توماس کوهن فیزیکدان و فیلسوف علم بود که در سال ۱۹۶۲ کتابی پیشگامانه با عنوان «ساختار انقلاب های علمی» منتشر کرد. کوهن در این کتاب راه جدیدی برای درک تاریخ و پیشرفت علم ارائه کرد. استدلال اصلی کوهن این بود که پیشرفت علمی از طریق انباشت خطی دانش اتفاق نمی افتد، در عوض، «علم عادی» دوره‌هایی را پشت سر می‌گذارد که با «تغییر الگوها» یا «انقلاب‌های علمی» مشخص میشود.
به عقیده کوهن، در طول دوره‌های علم عادی، تحقیقات علمی و عملی توسط مجموعه‌ای مشترک از مفروضات، روش‌شناسی و نظریه‌ها به نام «الگوها» هدایت می‌شوند. این الگوها چارچوبی را برای تحقیق علمی فراهم می کند و به سؤالاتی که پرسیده می شود و روش های مورد استفاده برای پاسخ به آنها شکل می دهد.
با این حال، زمانهایی وجود دارد که در زمان بررسی ناهنجاری‌ها احتمال دارد با مشکلاتی مواجه شد که در الگوی موجود قابل حل نیستند. به این ترتیب ممکن است یک بحران رخ دهد. این بحران منجر به ارزیابی مجدد جهان بینی علمی غالب و در نهایت تغییر الگو می شود. یک تغییر الگو شامل یک تغییر اساسی در مفروضات و نظریه های اساسی یک رشته علمی است.
مثلا، فکر می کنید نزدیکترین سیاره به زمین کدام است؟ الگوی سنتی و رایج به ترکیب قرار گیری سیارات اشاره می کند. در این الگو فرض این است که ناهید (ونوس) یا بهرام (مریخ) باید به زمین نزدیکتر باشند. این الگو در زمان مشاهده و آزمون اما دچار بحران دقت می شود. در واقع نزدیکترین سیاره به زمین، عطارد است.
مشکل این است که در یک پیشفرض غلط، برای محاسبه میانگین فاصله بین دو سیاره، فاصله بین مدارها را همسطح فرض می کنند و میانگین شعاع مدار داخلی را از شعاع متوسط مدار بیرونی کم می کنند. مشکل بعدی، فرض گرفتن مسیر حرکت سیارات در یک خط است در صورتی که ناهید و زمین عموما در نقطه مقابل یکدیگر قرار دارند و شکل مدار و سرعت حرکتشان باعث می شود که درصد فاصله آنها از یکدیگر، از درصد فاصله زمین و عطارد به یکدیگر بیشتر باشد. به این ترتیب محاسبات و شبیه‌سازی‌ها تأیید می‌کنند که عطارد به طور متوسط نزدیکترین سیاره به زمین در منظومه شمسی است!
در طی یک تغییر الگو، الگوی قدیمی با الگوی جدیدی جایگزین میشود که ممکن است دیدگاه متفاوتی در مورد جهان، پرسش‌های جدیدی برای بررسی و روش‌ها و نظریه‌های جایگزین ارائه دهد. این تغییر یک فرآیند آرام یا تدریجی نیست، بلکه یک دگرگونی ناگهانی است که در آن چارچوب علمی قدیمی به چالش کشیده می شود و با چارچوب جدیدی جایگزین می شود.
کاری که مارکس با سوسیالیسم کرد همین بود. او الگوهای قدیمی را به نقد کشید و متدی برای بررسی پدیده ها و روابط اجتماعی مطرح کرد که باعث انقلابی در فسلفه و جهان بینی ما شد. اما، مشکل همچنان به قوت خود باقی است. این متد چگونه باید به افراد جامعه منتقل شود؟
کوهن استدلال کرد که این تغییرات صرفاً مبتنی بر واقعیات عینی یا برتری یک الگو بر الگوی دیگر نیست. در عوض، آنها تحت تأثیر عوامل اجتماعی، روانی و تاریخی هستند. در نظر بگیرید، دانشمندان علیرغم حس مطرح کردن سوالات عمیق و بنیادی، اغلب عمیقاً به الگوی غالب متعهد هستند و ممکن است در برابر پذیرش الگوی جدید مقاومت کنند، حتی در مواجهه با شواهد فزاینده. با این حال، با انباشته شدن شواهد برای الگوی جدید و کاهش تعداد پیروان الگوی قدیمی، منجر به پذیرش الگوی جدید می شود. این مقاومت در برابر الگوی جدید در جامعه و میان مردم عادی شدیدتر است.
