی را نمی توانیم تغییر دهیم و بر بازیگران آن زمان‌تاثیری بگذاریم. تنها می توانیم تلاش کنیم اندیشه و کنش شان را بهتر درک کنیم. آنچه تغییرپذیر است در حال است و آینده.
تاریخ دادگاه نیست، آموزشگاه تجربه ها است.
جنبش ها و انقلاب ها در لحظه وقوع با نیروی بزرگی از امید و آرزو پا به میدان می گذارند، اما نگرش آیندگان به آن بر مبنای تاثیراتی است که این حرکات اجتماعی به جا می گذارند. ارزیابی این تاثیرات در طی زمان دستخوش تغییر خواهد شد، چرا که ما همواره به تاریخ با پرسش هایی از زاویه دید امروزمان می نگریم.
ریشه های گوناگون انقلاب
انقلاب ۱۳۵۷ ریشه های مختلف تاریخی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی داشت.
به لحاظ سیاسی شاه پس از کودتای ۲۸ مرداد نتوانست در بین ایرانیان مشروعیت خود را بازسازی کند. همچنین او قادر نشد تشکل های سیاسی وفادار به نظام با پایگاه مردمی قابل توجه ایجاد کند. دیدگاه عظمت طلبانه او مانع این امر بود. نظامی که گفتمان حاکم‌اش مبتنی بر حذف دشمنان بود چون خود را میزان سنج حقیقت تلقی می‌کرد، مخالفانش را هم به دشمنان تبدیل کرد. او نتوانست و نخواست با ایجاد گزینه‌های جانشین مناسب دشمنان سیاسی‌اش را منزوی کند، بر عکس با سرکوب هر نوع فعالیت، و با زیر پا گذاردن قانون اساسی مخالفان سیاسی مسالمت جو را بی آینده کرد و راه را بر گسترش مبارزه رادیکال مخالفین خواهان براندازی و گسترش خشونت سیاسی هموار کرد. خشونت و سرکوب فرهنگ سیاسی ایران را آلوده و افق گفتگو و انسجام ملی را تیره کرد.
از عوامل سیاسی موثر در گرایش به تلاش برای سرنگونی حکومت و مبارزه مسلحانه وجود ایدئولوژی های تندروانه ای بود که تحت تاثیر مبارزات رهایی بخش در کشورهای موسوم به “جهان سوم”، به ویژه تحت تاثیر انقلاب الجزایر و کوبا و جنبش آزادی بخش فلسطین و جنگ ویتنام و نیز تئوری های جنگ پارتیزانی مائویستی در فضای روشنفکری ناامید از امکان مبارزه سیاسی مسالمت آمیز و خشمگین از سرکوب و اعدام مخالفان و کشتار تظاهرات کنندگان رواج هر چه بیشتری میافتند. جوانان بیشتر برای ادامه راه مبارزین گذشته و با برداشتی متاثر از روح حاکم بر جنگ سرد و فضای جهانی قطبی شده، و نه بر بنیاد نیازهای واقعی خود و کشورشان، به رودرویی با حکومت کشیده می شدند.
فضای سیاسی حاکم راه گفتگو و انتخاب را در برابر جامعه سیاسی رو به رشد ایران قرار نمی داد. اندیشه و گفتگوی سیاسی در جامعه بیشتر بر استعاره و اسطوره تکیه داشت که جایی برای انتخاب سیاسی همه جانبه نگر باقی نمی گذاشت. به اینگونه واقعیت مدرن رشد ناموزون و شکننده ای داشت که در آن اندیشه و نهادها و ساختارهای مدرنیت ضعیف بودند.
فضای سترون سیاسی باعث می شد قشر تحصیلکرده رو به رشدی که جزو برندگان نتایج حکمرانی نظام بود، به جای مشارکت در ساختن کشور به رودرویی تام و تمام با حکومت کشانده شود.
