کارگردان تونسی، کوثر بن هانیه، یک نگاه مستند بی نظیر به خانواده ای را ساخته است که با پیوستن دو تن از دختران خانواده به دولت اسلامی داعش از هم پاشده است
تدارک «چهار دخترا»، ترکیبی سورئال از مستند، خاطره، بازآفرینی متا تخیلی و درمانی که اکنون در فهرست نهایی جایزه اسکار قرار گرفته است، سالها پیش آغاز شد: در سال ۲۰۱۶، زمانی که یک زن تونسی به نام اولفا حمرونی در یک روزنامه محلی به عدم مبارزه کشورش با بلای داعش اعتراض کرد. او از یک سال قبل از آن گفت؛ زمانی که دو دختر بزرگ او، غفرانه و رحمه چیخائوی، برای پیوستن به این گروه به لیبی گریختند. او همچنین از سال های قبل از این اتفاق گفت، از زمانی که با دست خالی و حقوق خدمتکاری برای بزرگ کردن دختراش تلاش می کرد. دو دختر بزرگترش سرکش و آتشین بودند و دو دختر جوانترش هنوز کوچک.
آدریان هورتن در گاردین در معرفی این فیلم نوشته است: وقتی کوثر بن هانیه در خبرها خواند حمرونی بعد از آن که هسمر رحمه در حمله ضدتروریستی آمریکا در سال ۲۰۱۶ کشته شد؛ از مقامات خواسته دو دخترش را از زندان لیبی، جایی که به اتهام فعالیت‌های تروریستی بازداشت شده‌اند نجات داده و به وطن باز گردانند، توجهش نسبت به این زن جلب شد. بن هانیه گفته بود او از توانایی اولفا حمرونی در بیان داستان زندگی اش تحت تأثیر قرار گرفت. «حمرونی و دو دختر جوانترش، ایا و تایسیر، کلام مناسبی برای توصیف احساسات و داستان زندگی شان دارند.”
بن هانیه، سازنده فیلم های بلند با سابقه مستندسازی، ابتدا از طریق یک مستند واقعی به دنبال کاوش پس زمینه و گذشته ی این خانواده بر آمد. اما بعدتر این قالب را برای درک پیچیدگی وضعیت آن ها ناکافی یافت. در این مستند درک عاطفی از آنچه غفرانه و رحما، دختران نوجوانی که به بنیادگرایانی طرفدار داعش تبدیل شدند، به چشم نمی خورد و مستند ساخته شده به اندازه کافی گویا نبود. سالها گذشت. بن هانیه با فیلم عربی زبان «مردی که پوست خود را فروخت» که در سال ۲۰۲۰ نامزد دریافت جایزه بهترین فیلم بین المللی اسکار شد، مورد تحسین بین المللی قرار گرفت. او پروژه های زیادی در برابر خود داشت. اما به تونس برگشت تا دوباره با حمرونی و دو دختر باقی مانده اش با رویکردی متفاوت صحبت کند: اگر نقش خواهران گم شده را هنرپیشه ها بازی کنند چه خواهد شد؟
«چهار دختران» با این تلفیق تازه حقیقت و داستان، خاطره و اجرای آن شروع می‌شود: ایا و تایسیر، که زمانی که خواهرانشان خانواده را ترک کردند یازده و هشت ساله بودند و حالا در اواخر دوران نوجوانی خود؛ با بازیگران «ایشراق مطر» و «نور کروی»، دیدار می کنند که نقاب می زنند تا در نقش غفران و رحمه ظاهر می‌شوند؛ همگی توافق دارند که شباهتی وجود دارد. دیدار شاد با تشکیل دوباره خانواده حمرونی به سرعت به اشک و غم تبدیل می شود. حمرونی با دوبل خود جایگزین می‌شود که توسط بازیگر تونسی -مصری «هند صبری» بازی می شود، هند صبری با حمرونی مشورت می‌کند که چگونه زندگی او را بهتر بازی کند. مجد مستورا، یک مرد تنها، نقش همه مردان را بازی می‌کند – شوهر بی‌تدبیر حمرونی/ پدر مست مستبد دختران، دوست پیشین تجاوزگر حمرونی، یک پلیس تونسی – تصمیمی به خاطر راحتی کار و نیز نمادین برای قابلیت ناداشته مردان در این خانواده.
بن هانیه طرفدار بازسازی نبود، عملی که اغلب در مستندها با جلوه های ارزان، جذاب و انحرافی استفاده می شود. او درباره این فیلم گفت: “این داستان خیالی است، مستند نیست.” او همراه با حمرونی، ایا و تایسیر، روش متفاوتی را در پیَش گرفت. زنان در بازسازی خاطرات خود، حتی مثل کارگردان، دخالت کردند تا شخصیت های خود را پرورش داده، احساسات خود را تصفیه کرده و روحیه ی خود را صیقل دهند. همه ی این ها به حمرونی، که مدت ها به دروغ گویی درباره زندگی اش متهم بود، کمک کرد تا با یاری بازیگر معروفی مانند صبری آن را باورپذیر کند. بن هانیه می گفت: “من در این فکر بودم که ایده اولیه را به طریق دیگری مورد استفاده قرار دهم». به گفته ی او “از این روش در تئاتر هم استفاده کرده ایم – ما در صحنه هستیم، سعی می‌کنیم یک خاطره از گذشته را بازسازی کنیم، پس گذشته را به حال می‌آوریم، اما همچنین خاطره ها را مورد پرسش قرار می دهیم.”
