آنچه در مورد فرماندهان ایرانی کشته شده توسط اسرائیل در سوریه می دانیم

روزنامه ی نیویورک تایمز در گزارشی به قلم فرناز فصیحی به بررسی تاثیرات کشته شدن فرماندهان ایرانی در حمله ی اخیر اسرائیل به کنسولگری ایران پرداخته است.

یک روز پس از حمله ی اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق، رهبر ایران در روز سه شنبه متعهد شد انتقام کشته شدن سه فرمانده و چهار افسر نیروهای مسلح ایران را، بگیرد.

مقامات ایرانی گفتند این رهبران برخی از بالاترین مقام‌های نیروی قدس به شمار می رفتند که بر عملیات‌ اطلاعاتی و نظامی مخفی ایران در سوریه و لبنان نظارت داشتند. کشتن ان ها مرگبارترین حمله علیه مقامات ایرانی در تاریخ اخیر بود و تشکیلات نیروهای مسلح کشور را متزلزل کرد.

این حمله که هم آخرین جنگ سایه ای چند ساله بین ایران و اسرائیل است و هم تشدید ظاهری آن، دوباره توجه به اسرائیل و جاه طلبی های متناقض ایران در منطقه و شبکه نیابتی هایی ایران را در نبرد علیه یکدیگر برانگیخته است.

آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر حکومت اسلامی در مورد اسرائیلی ها گفت: «ما به یاری خداوند آنها را از این جنایت و جنایات مشابه پشیمان خواهیم کرد».

فرماندهان کشته شده سپاه قدس چقدر اهمیت داشتند؟

سرلشکر محمدرضا زاهدی، از جانبازان سپاه پاسداران و شاخه خارجی آن، نیروی قدس نیز در بین کشته شدگان این حمله است. سه مقام ایرانی و یکی از اعضای سپاه گفتند، او فرمانده ارشد سپاه در منطقه، مسئول شبکه شبه نظامیان نیابتی ایران، به ویژه آنهایی که در لبنان و سوریه هستند، بود.

این ژنرال، ارشدترین فرمانده سپاه از زمان ترور قاسم سلیمانی توسط آمریکا در سال ۲۰۲۰ است که کشته شده و گروه های مسلح مورد حمایت ایران را هماهنگ و اهدافی را در حملات آنها به منافع آمریکا و اسرائیل در منطقه انتخاب می کرد.

به گفته تحلیلگران، مرگ او ضربه مهمی به عملیات نظامی ایران در خاورمیانه خواهد بود.

یکی از اعضای سپاه که ژنرال زاهدی را می‌شناخت، اما خواست نامش فاش نشود، زیرا مجاز به صحبت علنی نبود، گفت رهبر ایران از ترور وی دچار “شوک” شده و انتقام مرگ او را وظیفه اخلاقی خود می‌داند. رسانه‌های دولتی ایران عکس‌های متعددی از سرلشکر زاهدی با مقامات ارشد نظامی و سیاسی ایران منتشر کردند.

از جمله این شخصیت‌های برجسته می‌توان به خود آقای خامنه‌ای اشاره کرد. ژنرال به عنوان یک جوان انقلابی در دهه ۱۹۷۰ و به عنوان همرزم در جنگ ایران و عراق در دهه ۱۹۸۰ خدمت کرد. زاهدی به دلیل سفرهای متعدد به لبنان، با حسن نصرالله، رهبر حزب الله، شبه نظامیان شیعه مورد حمایت ایران در آن کشور نیز رابطه داشت.

بر اساس بیوگرافی رسمی، وی به عنوان فرمانده سپاه قدس در لبنان و سوریه از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۴، نیروهای ایرانی مستقر برای کمک به رئیس جمهور بشار اسد در سوریه را در اوج جنگ داخلی این کشور رهبری می کرد.

سرلشکر زاهدی به همراه دو سرلشکر دیگر سپاه قدس کشته شده است: سرلشکر حسین امین اللهی و سرلشکر محمدهادی حاج رحیمی، معاون سرلشکر زاهدی. بنا به گزارش رسانه های ایران، هر دو نفر از جانبازان جنگ در خاورمیانه بودند. چهار افسر دیگر نیروی قدس نیز کشته شدند.

از دست دادن این فرماندهان چه ضربه ای برای سپاه قدس است؟

در گذشته، ایران عمدتاً موفق شده بود قتل فرماندهان ارشد خود توسط اسرائیل و ایالات متحده را بدون تأثیر چندانی بر عملیات خود پشت سر بگذارد.

اما دامنه و زمان حمله مرگبار روز دوشنبه چالش جدیدی را برای جمهوری اسلامی به وجود آورده است.