مهم ترین خطر سیاسی اما رشد زمینه های گسترش اسلام سیاسی بود که از یکسو از امکاناتی که حکومت به فعالیت ها و تبلیغات مذهبی می داد بهره مند می شد و از سوی دیگر از فعالیت های مخالفان غیرمذهبی در بی اعتبار و نامشروع نشان دادن حکومت. اقبال گفتمان بازگشت به خویش در میان اقشار متوسط بی رغبت به روحانیت را هم پذیرای رهبری مذهبی می کرد. اگر فداییان اسلام به عنوان پیش کسوتان اسلام سیاسی در میان اکثریت مردم اقبال چندانی نداشتند و اهداف خود را تنها با ترور مخالفان به پیش می بردند، اکنون خمینی در راس روحانیت انقلابی می رفت تا وسیع ترین توده های مردم را شیفته خود کند و رهبری جنبش ضد دیکتاتوری را به دست گیرد و آن را در جهت اسلامیزه کردن‌حیات سیاسی و اجتماعی کشور هدایت کند.
پیشرفت های سریع اقتصادی در دهه چهل و بیش از آن افزایش جهشی درآمدهای نفتی در اوایل دهه پنجاه، شاه را در ظاهر بی نیاز از ایجاد اتحاد و توجه به پایگاه اجتماعی اش می کرد. رشد اقتصادی کشور و رشد صنایع خیره کننده بود و درآمدهای ارزی هر سال افزایش می یافتند.
از سال ۱۳۵۲ و در پی جهش قیمت نفت، در آمد کشور به نحو بی سابقه ای افزایش یافت، اما با خریدهای کلان و نامتعارف، نبود زیرساخت های مناسب اقتصادی، وابستگی کامل به درآمدهای نفتی، واردات بیش از حد، گسترش فساد، و افزایش بورس بازی زمین و خانه، این در آمدها به گفته خود شاه به آتش کشیده شدند. پس از پایین آمدن دوباره نفت و کاهش درآمدها، کشور دچار کسری بودجه همراه با تورم شد. فشار برای کنترل قیمت ها به نام مبارزه با گرانفروشی چندان اثری نداشت و تنها بر نارضایی ها می افزود. شیوه حکمرانی نامطلوب بر مبنای نزدیکی به دربار و نه لیاقت، و وجود فساد و عدم شفافیت و نظارت هم در ایجاد مشکلات اقتصادی و رشد بدبینی به حکومت نقش آفرین بودند.
به لحاظ اجتماعی نظام شاهنشاهی فاقد ابزارهای کارا و قابل اتکایی بود تا بتواند نتایج رشد شتابان اقتصادی را رصد و چاره جویی کند. این روند هر چند به رشد کمی طبقه متوسط مدرن و مرفه انجامید اما به اختلاف طبقاتی به شدت دامن می زد و با ایجاد فاصله بزرگ درآمدی میان شهرنشینان و روستاییان به مهاجرت شدید روستاییان انجامیده بود، بی آنکه اینان در شهر سرپناه و کار و آینده مطمئنی بیابند. این اقشار حاشیه نشین محروم با فرهنگ سنتی ناسازگار با شهر پناه خود را در پای وعظ و سخنرانی آخوندها می یافتند و به اینگونه برای پذیرش اندیشه و رهبری اسلام سیاسی آماده می شدند.
به لحاظ فرهنگی سیاست شاه در میدان دادن به مذهب و آخوند برای تبلیغ و ترویج در برابر ایده های چپ، در کنار ممنوعیت همه تشکل های مستقل صنفی و سیاسی، زمینه ساز رشد نفوذ سازمان بزرگ روحانیت شد که آیت الله خمینی در سال های ۱۳۵۷-۱۳۵۶ بر آن تکیه زد.
این همه در حالی رخ می داد که برخاسته از سنت و مذهب، و به طور غیرمستقیم تبلیغات عظمت طلبانه ایرانگرایانه، مقاومتی فرهنگی علیه جنبه های گوناگون روند مدرن شدن، تحت عنوان بازگشت به خویشتن و مخالفت با غربگرایی، در بالا و پایین، در بین روشنفکران طرفدار و مخالف حکومت، و مذهبیون و غیرمذهبیون شکل می گرفت و بر گفتمان های جاری سایه می افکند. در عمل این نقدی واپسگرا بود که پایه های سست و لرزان مدرنیت در جامعه را می لرزاند و طبقه متوسط مدرن را در برابر ارتجاع مذهبی بی دفاع می کرد.
