نویسنده: جاوراشا، علی
نهم ماە مه سالگرد پیروزی در جنگ کبیر میهنی است.
دیباچه‌ی مترجم
تقسیم سرزمین کردستان، در آغاز سدەی ١۶میلادی، در بین ترک‌های عثمانی و صفوی‌های ایران، جنگ‌های بی‌پایان، سرکوب و کشتارهای جمعی مردم کرد از سوی شاهان ایران و سلطان‌های عثمانی، موجب کوچ‌های پرشمار بخشی از کردها به ماواری قفقاز شد.
بود و باش کردها در ماورای قفقاز، سرنوشت و آیندە کردهای آن سرزمین را با سیاست‌های دولت روسیه تزاری و دیرتر اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و دگرگونی ها و رویدادهای آن کشور گرە زد.
تشکیل منطقه خودمختار ‘کردستان سرخ’ در جمهوری آذربایجان در سال ١٩٢٣، نقطه عطف بزرگی در تاریخ کردها بشمار می‌رود. برای اولین بار در تاریخ، به کردها حق تشکیل یک دولت ملی داده شد، کودکان در جمهوری‌های شوروی – و بویژه در آذربایجان، گرجستان و ارمنستان شروع به تحصیل به زبان مادری خود کردند، روزنامه و نشریات و کتاب به زبان کردی منتشر شد. اولین فیلم ۶٩ دقیقه‌ای ‘زارا’ در سال ١٩٢۶ در ارمنستان و دومین فیلم در رابطه با زندگی کردهای ایزدی در سال ١٩٣٣ در گرجستان تهیه شد و …
با وجود این، در سالهای دهه ٣٠ سده بیستم با تغییر و تحولاتی که در سیاست‌های حزب کمونیست اتحاد شوروی بوجود آمد، کردها نیز در معرض سرکوبی‌های دوره استالین قرار گرفتند، ‘کردستان سرخ’ منحل شد و اکثر امکانات و اختیارات داده شده به آنها پس گرفته شد. بسیاری از خانواده‌های کرد به کازاخستان و آسیای میانه تبعید شدند، برخی از شخصیت‌های سیاسی و ادبی آنها زندانی، تبعید و بسیاری به جرم ‘دشمن خلق’ تیرباران شدند. با وجود این، در پی حمله ارتش فاشیستی آلمان در ٢٢ ژوئن سال ١٩۴١ به اتحاد شوروی، کردها نیز چون یکی از خلق‌های ساکن این کشور، در جنگ میهنی و ضد فاشیستی شرکت کردند.
برگردان این مقاله بمناسبت ٧٩ مین سال پیروزی بر فاشیسم در ٩ ماە مه ١٩۴۵ و آشنا شدن با گوشه‌ای از زندگی کردهای شرکت کنندە در بزرگترین جنگ سده بیستم، منتشر می‌شود.
***
همه خلق‌های اتحاد شوروی سابق و از جمله کردها ضمن ادای احترام به یاد و خاطرە کسانی که به بهای جانشان از میهن خود دفاع کردند روز پیروزی [بر فاشیسم] را جشن می‌گیرند. ای. خ. باقرامیان (١) مارشال اتحاد شوروی در این رابطه نوشت:
“در سالهای جنگ کبیر میهنی، زمانی که کشوری که خلق کرد در آن برای اولین بار در تاریخ به رهایی ملی واقعی و خوشبختی خود دست یافته بود در معرض خطری مرگبار قرار گرفت، کردها هم مانند تمام خلق‌های برادر دیگر، میهن پرستی شوروی خود را نشان دادند. همه سربازان شوروی که ملیت کرد داشتند و من همدوش با آنها فرصت جنگیدن در جبهه‌های جنگ را داشتم، به نحو شایسته‌ای وظایف نظامی خود را انجام دادند“.