این کشتار در زمان جنگ در غزه رخ می دهد. ایران سعی کرده است با مشارکت شبه نظامیان نیابتی خود که به عنوان محور مقاومت شناخته می شوند، جنگ را در چندین جبهه گسترش داده و تشدید کند. این گروه‌های نیابتی جبهه‌هایی را در لبنان، عراق، سوریه و دریای سرخ باز کرده‌اند تا از آنجا به اسرائیل و منافع آن حمله کنند. ایران همچنین از حماس و جهاد اسلامی فلسطین، دو گروه اصلی مسلح فلسطینی که در غزه با اسرائیل می جنگند، حمایت مالی، تاکتیکی و نظامی می کند.

تحلیلگران می گویند از دست دادن ژنرال زاهدی، فرمانده ارشد میدانی ایران، و معاونش، سال ها تجربه نظامی و ارتباطات شخصی را که اغلب کلید عملیات موفقیت آمیز در خاورمیانه هستند، از بین می برد.

حداقل، ایران تا زمانی که بتواند خود را دوباره جمع کند، ضربه تاکتیکی کوتاه مدتی متحمل خواهد شد. به گفته تحلیلگران، بسته به اینکه ایران با چه سرعتی بتواند جایگزین قابل مقایسه برای ژنرال زاهدی پیدا کند، نیروهای نیابتی آن ممکن است آسیب پذیر شوند.

دانا استرول، مقام ارشد سابق سیاست خاورمیانه ای پنتاگون که اکنون در موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک کار می کند، می گوید: این نسخه اسرائیلی از حمله آمریکا به قاسم سلیمانی است. حمله نه تنها هزینه‌هایی را مستقیماً به رهبری سپاه تحمیل کرد، بلکه با از بین بردن افراد مسئول عملیات‌های مخفی در خارج از کشور، ضربه مهمی به شبکه نیابتی ایران وارد می‌کند. اما در درازمدت، اثر از دست دادن این فرماندهان قابل کنترل تر خواهد بود.

سینا عضدی، کارشناس ارتش ایران و مدرس دانشگاه جورج واشنگتن گفت: از دیدگاه تاکتیکی و کوتاه مدت، غیبت آنها احساس خواهد شد. اما از نقطه نظر راهبردی، تاثیری بر عملیات ایران در منطقه نخواهد داشت یا نفوذ آن را به میزان قابل توجهی کاهش نخواهد داد.

ایران چگونه ممکن است تلافی کند؟

تحلیلگران می گویند ایران مایل است به گونه ای پاسخ دهد که اسرائیل را از ترورهای آینده باز دارد. چندین گزینه برای تلافی وجود دارد، اما ریسک هر کدام از آن ها زیاد است.

ایران می‌تواند موشک‌های بالستیک دوربرد را؛ همانطور که به تلافی کشته شدن سردار سلیمانی در سال ۲۰۲۰ به یک پایگاه آمریکایی در عراق شلیک کرد، مستقیما از خاک خود به اسرائیل شلیک کند. با این حال، این رویکرد خطر شروع یک جنگ همه‌جانبه با اسرائیل را به همراه دارد. سناریویی که ایران از زمان حملات ۷ اکتبر حماس تا حد زیادی از آن اجتناب کرده است.

ایران همچنین می تواند از طریق نیروهای نیابتی خود، به ویژه حزب الله، حملات در امتداد مرز اسرائیل با لبنان را تشدید کند، همچنین می‌تواند دستور حمله به پایگاه های نظامی آمریکا در خاک عراق را به نیروهای نیابتی خود در سوریه و عراق بدهد تا فشار بر دولت بایدن برای مهار اسرائیل را افزایش دهد.

محاسبات سیاسی در داخل ایران چیست؟

به گفته سه ایرانی آشنا با مذاکرات، در حلقه‌های تصمیم‌گیری ایران، از جمله در شورای عالی امنیت ملی و در داخل سپاه، در مورد نحوه واکنش ایران اختلاف‌هایی وجود دارد.

این شورا اعلام کرد که دوشنبه شب یک جلسه اضطراری با حضور رئیس جمهور ایران برای بحث در مورد این حمله تشکیل داده است و به “تصمیم مناسب” رسیده است. در مورد جزئیات این تصمیم مناسب توضیحی داده نشده است.

در این نشست، برخی از اعضای تندرو استدلال کرده اند که ایران باید اهدافی در داخل اسرائیل را با موشک مورد حمله قرار دهد. به نظر آن ها هر چیزی کمتر از یک پاسخ مستقیم نشان دهنده ضعف است. اما اعضای میانه روتر با چنین تصمیمی مخالفت کردند. به نظر آن ها اسرائیل ایران را به سوی جنگ سوق می دهد. به گفته سه ایرانی که دو نفر از آنها اعضای سپاه هستند، ایران باید به سیاست “صبر استراتژیک” و انتقام از طریق شبه نظامیان نیابتی خود ادامه دهد.

در نهایت آقای خامنه ای در مورد نحوه پاسخگویی حرف آخر را می زند و گفته شده موضع او در روزها و هفته های آینده بیشتر مشخص خواهد شد.

چاپ کن