مقاومت سنت و مذهب در برابر تغییرات زمینه مناسبی برای رشد اندیشه های ارتجاعی بازگشت به اصل بود. بسیاری از آنانی هم که در ظاهر از سنت و مذهب فاصله گرفته بودند، با ظاهر و افکار و جایگاه جدیدشان، همچنان در چنبره آن گرفتار بودند. حاکمان و منادیان اصلاحات از بالا نیز از این چنبره رها نبودند.
نشان دادن عظمت ایران آریایی-باستانی و فضایل ایرانی و یا اسلامی برتر جامعه خودی در برابر فرهنگ منحط مدرنیت غربی، اساس فکری اندیشه پردازان هواخواه نظام سلطنتی، بود. اندیشه پردازانی چون سید حسین نصر، احسان نراقی و احمد فردید پیش و پس از انقلاب از اصالت خودی در برابر نااصل بیگانه به عنوان سنگ بنای حقانیت حکومت دفاع می کردند.
در میان مخالفان حکومت هم گرایش هایی رایج به گفتمان هایی چون “غرب زدگی” آل احمد و بازگشت به خویش شریعتی نشان از مقاومت در برابر مدرنیت داشت.
نقد مدرنیت و مقاومت در برابر جنبه هایی از آن می تواند در فضای گفتگو و مشارکت اجتماعی شکلی دمکراتیک و سازنده داشته باشد. اما تلفیق این نقد با مذهب، در فضای بسته سیاسی ان زمان، در عمل به سود واپسگرایی ضددمکراتیک مذهبی انجامید.
گفتمان “خدا، شاه، میهن” پس از انقلاب به گفتمان «نبوت، ولایت (امامت)، امت» دگردیسید.
هر دو واکنش به مدرنیت اند با دو رویکرد متفاوت، هر دو شیفته نوسازی در چارچوب رویارویی سنت با مدرنیت و نوعی بومی‌گرایی، به مثابه بازسازی شکوه از دست‌رفتهٔ باستانی در سبک رژیم پهلوی، یا به مثابه بازسازی تمدن اسلامی با شکوه پیشین. آنچه غایب بود و هست همزیستی و گفتگوی سنت زنده و تجدد نقاد به عنوان دو جز زنده مدرنیت است.
سیاست های شاه شکست خوردند چون شیوه حکمرانی او قادر به مهار و هدایت بحران های یک جامعه در حال گذار از جامعه عمدتا سنتی-روستایی به سوی جامعه صنعتی-مدرن، و ایجاد پیوند و همزیستی زنده و بالنده سنت و مدرنیت در بطن جامعه نشد. عدم نیاز ظاهری به مشارکت و شفافیت چشم اسفندیار حکمرانی آخرین پادشاهی ایران شد.
در کنار همه این عوامل باید به سونامی جنبش اسلامی اشاره کرد که بر گسل های اجتماعی-فرهنگی شکل می گرفت و هیچکس برآمد آن را ندید. تا نزدیک به یکسال پیش از انقلاب کسی تصور نمی کرد که روحانیت تبدیل به قدرت بی بدیلی با پایگاه اجتماعی آنچنان نیرومندی شود که یک جنبش برای تغییر را به یک انقلاب پیروزمند رهنمون شود و تمامی نیروهای درگیر جامعه را به پس زند. این جنبش با رهبری کاریزماتیک خمینی که زبان توده ها را می فهمید و زیرکانه نیات خود را در برپایی حکومت ولایت فقیه، تا پس از پیروز و تثبیت قدرت، پنهان می داشت، در برابر شاهی سرگردان میان انتخاب بین سرکوب و عقب نشینی، و بی پایگاه اجتماعی فعال و موثر، به سقوط نظام شاهنشاهی انجامید.
علاوه بر زمینه های تاریخی داخلی ارزنده است نیم نگاهی هم به شرایط جهانی آن دوران انداخته شود. ایران شاهنشاهی در میانه جنگ سرد متحد مهمی برای ایالات متحده آمریکا در منطقه، با حضور ده ها هزار مستشار نظامی آمریکایی و پایگاه ها و تاسیسات جاسوسی آمریکایی برای رصد اتحاد شوروی بود.