و این علیرغم سرکوب های استالینی غیرقابل توجیه کردهای اتحاد شوروی در سالهای ١٩٣۶ و ١٩۴۴ بود. سربازان کرد در بسیاری از جبهه‌ها علیه ارتش فاشیست‌های آلمانی جنگیدند: در دفاع از شهرهای مسکو، لنینگراد، استالینگراد، در نبرد برای قفقاز و آزادی کریمه؛ در ترکیب نیروهای جبهه اوکراین، بلاروس و کشورهای حوزە دریای بالتیک بسیاری از کردها در نبردهای آزادسازی بلگراد و ورشو، بوداپست و وین، در تارومار کردن ارتش فاشیست‌های آلمانی در پروس شرقی، در عبور از رودخانه اودر و نبرد قهرمانانه برای برلین شرکت کردند.
سربازان کرد در ترکیب یگان‌هایی بودند که در عملیات [جنگی] علیه ارتش کوانتونگ ژاپن شرکت داشتند. آنها در صفوف انتقام‌گیران مردمی در اوکراین و فرانسه هم جنگیدند.
بسیاری از کردها با نام‌های خانوادگی آذربایجانی، ارمنی و ترکمنی جنگیدند و به همین دلیل نام بسیاری از آنها در سیاهه عمومی این خلق‌ها گم شد، با این وجود، این قهرمانی‌ها به پیروزی مردم شوروی در خونین‌ترین جنگی که بشریت تاکنون به خود دیدە است، یاری رساند.
در پرتو تلاش‌های بسیار زیاد دانشمند کرد خ. م. چاتویف (٢)امکان بازیابی نام برخی از سربازان کرد و بخشی از قهرمانی‌های آنها در جبهه‌های جنگ میسر شد:
ب. ب. آننامالیف (اهل روستای باقر در منطقه عشق آباد ترکمنستان) در نبرد نهم ژوئیه ١٩۴١ علیه اشغالگران آلمانی در نزدیکی پولتاوا در اوکراین شرکت کرد. او در ١٣ اوگوست سال ١٩۴١ به سختی مجروح شد، اما میدان نبرد را ترک نکرد و [به همین خاطر] مدال جنگ میهنی درجه II بوی اعطاء شد.
س. ش. مرادوف شاعر معروف معاصر، روز ٢١ ژوئیه ١٩۴١ در منطقه سمولنسک به شدت زخمی شد.
در ١٠ اوگوست سال ١٩۴١ جاوو آماروویچ مامویان اهل روستای پامپ در منطقه کردنشین آپاران ارمنستان، در نبردهای نزدیک روستای اوشاکوف واقع در منطقه سمولنسک به شدت زخمی شد.
سرگرد س. ع. سیابندووف (٣) در ترکیب نیروهای مدافع تولا، لشکر ٢١٧ پیادە نظام خدمت میکرد. بخاطر قهرمانی و شجاعت، لقب عالی قهرمان اتحاد شوروی به او اعطاء گردید.
سرگرد خدمات پزشکی س. ک. جافاروف اهل روستای فیروزە واقع در منطقه عشق آباد ترکمنستان، در دوران دفاع از شهر مسکو، علیرغم سرمازدگی و ضربه مغزی سرفرازانه وظایف رئیس بیمارستان سیار برای انتقال مجروحین و بعدها رئیس بخش اصلی مرکز انتقال پزشکی(۴) شهر مسکو را انجام داد.
در نبردهای دفاعی شهر مسکو، گروهبان یکم و. ا. آزمانوف بشدت زخمی شد.
ر. آ. داوریشیان اهل روستای قلی بیک‌لو منطقه اچمیازدین ارمنستان از اکتبر سال ١٩۴١ در هنگ ٢١٠ پیادە نظام منطقه غرب در دفاع از شهر مسکو شرکت کرد.
تک تیرانداز نامدار گروهبان یکم آ. ش. شاویشیان در صفوف نیروهایی بود که از شب ٢٨ تا ٢٩ نوامبر ١٩۴١ شهر راستوف کنار دن را آزاد کردند. علی شاویشیان در نبرد نزدیک تاگانروگ برای اولین بار زخمی شد. پس از بهبودی او در آزادسازی وارونژ شرکت کرد و برای دومین بار زخمی شد.
در دوران دفاع از سواستوپول دکتر ارتش داراب جباروویچ سلطانوف اهل روستای عین در منطقه زنگلان آذربایجان، شجاعت ویژەای از خود نشان داد.
