چگونه نابرابری جنسیتی به فقر می انجامد؟
در پاسخ به این سوال، ابتدا باید دید که زنان چه راههایی برای کسب ثروت در جامعه ایران دارند؟ عمده ترین منابعی که زنان بتوانند از ثروت برخوردار و از فقر رهایی یابند. شامل ارث، ازدواج و اشتغال هستند. اما نابرابری جنسیتی به عنوان عاملی تأثیرگذار موجب می شود که زنان از هیچ یک از این سه راه نتوانند، ثروتی برابر با مردان کسب کنند، و بنابراین فقیر یا فقیرتر باقی می مانند.
🔸در مورد ارث، قانون نابرابر ارث سهمی معادل نصف مردان را برای زنان پیش بینی کرده است، از طرفی در بسیاری از مناطق ایران همین نصف سهم هم به لحاظ ملاحظات فرهنگی و ویژگی های نظام اجتماعی که زنان را در صورت مطالبه ارث به بی عاطفگی و گسستن پیوندهای خانوادگی متهم می کند، از دسترس زنان خارج می شود. در همین ارتباط از آنجا که مردان اغلب سرمایه اجتماعی و فرهنگی بیشتری دارند و با نظام حقوقی و ترفندهای قانونی آشنایی بیشتری دارند، قادرند از زنان سلب مالکیت کنند. از همین روست که می بینیم زنان مالکیت اندکی بر املاک و اراضی کشاورزی دارند که گفته می شود حتی به یک درصد هم نمی رسد. گرچه بیشتر کار کشاورزی بر دوش زنان به عنوان کارگران بخش کشاورزی است. در تابستان ۹۸ اشتغال در بخش کشاورزی زنان ۲۲٫۵ درصد بوده در حالیکه مردان ۱۸٫۲ درصد بوده است.
🔸راه دوم کسب ثروت و رهایی از فقر خانواده و ازدواج است که از طریق نفقه و مهریه قرار است زنان از فقر برهند و بتوانند زندگی کنند. میزان توفیق زنان در این راه به طبقه اجتماعی آنها بستگی دارد. این راه حل اولاً بستگی به این دارد که زنان از کدام طبقه اجتماعی باشند. ثانیاً همه زنان ممکن است نتوانند یا نخواهند ازدواج کنند، مخصوصاَ که در این سالها میزان ازدواج کاهش یافته و بنابراین راه حل قابل اطمینان و دائمی نیست. و مسأله مهمتر این است که چنین راهی، موجب وابستگی و نفض استقلال زنان می شود. سیاست رسمی در ایران، راه حل ارتزاق از طریق خانواده و ازدواج را برای زنان مناسب تشخیص داده به طوری که زن به عنوان یک موجود ناتوان و وابسته به مرد در نظر گرفته می شود که در تمام عمرش باید تحت تکفل پدر، شوهر و فرزند باشد و اینکه خود زن به عنوان وجود مستقلی که بتواند مشارکت اقتصادی داشته باشد در رویکرد رسمی جایی ندارد.
🔸راه سوم کسب ثروت برای زنان، اشتغال است که در این حوزه هم زنان تقریباً بی نصیب هستند، به طوری که مشارکت اقتصادی زنان در تابستان ۹۸ فقط ۱۷٫۶ درصد بوده و در تمام چهل سال گذشته هیچگاه به بیست درصد هم نرسیده است. رتبه مشارکت اقتصادی زنان ایران در سال ۲۰۱۸ در رتبه بندی بین المللی در بین ۱۴۹ کشور، رتبه ۱۴۳ بوده است. علاوه بر این شکاف جنسیتی دستمزد و درآمد به ویژه در بخش خصوصی، موجب شده که زنان به طور متوسط همواره دستمزد کمتری نسبت به مردان دریافت کنند. شرایط بازار کار ایران به گونه ای است که زنان به مشاغل پست، کم اهمیت، با حقوق اندک و ناامن رانده می شوند و زمینه استثمار و بهره کشی از زنان فراهم است. این گونه است که نابرابری جنسیتی، فرصت اشتغال را به عنوان منبع کسب ثروت از زنان سلب یا به شدت دشوار کرده است.