این همه در زمانه ای بود که جنبش های رهایی بخش ناسیونالیستی و سوسیالیستی ضد سلطه غرب در جهان، همزمان با جنبش های ضد آتوریته و ضد جنگ در غرب فضای سیاسی قدرتمندی علیه چنین سیاست هایی ایجاد می کردند.
اگر هم پیمانی استراتژیک با غرب به کمک سرکوب در دوره ای به آرامش و ثبات و رشد و توسعه ایران یاری رساند، اما سیاسی در داخل و دشمنی جنبش های رهایی بخش منطقه و کشورهای عربی غیروابسته به غرب را نیز به همراه داشت. به ویژه هم پیمانی ایران با اسرائیل خاری در چشم اعراب و مسلمانان حامی آرمان فلسطین بود.
آمریکای دوران کارتر، بر خلاف حکومت های پیشین، از حکومت های حوزه نفوذش خواستار رعایت بیشتر حقوق و آزادی های فردی و اجتماعی شد. تلاش های حکومت شاه برای باز کردن فضای سیاسی بدون نقشه راه و چشم اندازی روشن و کارکردی پیگیر بر بستری آتشفشانی انجام گرفتند و رفته رفته تعادل حاکم مبتنی بر ترس و سرکوب را ناپایدار کردند.
آنچه مسلم است کشورهای عمده غربی، در برابر نیرومندتر شدن هر چه بیشت ر جنبش انقلابی، در کنفرانس گوادلوپ بر سر بی آینده بودن حکومت شاه و لزوم یافتن جانشینی برای آن وضعیت به توافق رسیده بودند. بی شک چنین رویکردی یک شبه خلق نشده بود و پیش از آن به چنین سناریوهایی فکر شده بود.
بیشتر نیروهای خواهان مدرنیت در ایران، چه در حاکمیت و چه در اپوزیسیون، در جنگ سرد یک سو را در برابر سوی دیگر متحد، و یا به عبارتی برادر بزرگ خود می دانستند، هر چند این امر نافی میهن دوستی آنان نبود.
خودباوری و استقلال کامل از قدرت های جهانی که نمونه بارز آن در گذشته دکتر محمد مصدق بود، همه گیر نبود.
در نهایت تکیه به غرب و آمریکا در تصمیم گیری در مورد چگونگی رویارویی با انقلاب، منجر به عقب نشینی نهایی شاه و تصمیم او به خروج از ایران شد که فروپاشی نظام را در پی داشت..
گزینه های دیگر برای انقلاب
اگر بحران‌ها مهار و هدایت می شدند و به نوعی به گرایش هایی از نیروی چپ و ملی در تحول سیاسی کشور میدان داده می شد، گرایش های مسالمت جو در این جریان‌ها می توانستند بر تندروها غالب شوند. نباید فراموش کرد که مهم ترین جریان های مبارزه مسلحانه در پی شکست سیاست مبارزه مدنی احزاب چپ و ملی پیشین و در اساس برای پیشبرد مصمم و رادیکال خواسته های مشروطه خواهانه و یا جمهوری خواهانه آنها شکل گرفته بودند، هر چند به مرور از آن اهداف دورتر می شدند. شاه با دربارش نتوانست برای خود پایگاه اجتماعی و سیاسی پایداری ایجاد کند، شاید می توانست تعادلی از نیروهای وفادار به قانون اساسی ایجاد کند، به شرطی که خود حداقلی از وفاداری به آن را به عنوان میثاق ملی می داشت. جانشینی میثاق ملی قانون اساسی با عظمت گرایی ایران باستانی نتوانست نیروی قابل ملاحظه ای از پشتیبانان برای قدرقدرتی فراقانونی شاه فراهم کند.
نیروهای ملی و چپ در اساس، و حداقل در اپوزیسیون، جمهوری خواه و یا مشروطه طلب بودند. مشروطه طلبی در اصل و نهاد خود جمهوری خواهی در شرایط حاکمیت پادشاهی است، چرا که نهاد هر دو گزینه مشروط کردن قدرت حاکم به قانون و رای مردم است.
وقتی قانون اساسی نتوانست فصل مشترک نیروهای سیاسی جامعه شود، راه بر مشارکت اجتماعی-سیاسی و تجدید مشروعیت با شاه بسته شد.