گروهبان یکم ف. س. احمدوف از منطقه قوباتلی آذربایجان در مارس سال ١٩۴٢ در ترکیب هنگ ٩٢٧ پیادە نظام همراە با همقطارهای خود ٩٨ سرباز و افسر دشمن (شخصا – ١٧ نفر) را از پا درآورد.
سرجوخه تک تیرانداز ن. آ. نوروزوف اهل روستای مولابورون منطقه قوباتلی در سال ١٩۴٢، ٣٠ سرباز و افسر دشمن را از بین برد.
گروهبان سوم سیویک علییوویچ سلویان در صفوف سربازان لشکر ٨٩ پیادە نظام ارمنستان در آزادی بسیاری از شهرها و مناطق مسکونی شمال قفقاز شرکت کرد.
در صفوف سربازان این لشکر چاچو تامویویچ کاچویان(اهل روستای کالاکوت منطقه تالین)، کرم کالاشیویچ اسدیان(اهل روستای میراک در منطقه آپاران ارمنستان) و بسیاری دیگر شایستگی قابل توجهی از خود نشان دادند.
ک. ک. آسیان، سرباز گروهان ٧م پیادە نظام هنگ ۴٠٠ پیادە در فاصله ١ سپتامبر تا ۴ اکتبر ١٩۴٣ ، ٢٧ سرباز و افسر آلمانی را از بین برد.
آمه سالدوویچ شاویشیان در کل ارتش ۶۵ شناخته شدە بود. فقط از ماە مه تا ژوئن ١٩۴٣، ۴۵ و از ١ تا ١٣ نوامبر سال ١٩۴٣، ١٨ نفر، در مجموع ۶٣ سرباز و افسر آلمانی را از بین برد.
بسیاری از سربازان کرد در واحدهای پارتیزانی جنگیدند. جمال جانگویان(در اوکراین)، یوسف تایاروویچ نگویان(در فرانسه) از جمله آنها هستند.
نویسندە مشهور کرد علی عبدالرحمانوویچ ممدوف از ١ اکتبر ١٩۴٣ تا ١٣ ژوئیه ١٩۴۴ در واحد بزرگ پارتیزانی ‘و. آ. کاراسایوف قهرمان اتحاد شوروی’ (استان ولین در اوکراین) جنگید.
در جبهه‌های جنگ میهنی ستوان فئودور خاتویف کالویان اهل روستای جارجاریس و سلوو باکیروویچ جافاروف از روستای کردنشین پامپ واقع در منطقه آپاران ارمنستان، قهرمانانه کشته شدند.
گروهبان سعید آگیتوویچ کاسوویان اهل روستای کاروانسرا در منطقه آرتیک ارمنستان تانگ “ببر” را منهدم و ٧ سرباز فاشیست را کشت و خودش نیز جان باخت.
خانوادەهای کردی وجود دارند که چندین عضو خانوادە خود را از دست دادەاند. احمد اوسویان اهل روستای کوریبووگاز – ٣ پسر خود را از دست داد؛
خوانندە فولکلور کرد آمه چولو (روستای آلاگیاز) – ٢ پسر؛
حەسوی ماخسو – دو پسر؛ و
شاروی سمو (روستای چوبانماز) – دو پسر خود را از دست دادند؛
٣ پسر از خانوادە برادران چرکیز و کایماز محو (روستای بایسیز)، کشته شدند؛
خودویان چارکاز خودویویچ از منطقه آشتاراک ارمنستان دو پسر خود را از دست داد؛ ٢ پسر هم روستایی او، تیموروف بروو تیمورویچ هم کشته شدند؛ و
٣ پسر اسد حسنووف اهل روستای آغجاکند واقع در منطقه کلبجار آذربایجان کشته شدند.
ن. صفریان سرتیپ سابق لشکر ٨٩ پیادە نظام تامان خاطرنشان کرد که“… سربازان کرد در هنگام انجام ماموریت‌های جنگی نمونه‌ای از قهرمانی و شجاعت بودند و با از خود گذشتگی وظایف خود را به انجام میرساندند”. این یک قدردانی شایسته از سربازان کرد و ادای احترام به دلاوریهای آنها است.