🔸 نابرابری جنسیتی که از طریق نظام حقوقی و نظام اجتماعی مرد سالاری و تحت سیطره مناسبات سرمایه داری اعمال می شود، موجب شکل گیری وضعیتی می شود که فرصت های اشتغال زنان کاهش می یابد و زنان به انتهای سلسله مراتب در این حوزه رانده می شوند.
🔸 نابرابری جنسیتی از طرق مختلف که همگی با هم در ارتباط هستند، موجب فقر زنان می شود:
➖ از طریق نظام سیاسی که زن را در خانواده و نه به عنوان انسان مستقل تعریف می کند.
➖از طریق نظام اجتماعی و فرهنگی (که از اشتغال زنان حمایت نمی کند، نقش نان آور را فقط برای مردان به رسمیت می شناسد و با تولید تعارض نقش مادری و نقش اجتماعی زنان امکان اشتغال آنها را کم می کند)؛
➖ از طریق نظام اقتصادی که حداکثر بهره کشی را از زنان شاغل و کارگر رقم می زند.
چگونه فقر، نابرابری جنسیتی را تثبیت و بازتولید می کند؟
🔸ابتدا باید به این واقعیت توجه کرد که استقلال اقتصادی و و برخوردار بودن از منابع مادی به زنان قدرت تصمیم گیری مستقلانه می دهد، و از وابستگی آنها به مردان می کاهد و آنها را از برخی اجبارها می رهاند. استقلال اقتصادی به زنان به امکان و حق انتخاب های بیشتری می دهد که شرایط ستم و فرودستی را تحمل نکنند و موقعیت بهتری برای خود فراهم کنند. به آنها قدرت می دهد که کمتر تسلیم خواسته های مردان و پذیرش سلطه مردانه شوند. مثلاً در برابر خشونت خانگی به عنوان یکی از مهمترین و شایع ترین مشکلات، استقلال اقتصادی این امکان را به زنان می دهد که کمتر مورد خشونت واقع شوند، بتوانند محیط خشونت را ترک کنند یا در برابر آن مقاومت کنند.
🔸فقر، زنان را به مردان وابسته می کند و امکان مقاومت را از آنها سلب می کنند. زنان در شرایط فقر بیشتر مجبور به پذیرش سلطه مردانه می شوند. از همین روست که می بینیم آسیب هایی مانند ازدواج اجباری، کودک همسری، خشونت و تحمل آن، محرومیت از روش های پیشگیری از بارداری، بازماندگی از تحصیل، روسپیگری و … در میان زنان فقیر بیشتر است.
🔸هر چه استقلال اقتصادی زنان کمتر باشد، قدرت تصمیم گیری و انتخاب های آنها کمتر و احتمال استمرار موقعیت فرودست بیشتر می شود. هر چه جامعه، منابع کمتری را در اختیار زنان می گذارد، وابستگی مالی و اقتصادی آنها را بیشتر و زنان فقیر را بیشتر قربانی نابرابری جنسیتی می کند.
🔸 برای کاهش فقر در میان زنان چه باید کرد؟ زنانه بودن فقر و ضرورت استقلال اقتصادی باید جدی گرفته شود، به عنوان مسأله عمده زنان دیده شود و به عنوان یک مطالبه مهم پیگیری شود. در نظام حقوقی که زن را تنها در چارچوب خانواده تعریف می کند و به این ترتیب اشتغال زنان را غیر ضروری جلوه می دهد، بازاندیشی شود و به سمت برابری جنسیتی مرد و زن تغییر کند. سیاست دولتی در اشتغال که رسماً زنان را نادیده گرفته و مشارکت اقتصادی آنها را به مدت چهل سال در حد کمتر از ۱۸ درصد حفظ کرده است، تغییر کند و برابری جنسیتی در اشتغال و دستمزد برابر را به رسمیت بشناسد و اجرا کند.
برگرفته از تلگرام نویسنده