دستگاه شاهنشاهی در برابر برآمد جنبش انقلابی غافلگیر شد و بسیار بی برنامه، متزلزل، ناتوان و ناکارآمد عمل کرد
وقتی شاه صدای ملت را شنید، سونامی جنبش اسلامی دیگر همه جا را پوشانده بود و جامعه به شدت دوقطبی شده بود. برای ایجاد تعادل بسیار دیر بود..
انتخابی محدود
تا پیش از سال ۱۳۵۷ در ایران جنبش در اساس ضد دیکتاتوری شاه بود و در آن طیف وسیعی از نیروهای ملی، چپ و مذهبی مشارکت متوازن داشتند. تبدیل این جنبش به انقلابی برانداز به رهبری تام آیت الله خمینی، سونامی وار، در اساس در سال ۱۳۵۷ اتفاق افتاد. شعارها و خواست های آزادی و عدالت خواهانه به سرعت رنگ و بوی مذهبی گرفتند. اقشار وسیعی که در گذشته در زندگی سیاسی نقشی بازی نمی کردد، توسط روحانیت و نیروهای مذهبی طرفدار آن بر زمینه فرهنگی-سیاسی مساعدی به طور فعال به میدان اعتراض و جنبش انقلابی کشیده شدند و توازن قوا را در اپوزیسیون و در سطح ملی به سرعت تغییر دادند. جنبش اعتراضی و ضددیکتاتوری مردم تنها در مراحل آخرین آن شکل “انقلاب سلامی” به خود گرفت که هم علیه نظام شاهنشاهی و هم علیه جنبش دمکراتیک، ملی و چپ سکولار بود. دیگر نیروها در چنین شرایطی می توانستند تنها جایی درجه دوم در جنبش انقلاب بیابند. این گروه ها به مرور قادر به درک این مطلب شدند و در فضای به شدت دو قطبی انقلابی راهی جز انتخاب میان ایستادن در برابر سیل اسلامی و یا همراهی با جنبش در اساس اسلامی باقی نماند.
بختیار تلاش کرد در برابر این سیل بایستد. بسیاری از چپ ها و ملیون هم چه پیش و چه پس از انقلاب در برابر این سیل ایستادند و با هزینه بسیار خیلی زود از صحنه سیاسی کشور حذف شدند. طبقه متوسط جدید که می توانست سدی در برابر اسلامی شدن بیشتر جنبش باشد، به علت عدم مشارکت و نبود اندیشه سیاسی مناسب توان و اراده اینکار را نداشت.
بخش فزاینده ای از جریان های چپ و ملی رفته رفته با جریان انقلاب اسلامی شده همراه شدند، به این امید که بتوانند همراه با حامیان و طرفداران مردم دوست این جریان سدی در برابر بخشی که به زعم آنها ارتجاعی ترین جریانات این جنبش بودند، ایجاد کنند.
بخش بزرگی از مردم ایران شیفته شخصیت پرجذبه و رهبری قاطعانه آیت الله خمینی شده بودند و به حقانیت راه او اعتقاد داشتند. در میان نیروهای حامی جریان اسلامی گرایشات نیرومندی به تلفیق جمهوری خواهی و اسلامیت در نظام جدید به گونه ای که هر دو حفظ شوند اعتقاد داشتند. رفته رفته، در پیش و پس از مرگ آیت الله خمینی، جریان های به نوعی وفادار به جمهوریت نظام از جمع خودی ها طرد شدند، تا به امروز که جمهوری اسلامی بی هیچ شائبه ای مبدل به حکومت اسلامی بر طبق تصورات آیت الله مصباح شده است. و مردم دیگر هیچ راه و امیدی به اصلاح در نظام و جدی گرفته شدن رای و انتخاب شان ندارند.
سخن پایانی
خواست و تصور اکثریت بزرگی از مردم از انقلاب و آینده آن به گونه ای دیگر بود. آنها هرگز برآمد حکومت مذهبی ولایت فقیه را نمی خواستند. جنبش ضد دیکتاتوری بخش مدرن جامعه که بنابر منافع اش نمی بایستی در آن زمانه خواستار سرنگونی شاه می شد، به دلیل انسداد سیاسی، نتوانست نمایندگان سیاسی آگاه خود را بیابد.