گرامشی به خوبی این مهم را با تحلیل و واکاوی مفهوم هژمونی توضیح داده است. طبقه غالب سرمایه دار نه صرفا از طریق تهدید به خشونت (یعنی با بهره گیری از نیروی پلیسی و نظامی) بلکه با ارائه منسجم و قانع کننده افکار و تجربیاتش به مثابه اصول متعارف و معتبر، بر جامعه حکومت می کند. این کار از طریق نهادهای جامعه مدنی نظیر رسانه های گروهی، نهاد دین (مسجد، کلیسا، کنیسه و معبد)، مدرسه و مخصوصا خانواده صورت می گیرد.
دقیقا بدین دلیل که این شکل هژمونیک از کنترل سیاسی جامعه با رضایت و موافقت طبقات فرودست همراه است، افکار مذکور را صرفا نمی توان بر این طبقات تحمیل کرد. چرا که طبقه ستمدیده اندیشه هایی را که بر آن تحمیل می شود منفعلانه نخواهد پذیرفت. به قول یکی از فعالین کارگری در ایران، مردم بخاطر حرفهای زیبا جذب هیچ جنبشی نمی شوند، بلکه منافعی ولو کوچک در زندگی روزمره خود را از طریق فعالیتهای عملی را دنبال می کنند.
به علاوه، طبقات فرودست نیز این افکار را به گفتگو گذاشته و آنها را به منظور تطبیق دادن با تجربیات روزمره شان که کاملا متفاوت با این افکارند مجددا تفسیر می کنند. روشنفکر مارکسیست می تواند این هژمونی غالب را به چالش بکشد.
بله این مشگل به قوت خویش باقیست چرا که مارکسیست ها مدعی علمی بودن سوسیالیسمی هستند که فورماسیونیست پس از سرمایه داری که بحران اقتصادی و اجتماعی زاییده سرمایه داری را حل میکند همچنان که فرماسیون های فئودالی و سرمایه داری در دوران تاریخی خود اینچنین کردند. اما آنچه در عمل مشاهده میشود تلاش مارکسیست هاست نه در جهت رونق اقتصادی بلکه در نشان دادن انسانی بودن سوسیالیسم با از بین بردن استثمار و احترام به برابری انسان ها. حال اگر این انسانی بودن که بسیار والا و با ارزش است سبب رونق اقتصادی نشد آیا هنوز میتوان گفت که این سوسیالیسم علمیست و در مسیر جبری تاریخ پس از سرمایه داری رخ خواهد داد؟ شاید زمان آن فرا رسیده که بپذیریم که سوسیالیسم نه علمی و نه جبری بلکه تلاشیست بسیار انسانی برای داشتن زندگی شرافتمند و انسانی که میباید برای حفظ و تداوم آن مکانیزم های رونق اقتصادی را در آن آفرید.
علمی بودن مارکسیسم بدین معنی است که ضرورت امحای سرمایه داری را به استناد ویژگی های عینی آن مطرح میکند و این روش در بررسی ربطی به ایده های من وشما راجع به اینکه چه چیزی انسانی است و یا نیست ندارد
جناب برزویه موضوع امحاء سیستم سرمایه داری نیست که دیر یا زود رخ خواهد داد. صحبت فردای آن و سیستم جایگزین آن است. این سیستم جایگزین میباید با رونق اقتصادی نوین خود جامعه را از بحران اجتماعی حاصل سرمایه داری نجات دهد. کمونیست ها مدعی اند که به رهبری پرولتاریا و با اعمال دیکتاتوری پرولتاریا و ایجاد حکومت شورایی این کار شدنیست در حالی که هیچکدام از این اقدامات ارتباطی با رونق اقتصادی نداشته و در تجربه روسی و چینی آن عملا باعث افت اقتصادی و سر انجام بازگشت به سرمایه داری شده است . سیستمی که در جایگاه تاریخی خود پدید آید را نمیتوان با زور و کودتا و مکانیسم های دیگر به عقب برگرداند چرا که اصل انتخاب طبیعی درباره آن صدق میکند. اگر سیستمی دوام نیاورد و به عقب برگشت کند از نظر علمی در جایگاه تاریخی خود قرار ندارد و تخیلیست.