بدون شک، تلفات و قهرمانی‌های سربازان کرد قابل مقایسه با نمایندگان کشور کثیرالملله اتحاد شوروی نیست. به هیچ وجه نباید فراموش کرد که بار سنگین جنگ بر دوش روس‌ها، اوکراینی‌ها، بلاروس‌ها و سایر ملل پرشمار اتحاد شوروی سابق بود. اما لازم است بەیاد داشتە باشیم که جمعیت کردها [در شوروی] قبل از جنگ از پنجاە هزار نفر فراتر نمی‌رفت و تقریبا ٧٠٪ آنها سرکوب شدە و به خدمت در نیروهای مسلح احضار نشدە بودند. با این حال، کسانی که در جبهه‌های جنگ حضور داشتند وظیفه نظامی خود را سرافرازانه انجام دادند: در میان سربازان کرد حتا یک مورد بزدلی، ترس و هراس، فرار یا خیانت مشاهدە نشد. آنها از میهن خود دفاع کردند و امروز نیز آمادە هستند سلاح به دست راە رزم پرافتخار پدران و اجداد خود را ادامه دهند.
توجه: این مقاله بر پایه کتاب خ. م، چاتویف” شرکت کردهای اتحاد شوروی در جنگ کبیر میهنی سالهای ١٩۴۵-١٩۴١” ایروان ١٩٧٠، آمادە شدە است.
توضییحات مترجم:
۱.Ива́н Христофо́рович Баграмя́н, Ivan Khristoforovich Bagramyan
ایوان خریستوفوروویچ باقرامیان(١٩٨٢-١٨٩٧)، ملیت ارمنی، سپاە‌سالار، دولتمرد، مارشال اتحاد شوروی(١٩۵۵)، دو بار قهرمان اتحاد شوروی (١٩٧٧ و١٩۴۴) معاون وزیر دفاع اتحاد شوروی(١٩۶٨-١٩۵٨، ١٩۵۶ – ١٩۵۵)، عضو کمیته مرکزی حزب کمونیست اتحاد شوروی(١٩٨٢-١٩۴١)
۲.Халит Мурадович Чатоев, Khalit Muradovich Chatoev
خالیت مورادوویچ چاتویف(١٩٧٧-١٩١٣) نویسندە کتابهای” شرکت کردهای اتحاد شوروی در جنگ کبیر میهنی سالهای ١٩۴۵-١٩۴١” و ” کردهای ارمنستان شوروی. رپرتاژ تاریخی(١٩۴٠-١٩٢٠)” است.
۳.Саманд Алиевич Сиабандов, Samand Aliyevich Siabandov
سمند علییویچ سیابندوف(١٩٩٨-١٩٠٩) نویسندە، افسر ارتش، سیاستمدار، دولتمرد، عضو حزب کمونیست اتحاد شوروی، نمایندە شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی و نویسندە کتابهای: فرهنگ ارمنی – کردی، سیامند و خدیجه و زندگی سعادتمندانه است.
۴.Эвакуационный пункт (An evacuation point)
مراکز تخلیه موسساتی برای پذیرش، بستری کردن مجروحین در شرایط فوق‌العادە بودند که از سوی یک مرکز فرماندهی ادارە می‌شدند.
در دوران اتحاد شوروی به مجموعه‌ای از موسسات پزشکی گفته می‌شد کە در زمان جنگ برای کمک‌های ویژە پزشکی، آمادەسازی برای انتقال بیماران و مجروحین در مناطق جنگی مستقر می‌شدند. در دورە جنگ کبیر میهنی مراکز تخلیه[انتقال] شامل: رهبری، بیمارستان سیار برای انتقال مجروحین، آمبولانس، گروه‌های لباسشویی – ضدعفونی کنندە، انبارها و کمیسیون‌های پزشکی – نظامی بودند.
سرچشمه:
مجله “دوستی”، مسکو، سال ٢٠٠٢، شمارە ١۶ و ١٧، صص ۶٨-۶٧
Журнал «Дружба (Dostanî)». Москва. ۲۰۰۲ г. №№۱۶-۱۷. С. ۶۷-۶۸.
بازنشر در ماە مه ٢٠١٠