تاریخ حکومت پهلوی دوم تاریخ شکست الگوی اصلاحات دستوری از بالا بدون مشارکت از پایین در ایران بود. اصلاحات در سطح ماند و در زندگی جمعی جامعه ایرانی ریشه نَدَوانید و نهادینه نشد و همین امر فقدان تکوین پایگاه اجتماعی حکومت را توضیح می دهد که در بزنگاه تاریخی انقلاب سرنگونی اش را رقم زد.
در جمهوری اسلامی اما اصلاحات خودجوش در در بطن جامعه، در مقاومت در برابر تحمیل قوانین و روابط و ضوابط زمانه ستیز حاکم، تکوین و رشد و قوام یافته اند. این نکته بسیار تامل برانگیز است که حکمرانی پهلوی که خود را سکولار-باستان گرا می‌دانست، در ترویج فرهنگ عرفی‌گرایی شکست خورد و در آخر کار به رشد دین گرایی انجامید، اما جمهوری اسلامی مُوَجِد رشد عرفی‌گرایی نهادینه در مردم شد.
امروز جامعه و نیروهای سیاسی آن از میان خون و آتش گذشته اند و آگاه تر و همه جانبه تر به گذشته، حال و آینده می نگرند
سنجش گذشته باید برای درس گیری، پیوند حال با گذشته در شکلی از تداوم تاریخی، و رسیدن به همگرایی اجتماعی انجام شود و نه ایجاد انقطاع تاریخی و ایجاد دشمنی میان نسلی و میان بینش ها و گرایشات گوناگون سیاسی و فرهنگی. ایجاد باب گفتگو درباره ریشه های انقلاب، فرای آرزواندیشی و برگرفتن انگشت اتهام و استفاده ابزاری برای اهداف سیاسی، می تواند نقش بارزی در رشد فرهنگ سیاسی مردم داشته باشد.
بهمن ۱۴۰۲
ستاره روشن
سلام صبح بخیر فضای باز سیاسی چه بود؟
آیا بدون آن انقلاب پنجاه وهفت اصلآ موضوعیتی پیدا می کرد ؟!
سناریوهای تاریخی که اگر چنان نمی شد یا می شد، سیر رویدادها چگونه تغییر می کردند، ما را به جایی نمی برند.
فضای باز سیاسی زیاد طول نکشید و دوباره فضا بسته شد. بیشتر چپ ها و ملیون از این فضا استفاده کردند و نه طرفداران خمینی. احتمالا این فضا و سیگنال های مشابه، آنها را در پیشروی خود به سمت قدرت مصمم تر کرد.
اسلام سیاسی در زیر بنای جامعه رسوخ کرده بود و جایی بیرون می زد. همانطور که پس از ایران در تمامی کشورهای اسلامی قدرت نمایی کرد و می کند.
فضای بازسیاسی وانتقال قدرت سیاسی( رژیم چنج) دو موضوع کاملا متفاوت ست.مروری برواکنش حکومت پادشاهی بعداز مطرح شدن نقض حقوق بشردرایران توسط جیمی کارتردرانتخابات ۱۹۷۶آمریکا نشان می دهد که حکومت برای دفع دکترین جیمی کارترشروع به تغییرات صوری زد. فریدون هویدا نماینده دائمی ایران در یونسکو فاش کرد:شاه درسال ۵۵ از او خواست موضوع انتخابات را از طریق لابی های ایران در سازمان ملل پیش ببرد. بدون اینکه آنها بفهمند شاه پیشنهاد کرده..در اوایل ۵۶ بختیارـ سنجابی ـ فروهر نامه ی سرگشاده به شاه نوشتند و تقاضای اجرای قانون اساسی کردند. شاه نه پیشنهاد خودش به فریدون هویدا را دنبال کردو نه به رهبران جبهه ملی اعتناء کرد. سردرگمی شاه با یک سری تغییرات و رویکردها مثل تغییر نخست وزیر ۱۳ ساله همراه با چراغ سبزی که به زندانیان مذهبی زد و چند محرک مذهبی دیگر فضای جامعه را بنفع نیروهای مذهبی تغییردادند که با نمایش قدرت عید فطر در سال ۵۷ فضای بازسیاسی معنی نداشت وپروسه انتقال قدرت سیاسی شروع شد که شاه رفت خمینی آمد.