بن هانیه بخشی از چارچوب اصلی را حفظ می کند. گفتگوهای زیادی بین هنرپیشه های بازیگر و حمدونی صورت می گیرد.
گاهی اوقات، خواهرها به عنوان یک خانواده شاد و پرحرف به نظر می رسند. آن نوع خانواده که می‌توانید با آنها درباره انواع موضوعات حرف بزنید، همانند صحبت‌های ایا و تیسیر درباره واکس زدن کفش ها، یا تخیل در مورد غذاهایی که واقعاً وجود ندارند. حمرونی این حواشی را به عنوان خاطرات خوش زندگی خود به یاد می آورد. اما بازسازی‌ها سلسله ای از درد و رنج را نیز به روشنی بیرون می‌کشند – زن ستیزی، کودکی در فقر و ازدواج اجباری، حمرونی دختران خود را در ترس از جنسیتشان [زن بودن] بزرگ کرده است. غفرانه و رحمه دختران بزرگش، تحت ضرب و شتم و محدودیت ها، به اصول گرایی روی آوردند و تصور کردند منبع آزادی است. هم ایا و هم تیسیر، در صحنه ای که ایا چاقو در دست دارد – به آزار جنسی توسط ناپدری شان اشاره می کنند. مجد، ناپدری، از این افشاگری ناراحت می‌شود و آن ها را ترک می کند. ایا فشار می آورد تا او برگردد.
بن هانیه در مورد فیلم‌برداری که حدود چهار هفته در یک مکان در تونس ادامه داشت گفت: “این یک بحث آزاد بود”، وی افزود: گاهی نیاز به بحث، شروع مجدد و هدایت خارج از دوربین داشتِِیم. “من باید به سرعت واکنش نشان می دادم و می گفتم: خب، بیایید دوباره از اول شروع نکنیم. او گفت. “این یک فیلم‌برداری بسیار احساسی ی بود.”
حمرونی، یک شخصیت پیچیده است. در جستجوی دخترانش بی تزلزل و شجاع است. در بزرگ کردن دخترانش به تناوب مهربان و تندخو است. زنی با ایمان عمیق که در حین حال افکار و اصول خود را دارد. او دارای تضاد و یا تناقض است. پاسدار ایده‌ها و مفاهیم حاکم و مردسالاری است، اما در عین حال نیاز دارد این اصول را در خدمت حفاظت از خود و دخترانش به کار گیرد و عملا در جهت مخالفت با این اصول و ایده ها قدم بر می دارد.
تلاش برای حفظ بقا، حفظ قدرتی که ممکن است داشته باشید، مرد سالاری؛ تشابه میان مسائل مختلف مبارزات جنسیتی در جوامع مختلف از جمله ایالات متحده است. این اشتراکات ممکن است در شکل‌گیری نگرش‌ها، استراتژی‌ها یا مسائل مورد اهمیت در حوزه‌های مختلف از جنبه‌های جنسیتی به چشم بیاید. بن هانیه معتقد است ممکن است برخی افراد بگویند «آه… آن ها مسلمان اند!» یا چیزی از این قبیل. اما واقعیت این مبارزات و تجربیات تشابه ها و اشتراکاتی دارند و در رنگ های مختلفی ظاهر می شوند.
شاید تعجب آور نباشد که هیچ پاسخ قطعی برای اینکه چرا غفرانه و رحمه رفتند، وجود ندارد، بن هانیا می گوید. هنوز هم برای خانواده امکان ملاقاتی وجود ندارد. بن هانیه و تیمش به همراه حمرونی به فشار بر دولت تونس برای بازگرداندن خواهران و دختر هشت ساله غفرانه، فاطما که عمر خود را در اسارت گذرانده است، ادامه داده اند. غفرانه و رحمه فیلم را ندیده اند، اما توضیحاتی را از خواهرانشان به صورت تلفنی شنیده اند. حمرونی، ایا و تیسیر بر اساس نتیجهٔ نهایی فیلم، همچنان امیدوار به بازگشت آنها هستند. در حال حاضر آن ها از هر امکان و فرصتی به این منظور بهره می برند.
«چهار دختر» اکنون در ایالات متحده به صورت آنلاین در دسترس است و در ۲۲ مارس در بریتانیا نیز عرضه خواهد شد.
ترجمه و تلخیص: همایون فرزاد
